سرعت تغییرات در دیپلماسی ایران بی سابقه است

دیپلماسی ایرانی: از روز یکشنبه با حضور حسن روحانی، رئیس جمهور ایران در نیویورک، تیم ایرانی شرکت کننده در مجمع عمومی سازمان ملل تکمیل می شود. در یک هفته منتهی به اعزام تدریجی اعضای تیم ایران برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل، خبرهای مثبت یکی پس از دیگری در رسانه های داخل و خارج انعکاس یافت. خبرهایی که از بهبود شرایط و آینده ای روشن حکایت داشت و گاهی تراکم این اخبار به اندازه ای بود که زمانی برای تحلیل آن وجود نداشت.

روحانی درحالی تهران را به مقصد نیویورک ترک کرد که برای نخستین بار مقاله ای به قلم رئیس جمهور ایران در یک روزنامه پرتیراژ خارجی منتشر شد. او در این یادداشت رهبران جهان را به همکاری و تعامل فراخواند. همانطور که در چهار ماه گذشته، چه در دوران پیش از انتخابات ریاست جمهوری و چه پس از پیروزی ، از تلاش برای بهبود روابط با جامعه بین المللی سخن گفته بود. همزمان با انتشار نامه روحانی در واشینگتن پست، کاخ سفید نیز از احتمال ملاقات روحانی و اوباما در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل خبر داد. پیش از آن نیز روحانی در گفت و گو با شبکه خبری ان بی سی خاطرنشان کرد برای توافق هسته ای با غرب اختیار تام دارد. و در همین هفته گذشته بود که خبر تبادل نامه هایی بین روحانی و اوباما هم در واشینگتن و هم در تهران تایید شد. این تحولات مثبت در ترکیب با ابراز امیدواری تحلیلگران، تمامی نگاه ها را متوجه مجمع عمومی سازمان ملل و اتفاقات حاشیه ای آن کرده است.

پرسش های زیادی در مورد احتمال توافق هسته ای، دستیابی ایران و غرب به راه حلی برای سوریه و البته ملاقات اوباما و روحانی مطرح است. چرا که در مجمع عمومی سازمان ملل از سویی وزیران خارجه گروه 1+5 (آمریکا، انگلیس، فرانسه، چین، روسیه و آلمان)  در مورد ایران تشکیل جلسه می دهند و از سوی دیگر قرار است محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران با کاترین اشتون ، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در همین زمینه گفت و گو کند. همچنین شماری از مقامات عالی کشورها برای ملاقات با روحانی ابراز تمایل کرده اند.

سی ان ان در این زمینه می نویسد: مجمع عمومی سازمان ملل می تواند به نقطه عطفی در روابط خصمانه ایران و آمریکا تبدیل شود. به گزارش این خبرگزاری آمریکایی، پیروزی روحانی در انتخابات اخیر ایران بسیار شبیه پیروزی اوباما در انتخابات 2008 است که با سرمایه سیاسی قابل توجه، فرصت بهبود روابط تهران – واشینگتن را در اختیار داشت. تریتا پارسی، مدیر شورای ملی ایرانی آمریکایی می گوید: روحانی باید چیزی برای ایران به ارمغان بیاورد که به طور مشخص شامل تعدیل تحریم های اقتصادی است. زیرا در غیر این صورت منتقدان وی همان کاری را با روحانی می کنند که مخالفان اوباما در مقابل او انجام دادند و در راه احیای روابط مانع تراشی کردند. به گفته پارسی، اکنون نقش ها تغییر کرده است. روحانی باید به سرعت به توافقی دست یابد و مجمع عمومی سازمان ملل نقش تعیین کننده ای در این زمینه دارد. در واقع این مجمع جایی است که اوباما و روحانی باید سرمایه سیاسی خود را هزینه کنند. در غیر این صورت راه به جایی نمی برند. در ضمن باید توجه داشت که دستیابی به یک توافق به لحاظ سیاسی هزینه هایی به دنبال دارد و در مقابل منتقدانی نیز در هر دو طرف وجود خواهند داشت. اما برای موفقیت باید سرمایه سیاسی قابل توجهی را به این روند تزریق کرد.

اما الیوت آبراهامز، از شورای روابط خارجی آمریکا، می گوید: اوباما نباید با روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل ملاقات کند، هرچند که دست دادن این دو مقام با یکدیگر در کوریدورهای سازمان ملل محتمل است. وی ادعا می کند، روحانی همان مذاکره کننده سابق هسته ای است که با افتخار از فریب دادن غرب در جریان گفت و گو های هسته ای سخن می گوید و ما در مورد او تردید داریم.

این در حالی است که سخنگوی کاخ سفید نیز ضمن استقبال از یادداشتی که روحانی اخیرا در واشینگتن پست منتشر کرده، می گوید موضوع عمل کردن است و این چیزی است که بر مبنای آن تصمیم گیری می شود. با این وجود روحانی تمرکز ویژه ای بر کمپین رسانه ای دارد. او علاوه بر این یادداشت، حساب توییتر خود را فعال نگاهداشته و پوشش رسانه ای خود را توییت می کند. البته یکی از مقامات ایرانی در گفت و گو با سی ان ان، خاطرنشان کرده که یکی از اعضای دفتر روحانی مسئولیت توییتر وی را بر عهده دارد.

در همین حال تایم می نویسد، اخیرا ایران و آمریکا رویکرد دوستانه ای داشته اند، اما پیشرفت واقعی دشوار است. از سوی دیگر هرچند از احتمال ملاقات روحانی و اوباما سخن گفته می شود، بدون یک توافق هسته ای، آمریکا آنچه که ایران می خواهد را، روی میز نمی گذارد و آن تعدیل تحریم های سنگین است. به گزارش تایم، مساله هسته ای، چالش دشواری است. برای مثال آمریکا و شرکای اش برای لغو تحریم ها درخواست هایی دارند که به گفته مقامات ایرانی، امکان عملی کردن آن وجود ندارد. گری سیمور که تا اوایل سال جاری مشاور اوباما در کنترل تسلیحات بود، می گوید: به نظر نمی رسد در مراحل اولیه، ایران انتظارهای مورد نظر غرب را برآورده کند.  

هرچند ملاقات روحانی و اوباما ، اقدامی بی سابقه در روابط تهران – واشینگتن پس از انقلاب اسلامی به شمار می رود اما کار اصلی در مساله هسته ای ایران در چارچوب گروه 1+5 انجام می شود. در مقابل بسیاری از مقامات آمریکایی، شامل سخنگوی وزرات خارجه بر این باورند که اگر امروز ایران برای مذاکره ابراز تمایل می کند و گشایشی در دیپلماسی حاصل شده، ناشی از تحریم های سنگینی است که آمریکا و متحدان اش علیه جمهوری اسلامی اعمال کرده اند و همین نگرش، راه را برای توافق هسته ای سخت تر می کند.

سیمور می گوید: در صورتی که ایران با متوقف کردن غنی سازی 20 درصدی و کاهش ذخیره های موجود موافقت کند، آمریکا و شرکای اش تنها نوعی تعدیل در تحریم ها ایجاد می کنند. رابرت آینهورن، مذاکره کننده سابق آمریکایی می گوید غرب به دنبال اقدامات بیشتری از سوی ایران شامل مهر و موم فوردو است.

اکونومیست در گزارشی با اشاره به تحولات اخیر نوشت: هر گامی که در روزهای اخیر از سوی ایران برداشته می شود به منزله تعدیل مواضع تندروها در روابط بین الملل است. اکنون حسن روحانی موضوع تعامل با ایالات متحده را دنبال می کند تا دست کم علاجی موقتی برای بن بست هسته ای پیدا کند که در آن کشورهای غربی و اسرائیل نیز حضور دارند.

این در حالی است که اخیرا 11 زندانی سیاسی در ایران آزاد شده اند و روحانی نیز در یادداشت اخیر خود در واشینگتن پست به طور مستقیم با با رهبران جهان سخن گفته که در بین آنها دشمنانی نیز حضور دارند. او به اوباما نامه داده و نامه ای نیز دریافت کرده و در توییتر خود نیز در زمینه دیپلماسی عمومی فعال است.

روند تغییرات در دیپلماسی ایران بسیار قابل توجه است و حتی در تاریخ 34 ساله انقلاب اسلامی بی سابقه بوده است. اما ایران تحت فشار تحریم های سخت قرار دارد.

اوباما نیز که اخیرا بر سر سوریه توافق کرده؛ شاید به سهم خود به دنبال این باشد که دیپلماسی در قبال ایران، نتیجه بخش بوده است. اما باتوجه به سابقه روابط ایران و آمریکا، مقامات غربی در حال حاضر رویکرد محتاطانه ای دارند. برخی ادعا می کنند تحولات اخیر تنها تغییر تاکتیک های جمهوری اسلامی است و نه استراتژی.

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10