سلطان قابوس چه پیامی برای تهران داشت؟

دیپلماسی ایرانی: نام عمان و سلطان قابوس در سالهای اخیر وقتی در رسانه های جهانی مطرح شده که مشکلی بین ایران و آمریکا ایجاد می شده. سلطان قابوس توانسته تاکنون چند بحران در این رابطه را حل کند و به یک میانجی موفق در این رابطه تبدیل شود. حالا عمان بازهم میانجی ایران و غرب شده است. این بار صحبت از لغو بخشی از تحریم ها علیه مبادلات بانکی ایران و غنی سازی اورانیوم شده است. گفته می شود که "قابوس بن سعید" سلطان عمان در سفر به ایران تلاش کرده که زمینه مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا را فراهم کند و سلطان قابوس برای طرح پیشنهادات خود در تهران موافقت های مقدماتی از آمریکا و ایران دریافت کرده است. همچنین گفته شده است پادشاه عمان پیشنهادی را مطرح خواهد کرد که براساس آن، ایران کاهش سرعت و درصد غنی سازی اورانیوم را بپذیرد و در مقابل غرب نیز اصل غنی سازی اورانیوم را خواهد پذیرفت.

اما فارغ از میانجی گری های فرامنطقه ای، دو کشور در خصوص استحکام روابط دو جانبه نیز گفتگو کرده اند. سلطان قابوس، در بدو ورود خود به ایران گفت عمان برای همکاری در فعال تر کردن کریدور تجاری شمال- جنوب که با مشارکت جمهوری اسلامی ایران، ترکمنستان، ازبکستان و افغانستان در حال اجراست، آمادگی خود را اعلام می کند و حسن روحانی نیز جایگاه عمان در عرصه همکاری های منطقه ای را ممتاز توصیف و تاکید کرده جمهوری اسلامی ایران علاقمند است روابط خود را با کشور دوست و برادر عمان در بخش های مختلف به ویژه تجاری، اقتصادی تحکیم بخشد. دوستی دیرینه دو کشور همیشه سبب شده تا تنش ها میان ایران و کشورهای عربی و فرامنطقه ای به گونه ای حل و فصل شود. با سیاوش زرگر یعقوبی، سفیر سابق ایران در عمان و هندوستان در خصوص حسن روابط تهران مسقط در گذشته و در زمان حاضر، اهداف این سفر و نقش میانجگری عمان در روابط ایران و غرب به گفتگو نشستیم که حاصل آن را می خوانید:

سلطان قابوس به ایران سفر کرده است تا در خصوص مسائل مختلف داخلی و منطقه ای رایزنی کند. چرا عمان؟ آیا روابط حسنه دو کشور پیشینه خاصی دارد؟

پیش از انقلاب و از زمانی که سلطان قابوس قدرت را به دست گرفت رابطه با ایران و داشتن رابطه ای نزدیک در اولویت های سیاست خارجی وی محسوب می شد. در توضیح نزدیکی ایران و عمان می توان به چند مورد اشاره کرد:

منافع ایران و عمان در تنگه هرمز مشترک است؛ ایران در شمال این تنگه و عمان در جنوب آن است. بنابراین هر خطری که تنگه هرمزرا تهدید می کرد و بکند بر ایران و عمان تاثیرگذار خواهد بود. در نتیجه این مساله سبب شده تا رابطه دو کشور همیشه نزدیک و حسنه باشد، خصوصا آنکه وجود تنگه هرمز و مرزهای مشترک نه تنها سبب ایجاد مشکل در روابط دو جانبه نشده بلکه موجب شده تا روابط را به نحوی مستحکم تر کند. براساس سندی که پیش از انقلاب میان دو کشور تنظیم و در سازمان ملل نیز ثبت شده امنیت تنگه هرمز مشترکا با ایران و عمان اعلام شده است.

از سوی دیگر نزدیکی عمان با مناطق جنوبی ایران همچون فارس، بندرعباس و بوشهر سبب شده تا شرایط ویژه ای داشته باشد. عده ای از ایرانی ها زمانی که بنگلور در شرق افریقا در قلمرو عمان بود به این منطقه مهاجرت کردند و در این منطقه حضور داشتند و حتی بقایای آنها همچنان نیز وجود دارد.

ازدواج هایی که به شکل فامیلی میان خاندان سلطنتی و یا مقامات برجسته دو کشور در گذشته انجام شده که این مساله نیز به نزدیکی دو کشور کمک کرده است.

پیش از انقلاب عمان تحت فشار بود و جنگ داخلی در این کشور آغاز شده بود و گروه های مبارز چپ تلاش می کردند تا از جنوب عمان را تصرف کنند و اگر این کشور تحت کنترل نیروهای مسلح چپ قرار می گرفت، امنیت تنگه هرمز قطعا به خطر می افتاد. به دلیل همین خطری که ایران احساس می کرد علیرغم آنکه برخی کشورها مخالف بودند به کمک سطان قابوس رفت و توانست نقش بسیار موثری برای دولت مرکزی و در برابر جنبش های چپ داشته باشد.

انقلاب اسلامی ایران برای کشورهای عربی همواره به عنوان یک خطر مطرح بوده است چرا که آنها نگران این بوده اند که پیام این انقلاب در کشورهای عربی نیز شنیده شود. روابط ایران و عمان پس از انقلاب چگونه بوده است؟

پس از انقلاب نیز عمان تلاش کرد از ظرفیت های خود استفاده کند تا روابط ایران را با سایر کشورها به ویژه کشورهای غربی تلطیف کند. گرچه در زمانی روابط دو کشور هم همانند سابق خوب نبود اما برای عمان مهم بود که ایران نقش اصلی خود را پیدا کند. چرا که عمان می داند یک ایران قوی که می تواند مواضع قدرت خود را حفظ کند به نفع عمان و ثبات پایدار منطقه است و این استراتژی است که آنها دنبال می کنند. بنابراین عمانی ها همواره تلاش زیادی کرده اند تا روابط را به سطح گذشته بازگردانند که به تدریج روابط عادی میان دو کشور برقرار شد.

جنگ ایران و عراق در روابط ایران با کشورهای عربی تاثیر منفی گذاشت. این مسئله در روابط ایران و عمان چه تاثیری به جا گذاشت؟

جنگ تحمیلی تا اندازه ای سبب شد اولویت های ایران تغییر کند و حتی درجنگ میان ایران و عراق که شورای همکاری خلیج فارس کمک های زیادی به عراق می کرد، عمان بی طرف بود و با وجود فشار سایر کشورهای شورای همکاری مبنی بر ورود به جنگ، عمان هرگز دخالتی نکرد. حتی عمان تحت فشار بود که به نحوی تنگه هرمز را ناامن کند و یا مشکلاتی به وجود آورد تا تردد برای ایرانی ها به سادگی صورت نگیرد که آنها هرگز زیربار چنین مساله ای نرفتند. بنابراین در یک نگاه کلی به روابط ایران و عمان می توان گفت که این روابط به صورت سنتی روابط خوبی بوده است و در طول چند سال اخیر نیز عمانی ها نقش بسیار خوبی را میان ایران و کشورهای غربی و به ویژه امریکا بازی کردند.

شما به نقش آفرینی عمان در روابط ایران و آمریکا اشاره کردید. این میانجی گری از چه رو صورت می گرفته است؟

ایران هیچ گاه برای میانجی شدن کشوری درخواست نکرده، اما برخی از کشورها تمایل دارند که حتی برای امنیت کشور خود و ملاحظات استراتژیکی که دارند ثبات در منطقه حاکم باشد و بنابراین در کاهش تنش های بین ایران و آمریکا فعال هستند. از این منظر آنها به این مسئله اینگونه نگاه می کنند که کاهش تنش ها و برقراری روابطی کم تنش بین ایران و آمریکا قطعا به نفع آنها و منطقه است. از این زاویه عمانی ها نیز همیشه نگران بروز تنش و یا مشکلات جدی در منطقه هستند. این کشور همیشه تلاش کرده تا با مفاهمه و گفتگو بتواند زمینه تنش را از بین ببرد و کشورهای منطقه وارد گستره بهتری از روابط شوند. بنابراین عمان همیشه نقش موثری داشته تا تلاش کند که نقطه نظرات مختلف را به هم نزدیک کند.

در سالهای اخیر روابط ایران با کشورهای عربی روابط پر تنشی بوده است. آیا عمان می تواند علاوه بر کشورهای غربی برای کشورهای عربی نیز نقش میانجی را ایفا کند؟

اگر منظور شما این است که عمان تلاش کند که رابطه ایران را با سایر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس تلطیف کند بسیار بعید است عمان دست به چنین میانجی گری بزند. به دلیل آنکه عربستان به دلیل ملاحظات راهبردی خود با ایران مشکلات جدی دارد و دیگر کشورهای عضو این شورا نیز مسائل زیادی با ایران دارند. بخشی از این مسائل به تفاوت های مذهبی مروبط می شود و بخشی از این مشکلات نیز به مسائل ارضی که وجود دارد مربوط می شود. بنابراین نمی توان توقع داشت از عمان که عضو شورای همکاری خلیج فارس است تلاش کند تا با کشورهای دیگر مشکلات راحل کند. البته باید اضافه کرد که اگر از روابط ایران با سایر کشورها تنش زدایی شود قطعا این مسئله کمک خواهد کرد تا روابط با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس نیز به سطح متوازنی میل کند.

به نظر شما آیا سلطان قابوس حامل پیامی برای ایران در خصوص سوریه است که با دیپلماسی بحران سوریه حل شود؟

بحث سوریه در اولویت سیاست خارجی عمان نیست گرچه هنوز سفارت سوریه در عمان فعال است. اما بعید است که عمانی ها تمایلی داشته باشند تا در بحران سوریه نقشی ایفا کنند؛ بحرانی که تعدادی از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به شکل جدی در آن نقش داشته و دخالت می کنند. بنابراین من تصور نمی کنم که سلطان قابوس در راستای مسئله سوریه به رایزنی یا میانجی گری اقدام کند. تصور من این است که این دیدار بیشتر مربوط به روابط دوجانبه بین ایران و عمان و همچنین روابط ایران و غرب است.

آیا این سفر می تواند تاثیر مثبتی بر روابط خارجی ایران بگذارد؟

بله. به طور قطع این سفر تاثیر بسیار مثبتی در تنش زدایی روابط ایران با غرب و به ویژه امریکا خواهد داشت. سابقه میانجی گری های عمان در مسائل و مشکلات بین ایران و غرب نشان می دهد که عمان توانسته است نقش مثتبی در این راستا ایفا کند و احتمالا از این سفر نیز می توان انتظار داشت که در این زمینه موثر واقع شود.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه: سه شنبه 5 شهریور 1392/ باز انتشار: شنبه 9 شهریور 1392