چه کسانی داستان رابطه با آمریکا را خراب خواهند کرد؟

دیوار بلند بی اعتمادی بین ایران و آمریکا واقعیتی غیر قابل انکار است که حتی در نرم ترین اظهارات مقامات دو کشور نیز به آن اعتراف می شود. صرف نظر از این که چرایی ایجاد این بی اعتمادی چیست و به خصوص آمریکایی ها برای رفع نگرانی طرف ایرانی چه اقداماتی باید انجام دهند، این مساله برای همگان روشن شده است که دولت یازدهم بنا دارد از سطح تنش بین ایران و آمریکا بکاهد.

به گزارش «تابناک»، واکنش ها به روند روزهای اخیر و البته پرسابقه در کاهش تنش بین ایران و آمریکا را می توان به چهار سطح کلی تقسیم نمود.

دسته ای از فعالان سیاسی بدون هیچ تردیدی بی نتیجه بودن این روند را قطعی می دانند. رسانه ها و فعالانی سیاسی هستند که حتی مدعی هستند دادن فرصت برای این که دولت و مسئولان سیاست خارجی آن تلاش خود را برای کاهش تنش بین دو کشور انجام دهند برای این است که این روند به شکست بینجامد تا یک بار برای همیشه ثابت شود که تنش بین ایران و آمریکا قابل حل نیست و دو طرف باید برای همیشه در حالت تخاصم به سر ببرند.

دسته دوم و سوم، مقامات و رسانه هایی هستند که در مورد آینده روابط از الفاظ «بدبینی» و «خوشبینی» استفاده می کنند. رفتار سابق دولت آمریکا در برابر مردم و دولت ایران و بی اعتمادی حاصل از آن در کنار مواردی از گفتگوی دو طرف برای کاهش بعضی مشکلات مردم منطقه در کنار یکدیگر باعث می شود که نتوان چندان به گفتگوهای دو طرف خوشبین بود. طرفداران این اندیشه که از جمله مقام معظم رهبری در سخنرانی نوروز امسال خود به آن اشاره کردند، به گفتگو خوشبین نیستند ولی با امتحان مجدد آمریکایی ها مخالفتی ندارند.

افراد خوشبین به افزایش قدرت منطقه ای ایران و کاهش تاثیر ایالات متحده در خاورمیانه اشاره کرده و با در نظر گرفتن توانایی ها و تخصص تیم سیاست خارجی در دولت جدید، خوشبین هستند که با روندی منطقی و بدون قربانی کردن منافع ملی و اصول انقلاب می توان از میزان تنش در روابط کاست. بعضی از این افراد صریحا ابراز می دارند که رابطه ایران و آمریکا دیگر نمی تواند رابطه گرگ و میش باشد. پس نباید از روند مذاکره ترسید.

دسته چهارم آن هایی هستند که آمریکا را کشوری مانند دیگر کشورهای جهان دانسته و معتقدند که ایران و آمریکا می توانند مانند ایران و عراق که روزی دشمن بوده اند و اکنون روابط دوستانه ای دارند، به سرعت با یکدیگر دوست شوند! طرفداران این فکر نمی خواهند بپذیرند که ایران و آمریکا در کنار اختلافات قابل حل، اختلافاتی مبنایی دارند که به نظر قابل حل نمی آید.

نگرانی آن است که به جای عقلایی که در مورد آینده روند پیش آمده به صبر و تامل و سنجش و محاسبه معتقدند آنهایی فضای سیاسی و رسانه ای کشور را دست بگیرند که یا در بین آنهایی هستند که مساله را از اساس بی نتیجه می دانند و یا آنهایی که از کوچکترین اتفاق و نشانه ای در تائید کاهش تنش ذوق زده و بی قرار می شوند. آن چه که می تواند خطرناک باشد این است که این دو گروه برای به نتیجه رساندن پیش بینی خود، مقدمات آن را نیز فراهم کنند.

پیش گویی خودسازنده یا Self-fulfilling prophecy مفهومی تبیین شده در علوم اجتماعی است که مثالهایی از آن حتی در یونان یا هند باستان نیز مورد توجه قرار گرفته است. می توان دانشجویی را فرض کرد که توانایی کسب موفقیت در یک امتحان را دارد ولی به خاطر این که پیش بینی کرده و یا خیال می کند که در آن امتحان مردود می شود، از تلاش برای کسب موفقیت دست کشیده و در نتیجه پیش بینی مردودی خود را به واقعیت تبدیل کرده است.

واقعیت این است که بازیگران هر چه که قدرت بیشتری داشته باشند توانایی بیشتری برای محقق کردن پیش بینی خود خواهند داشت. برای مثال اگر یک گروه پرقدرت سیاسی بهبود روابط ایران و عربستان را نپسندد و در بیانیه خود بگوید ایران و عربستان هرگز روابط خوبی نخواهند داشت، بعید نیست روزی که روابط به سمت بهبود می رود به گونه ای رفتار کند که این مسیر خراب شود و بهبود روابط اتفاق نیفتد! به عبارت دیگر بازیگران قدرتمند گاهی در پوشش پیش بینی در حال اعلام برنامه هستند.

اکنون و در موضوع روابط ایران و آمریکا نیز، از بین چهار گروهی که در بالا به آنها اشاره شد، دو گروه اول و آخر توانایی این را دارند که مسیر در پیش گرفته شده را از مدار عقل و منطق خارج کنند. آنهایی که به طور قاطع ابراز می کنند روند در پیش گرفته شده، ثمری نخواهد داشت ممکن است دست به تحرکاتی بزنند و یا شروطی را مطرح کنند که این روند به شکست بینجامد.

از سوی دیگر طرفداران افراطی رابطه با آمریکا هم ممکن است چنان واداده شوند و برای رسیدن به رابطه با آمریکا تن به هر شرط و شرایطی بدهند که جامعه آنها را پس بزند.

شاید نکته مهم در این میان آن باشد که عقلایی که با حساب و منطق از خوش بینی یا بدبینی به مذاکرات سخن می گویند، فضا را از دست آنهایی خارج کنند که پیشاپیش وعده شکست یا حل همه مسائل بین ایران و آمریکا را می دهند. هر دوی این گروه ها توانایی خارج کردن روند موجود از مدار علانیت را دارند.