ضرورت آمادگی برای دوران پسا اسد

دیپلماسی ایرانی: دیپلمات ها و سران کشورها این روزها، روزهای پرکاری را سپری می کنند و چشم های جهانیان به دهان آنها دوخته شده که ببینند حاصل این نشست ها و جلسات جنگی دیگر است یا نه. اجلاس گروه بیست، اجلاس سران سازمان همکاریهای شانگهای و مجمع عمومی سازمان ملل نمونه ای از این نشت ها و گردهم آیی های دیپلماتیک هستند که این روزها توجه رسانه ها را به خود جلب می کنند.

اجلاس گروه بیست تحت تاثیر تحولات نگران کننده سوریه در 14 و 15 شهریور در سن پترزبورگ روسیه برگزارشد. هرچند ایران به دلیل عدم عضویت در گروه  کشورهای 20 دراین نشست حضور نداشت اما به واسطه موضوع هسته ای و بحران در سوریه یکی از محورهای مذاکرات پشت پرده این نشست بود. مسکو هم که ظاهرا رفیق شفیق تهران است معرفتی مصروف نداشت تا تلاش و رایزنی کند و از رییس جمهور جدید اعتدال گرای ایران به عنوان مهمان برای حضور دراین نشست دعوت کند تا فرصتی برای دولت جدید در شرایط حساس کنونی بمنظور انجام برخی رایزنی ها پیش از نشست مجمع عمومی سازمان ملل و مذاکرات آتی هسته ای فراهم آید. با این وجود، رییس جمهور جدید ایران در اجلاس سران سازمان همکاریهای شانگهای و مجمع عمومی سازمان ملل در آینده نزدیک شرکت خواهدنمود. هرچند که این دونشست آتی نیز تحت تاثیر تحولات سوریه قرار خواهد گرفت ولی برای دولت جدید نخستین فرصت بین المللی به منظور انتقال منطقی رویکرد جدید ایران در سیاست خارجی در راستای برقراری توازن درمسیر نیل به امنیت ومنافع ملی می تواند تلقی شود. بویژه آنکه در یک ماه اول شروع فعالیت دولت تدبیر وامید رییس جمهور و برخی مسولین ذیربط با اتخاذ مواضع غیرماجراجویانه وبرخی اظهارات با نزاکت سعی در زدوده شدن فضای منفی حاصل از ماجراجوییهای دولت دهم وفراهم نمودن بستر لازم برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی ایران نموده اند.

ازجمله اشارات واقدامات مثبت و معقولی که از سوی برخی دولتمردان دولت یازدهم شاهدیم می توان به فراختر شدن فضای تبادل افکار و ارتقاء آستانه امنیت ملی کشور، اظهارات معتدلانه وکارشناسانه رییس جمهور جدید ودیگر مسولان ذیربط، ایجاد صفحات فیس بوکی ازسوی وزیر امورخارجه و برخی دیگر از مسولان و انتشار پیامهای مثبت و درنهایت سپرده شدن مسولیت مذاکرات هسته ای به وزارت امورخارجه اشاره نمود که مورد توجه وارزیابی محافل سیاسی وبین المللی در صحنه روابط بین الملل شده است. هرچند این مقدار کافی نیست اما شروع خوبی برای حرکت در مسیر اعتدال درراستای نیل به منافع ملی محسوب میشود. وزیر خارجه جدید هم به طور مرتب بر صلح ودوستی وضرورت پرهیز از جنگ درسوریه تاکید می کند و به اوباما توصیه می کند تحت تاثیر افراطیون و لابی صهیونیستها قرار نگیرد و به سوریه حمله نکند چراکه اگر شروع جنگ با او باشد ادامه آن با امریکا نخواهد بود. برخی دیگر از مقامهای ایرانی هم مشابه این توصیه های ایمنی را به امریکا می کنند.

البته کنشگریهای تهران یک روی سکه است؛ روی دیگر سکه واکنشهای طرف مقابل ودرراس آن امریکاست که به طور توامان رفتارهای نرم وسختی را از سوی کنگره ودولت این کشور شاهدیم. از نامه نگاریهای اولیه 131 نماینده کنگره به اوباما برای استفاده مناسب از فضای ایجاد شده پس از روی کارآمدن حسن روحانی گرفته تا در یک اقدام متناقض، تصویب قطعنامه جدید تحریم علیه ایران توسط اکثریت قاطع مجلس نمایندگان که منتظر تصویب سنا وامضای باراک اوباماست.

در روزهای اخیر شاهد مواضعی از سوی آمریکاییها بودیم که حکایت از تداوم راهبرد هویج وچماق از سوی آنهاست، که البته چماقش بسیار تنومندتر از هویجش دیده میشود. از جمله این که روزنامه «وال استریت ژورنال» به نقل از مقامات آمریکا اعلام کرد که فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران در روزهای اخیر، دستورحمله شبه نظامیان شیعه عراقی به اهداف آمریکایی در بغداد را در صورت حمله آمریکا به سوریه را صادر کرده است. هرچند که ایران این خبر را تکذیب و آن را به منظور فشار برکنگره برای تصویب مجوز حمله به سوریه دانست.

برغم اینکه رئیس جمهوری آمریکا گفته است که حکومت سوریه با انجام حمله شیمیایی علیه مردم خود هنجارهای بین المللی را زیر پا گذاشته و واشینگتن نمی تواند چشمان خود را بر آن چه در دمشق رخ داده ببندد واتحادیه اروپا، اتحادیه عرب و 11 کشور عضو گروه بیست دولت سوریه را متهم به حمله شیمایی به مردم سوریه در تاریخ 12 اوت می کنند ایران این اتهام به دولت اسد را رد می کند. ازسوی دیگر آمریکا مدعیست جمهوری اسلامی از نیروهای حزب الله لبنان، حماس و حکومت سوریه به عنوان محور مقاومت و ابزار سیاست های خود استفاده می کند که ایران این اتهام را نیز رد کرده و کمکهایش به سوریه وحزب الله را انساندوستانه اعلام داشته است.

درهمین حال سردار سلامی جانشین فرمانده سپاه پاسداران در مراسمی در چهار محال و بختیاری بدون اشاره به بحران سوریه وحمله نظامی غرب به این کشور گفت که «امروز محشر جهان اسلام است، گورستان های خفته بلاد اسلام امروز به مدد خداوند بیدار شدند.»

سردارقاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس هم طی  سخنانی در  مجلس خبرگان سوریه خط مقدم مقاومت دانست وهدف آمریکا از حمله احتمالی علیه سوریه نیزشکستن خط مقاومت عنوان کردو اعلام کرد که ایران تا آخر از سوریه حمایت می کند؛ اما به نوع این حمایت اشاره نکرد.

در همین حال مقام معطم رهبری نیز در بیانات خود به آمریکا هشدار داد که درصورت اقدام نظامی علیه سوریه متضرر خواهد شد.ایشان در دیدار خبرگان رهبری اظهار داشتند: «ما معتقدیم آمریکایی ها در حال خطا و اشتباه در سوریه هستند و بر همین اساس نیز ضربه وارده به خود را احساس می کنند و به طور قطع ضررخواهند کرد. موضوع حمله شیمیایی بهانه است، چرا که در سابقه آمریکا مسئله سکوت در برابر استفاده صدام از سلاح شیمیایی در حلبچه و شهرهای ایران وجود دارد.»

در مقابل سامانتا پاور، نماینده آمریکا در سازمان متحد، با اشاره به وتوی قطعنامه های شورای امنیت از سوی روسیه گفت که روسیه شورای امنیت را در قضیه سوریه به گروگان گرفته است. وی روز پنجشنبه، 14 شهریور، به خبرنگاران گفت از آنجایی که روسیه به عنوان پشتیبان سوریه راه هر گونه اقدامی توسط شورای امنیت را به دلیل استفاده از سلاح شیمیایی در سوریه بسته است، نباید اقدام حکومت بشار اسد بدون واکنش باقی بماند. او تاکید کرد که «شورای امنیت سازمان ملل که پنج عضو دائم آن – شامل آمریکا، چین، فرانسه و بریتانیا وروسیه - حق وتو دارند، در حمایت از مردم سوریه ناکام مانده است .»

درهمین حال موضوع سوریه که به یکی از مباحث اصلی نشست گروه 20 در15-14 شهریور در سن پترزبورگ روسیه تبدیل شده بود همچنان ملتهب و بی سرانجام باقی ماند؛ 11 کشور مستقیما و تلویحا حمله نظامی به سوریه را تایید کردند و 7 کشور رای ممتنع داشتند و 2 کشورچین و روسیه هم مخالف حمله بودند.

چین در کنار روسیه مخالف استفاده از زور علیه دولت بشار اسد بود. معاون وزیرخارجه چین بدون اشاره به آثار سوء انسانی و امنیتی حمله به  سوریه در این کشور و خاورمیانه  گفت: «اقدام نظامی علیه سوریه تاثیر منفی بر اقتصاد جهانی، بویژه بر قیمت نفت خواهد داشت و باعث بالا رفتن بهای آن می شود.» رهبران اتحادیه اروپا نیز حمله شیمیایی روز ۲۱ اوت به حومه دمشق را انزجار آمیز توصیف کرده اند ولی گفتند: «راه حل بحران سوریه، اقدام نظامی نیست.هرچند که به نظر نمی رسد که این اظهارات باعث عقب نشینی باراک اوباما از اقدام نطامی علیه سوریه گردد.»

رئیس جمهور روسیه نیز در کنفرانس خبری کشورهای سران گروه 20 تصریح کرد درصورت حمله نظامی به سوریه این کشور به سوریه کمک خواهد کرد. هرچند که وی نیز نوع کمک را مشخص نکرد اما به یقین می توان گفت که کمکهای روسیه به سوریه فراتر از کمکهای انساندوستانه نخواهدبود. پوتین اشاره کرد که اقدام نظامی علیه کشوری دارای حاکمیت، مردود است و تاثیر منفی بر اقتصاد جهانی دارد. رئیس جمهور روسیه دیدارش با اوباما را مثبت ارزیابی کرد، اما تأکید کرد هیچ پیشرفتی در مذاکرات با اوباما درباره سوریه حاصل نشده و در این دیدار هر دو طرف بر موضع قبلی شان تاکید کردند.

همزمان با طرح احتمال اقدام نظامی علیه سوریه از سوی آ مریکا و عدم موفقیت مخالفان جنگ بویژه پوتین در نشست سران گروه بیست در سن پترزبورگ، رئیس جمهوری آمریکا به وزارت دفاع این کشور دستور داد، اهدافی که قرار است در سوریه هدف حمله قرار بگیرند بیشتر شوند. در پاسخ به ادعای آژانس های اطلاعاتی آمریکا مبنی بر جابجایی نیروها و تجهیزات نظامی سوریه برای به کارگیری سلاح های شیمیایی، باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکا به پنتاگون دستور داده است که لیست اهداف بالقوه در سوریه که از سوی سازمان های اطلاعاتی به کاخ سفید پیشنهاد شده است را توسعه دهند. به گفته مقامات آمریکایی، باراک اوباما درحال حاضر به دنبال آنچه که به گفته کاخ سفید تنزل توانایی بشار اسد برای حمله شیمیایی است می باشد. این به این معنی است که 50 سایت یا بیشتر باید جزء اهدافی باشند که قرار است مورد حمله قرار بگیرند. این درحالیست که آژانس های اطلاعاتی فرانسه پیش از تصمیم اوباما برای کسب مجوز از کنگره 30 هدف احتمالی حمله را به واشنگتن معرفی کرده بودند. نیویورک تایمز در این ارتباط گزارش داده بود که برای اولین بار، دولت آمریکا درباره استفاده از هواپیماهای آمریکایی و فرانسوی برای حمله هوایی علیه اهداف ویژه صحبت کرده است. این درحالیست که علاوه بر حملات هوایی حملات موشکی کروز نیز انجام خواهد شد. همزمان فشارهایی نیز برای درگیر کردن دیگر نیروهای ناتو وجود دارد. براساس این گزارش، به گفته مقامات نظامی آمریکا از جمله ژنرال مارتین دمپسی رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا، دیگر اهداف و تجهیزات سوریه که احتمالا از پایگاه های شیمیایی این کشور حفاظت می کنند، تجهیزات دفاع هوایی، سایت های موشکی دوربرد و کوتاه برد و واحدهای نظامی دیگر نیز جزء اهداف بالقوه هستند. ، درحالی که تعدادی از نمایندگان سنا و کنگره خواستار محدود کردن طرح حمله نظامی به سوریه هستند تعدادی دیگر ازاعضای جمهوریخواه کنگره نیز معتقدند که طرح فعلی برای براندازی بشار اسد کافی نیست.

تنها فرانسه است که به صورت علنی حمایت خود را از اقدام نظامی علیه حکومت بشار اسد اعلام کرده است. لوران فابیوس، وزیر امور خارجه فرانسه، پیش از ترک کشورش به مقصد نشست گروه 20 گفت: ما متقاعد شده ایم که اگر حکومت اسد مجازات نشود، هیچ گونه امکانی برای مذاکره وجود نخواهد داشت.

از سوی دیگر یک سایت خبری روسی اعلام کرد که چین چند ناو جنگی به سواحل سوریه اعزام کرده است و قرار است چند ناو دیگر نیز به منطقه اعزام کند.چین اعلام کرده که چند ناو جنگی به سواحل سوریه اعزام می کند تا اقدامات آمریکا و روسیه را در آستانه افزایش احتمال اقدام نظامی علیه سوریه نظاره کند. دوروزپیش نیز گزارش شد که روسیه سه ناو جنگی دیگر خود که مجهز به موشک کروز هستند را به شرق مدیترانه اعزام کرده است.این درحالیست که 5 ناو جنگی و ناو هواپیمابر آمریکایی نیز در حال حاضر در دریای مدیترانه مستقر هستند.

در کنار این تحولات، آنکارا که برای سقوط اسد لحظه شماری می کند تا مسایل جدیدالحادث در داخل کشور را سروسامان دهد روسیه را مورد شماتت قرار داد. نخست وزیر ترکیه ضمن انتقاد شدید از عملکرد پوتین در خصوص مخالفت با اقدام نظامی علیه سوریه پیش از مشخص شدن مسئول حملات شیمیایی در این کشور گفت که در این صورت هرگونه اقدامی در برابر بحران انسانی در سوریه بسیار دیر خواهد بود. رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه گفت که در درک سخنان ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه مبنی بر همکاری با غرب به شرط دریافت دلایل قانع کننده مبنی بر استفاده دولت سوریه از گاز شیمیایی، دچار مشکل شده است. اردوغان با تاکید بر اینکه تنها پس از حملات شیمیایی توجه جامعه جهانی به جگ داخلی سوریه جلب شد، خطاب به پوتین گفت: وقتی مردم در حملات هوایی کشته می شوند جرمی صورت نگرفته اما کشته شدن مردم در حمله شیمیایی جرم می شود؛ اول باید مشخص شود که کشتار مردم در هر صورت جرم است. شما کشتار صد هزار تن را جرم نمی دانید اما زمانی که1300 تن یا 130 نفر کشته می شوند می گویید که اگر استفاده از سلاح شیمیایی تایید شود در کنار سازمان ملل خواهید بود. این برای من عجیب است. اردوغان با تاکید بر اینکه ترکیه هیچ شکی در خصوص استفاده از سلاح های شیمیایی در منطقه غوطه دمشق ندارد، گفت: «تمامی دنیا تصویر اجساد کودکان کشته شده را مشاهده کرده است. اگر شما تصاویر این کودکان را به دقت مشاهده کنید، متوجه می شوید که هیچ خون یا جراحت ناشی از گلوله وجود ندارد. نیازی به بحث در خصوص استفاده یا عدم استفاده از این سلاح ها در سوریه وجودندارد.» 

درهمین حال قرار است نخستین دور مذاکرات هسته ای ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی روز پنجم مهرماه در وین، پایتخت اتریش و مقر این سازمان بین المللی برگزار شود. هرچند که با توجه به حضور رییس جمهور ایران و هیئت همراه در نشست 66 مجمع عمومی سازمان ملل در 2 مهر و مذاکرات دکتر ظریف با همتایان خارجی خود به ویژه  کشورهای اروپایی و دراولویت نخست کاترین اشتون وزیر امورخارجه اتحادیه اروپا  درحاشیه این اجلاس در آخر شهریور و قبل از شروع نشست مجمع نمی توان تاثیر این دیدارها را بر مذکرات فنی ایران و آژانس از نظر دور داشت. به ویژه آنکه با سپرده شدن مسولیت مذاکرات هسته ای به وزارت امورخارجه درآستانه دیدارهای نیویورک این دیدارها از اهمیت خاصی برخوردار خواهد بود.

پس از سپرده شدن مسولیت مذاکرات هسته ای به وزارت خارجه، دکترظریف گفت: «مذاکرات باید بر مبنای سه اصل کلی باشد برابربودن، احترام متقابل و منافع مشترک. سیاست دولت تدبیر و امید تعامل سازنده با دنیا بر اساس این سه اصل است.» وی افزود: در حوزه هسته ای دو اصل مشخص داریم، احترام به حقوق مردم ایران در مورد فناوری هسته ای که شامل همه حوزه فناوری هسته ای از جمله غنی سازی می شود و همچنین رفع نگرانی جامعه بین المللی که معتقدیم به نفع ما است به این دلیل که سیاست جمهوری اسلامی از طریق تکیه بر سلاح های هسته ای تامین نمی شود.

در مقابل سامانتا پاور نماینده امریکا در سازمان ملل روز پنجشنبه 14 شهریور گفت: «هنوز نشانه ای از تعهد ایران به رفع نگرانی های بین المللی دیده نمیشود. واشنگتن امیدوار است روی کار آمدن حسن روحانی، فرصتی برای رفع نگرانی های بین المللی در باره اهداف برنامه هسته ای ایران  باشد.» وی که در نشست شورای امنیت سخن می گفت اضافه کرد: «ایران به جای گام برداشتن در رفع نگرانی های بین المللی، در حال نصب سانتریفیوژهایی است که در غنی سازی اورانیوم، دو تا سه برابر از سانتریفوژهای فعلی کارآمدتر هستند.»

نماینده استرالیا نیزکه ریاست شورای امنیت و کمیته تحریم های ایران را برعهده دارد در این نشست گفت: «هنوز گزارش هایی از نقض تحریم ها از سوی ایران و تلاش تهران برای وارد کردن کالاهای ممنوع، دریافت می کنیم.»

درهمین حال وزارت خارجه روسیه، بدون توجه به اظهارات طرف ایرانی پیرامون تلاشهایش در قبال مذکرات هسته ای و مواضع اعلام شده در مورد رویکردهای تهران در مذاکرات آتی و سپرده شدن مسولیت مذاکرات هسته ای به وزیرامورخارجه و اجلاس قریب الوقوع مجمع عمونی سازمان ملل متحد در نیویورک  از مشخص نشدن قطعی فهرست مذاکره کنندگان ایرانی در مذاکرات هسته ای، ابراز نگرانی کرد این درحالیست که مذکرات پیشین به نتیجه ای نرسیده و روسیه هیچ واکنشی در قبال آن نشان نمی دهد.

به موازات اظهارات تنی چند از مسولین سیاسی ونظامی ایران سردارجعفری فرمانده سپاه پاسداران نیز بدون اشاره به موضوع هسته ای و تحولات سوریه گفت که «صحنه های دفاع از انقلاب اسلامی، دفاع از ارزش ها و شناخت تهدیدها و آسیب های نظام است و سپاه برای دفاع از انقلاب باید انعطاف داشته باشد.» این برای نخستین بار است که یک نظامی ارشد از ضرورت  انعطاف سخن می گوید.

با این وجود، علی سعیدی نماینده مقام رهبری در سپاه پاسدا ران عصر درمراسم  یادواره 115 شهید بخش کومله این شهرستان با اشاره به اینکه بعضی از افراد به دنبال مذاکره با آمریکا هستند، تصریح کرد: «افرادی که مذاکره با آمریکا را مطرح می کنند بر طبل خفت می کوبند.» این درحالیست که در سطوح عالی نظام تحت شرایطی منعی برای مذاکره با آمریکا دیده نمی شود.

با این وجود در فضای رسانه های غربی نسبت به تحولات در ایران و تاثیر آن بر مذاکرات هسته ای مثبت است. واشنگتن پست در گزارشی در این ارتباط  نوشت: «محمد جواد ظریف که اکنون به عنوان هدایتگر مذاکرات برگزیده شده، به خوبی برای مقامات غربی شناخته شده است و یک فرد میانه رو به شمار می رود.» این روزنامه  همچنین با اشاره به تبریک ظریف به یهودیان بمناسبت سال نو عبری این اقدام را امری بی سابقه  و در تعارض کامل با رویه محمود احمدی نژاد در قبال یهودیان دانست.

بر اساس آنچه گفته شد شواهد نشان می دهد که فرصت بسیاراندک است و شرایط اضطراری است. هنر دیپلماسی شکار فرصتها وکاهش تهدیدات علیه منافع ملی کشور است. فرصتها منتظر نمی مانند همانگونه که در گذشته نماندند؛ فرصتهای ازدست رفته برگشت ناپذیرند. هرچه فرصت ازدست رود تهدید افزایش می یابد و هزینه سیاست داخلی وخارجی فزون می گردد. زمان موازنه در سیاست خارجی فرارسیده است و ایران باید به تعدیل در رویکردهای منطقه ای خود بزند. شاید زمان سوریه بدون اسد نیز نزدیک باشد. در کفه های ترارزوی بین المللی هرکس قدرتمندتر است بیشتر سود می برد. هنوز مولفه قدرت نظامی مشروط به داشتن قدرت اقتصادی، صنعتی، فن آوری و دیپلماسی در بازی قدرت بسیار تاثیر گذاراست، حقوق بین اللمل بیشتر برای تدریس است نه برای تحلیل وقایع و موضع گیری به استناد آن .آنهاکه خودنوشته اند همانگونه که خود می خواهند می خوانند وعمل می کنند.

اگر وضعیت کنونی به پیش رود و قصد غرب برای استفاده از نیروی نظامی علیه سوریه جامه عمل بپوشاند، نه چین، نه روسیه و نه ایران و نه هیچ کشور دیگری نخواهد توانست  از اسد حمایت نظامی نماید و در نهایت نخواهند توانست بشار اسد را حفظ کنند. بدیهی است در دوران پسااسد ایران با چالشها و تهدیدهای بیشتری مواجه خواهدشد. بهتر است ایران سیاستی در پیش گیرد که هم اسد را نجات دهیم (با راضی کردن او برای خداحافظی از چند درصد قدرتی که دردستش باقی مانده) هم منافع ملی ایران را.

اگر تصور کنیم که امریکاییها نمی دانند پس از حمله نظامی به سوریه چه حوادثی احتمالا در این کشور و منطقه می تواند رخ دهد، دچار خطا شده ایم. اینکه توجه نمی شود که پس از اقدام نظامی امریکا علیه افغانستان و عراق و لیبی چه حوادثی رخ داده وهنوز هم پایانش معلوم نیست برای این است که برای منافع امریکا اینگونه بودن مناسب است. باید کشورهای مسلمان سرگرم جنگ، تنش، چالش و...باشند تا انرژیهایشان و درآمدهایشان صرف این مسایل شود تا از توسعه همه جانبه وپایدار بازبمانند و کارخانه های تسلیحاتی امریکا با پول این ملتها اداره شود و کشورهای مسلمان وارد کننده باقی بمانند. /16

انتشار اولیه: جمعه 22 شهریور 1392/ باز انتشار: سه شنبه 26 شهریور 1392