پرواز مستقیم تهران – واشنگتن؛ از رویا تا واقعیت

دیپلماسی ایرانی: یک هفته پس از پیروزی غافلگیر کننده حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری ایران، خبر احتمال برقراری پرواز مستقیم بین ایران و آمریکا، به سوژه ای داغ برای رسانه ها تبدیل شد. خبری که چند ساعت بعد مورد استقبال علی اکبر صالحی، وزیر امور خارجه ایران قرار گرفت اما وزارت خارجه آمریکا آن را بی اساس خواند.

برای آن دسته از افراد کثیر السفر در مسیر ایران به آمریکا یا بالعکس، شنیدن این خبر می توانست ، امیدوار کنند باشد، اما از همان آغاز نیز تردیدهایی در مورد آن وجود داشت تا اینکه دیگر هیچ سخنی در این زمینه به میان نیامد. ماه گذشته و در فاصله کوتاهی پس از پیروزی روحانی، پرس تی وی به نقل از یک تاجر ایرانی اعلام کرد، ایران و ایر و دلتا ایر می توانند برای نخستین بار پس از سه دهه، پرواز مستقیمی را بین ایران و آمریکا انجام دهند. این در حالی است که ایالات متحده تقریبا از اواسط دهه 1990، ایران ایر را تحریم کرده و افراد یا شرکت های متهم به همکاری با این خط هواپیمایی را نیز مجازات می کند.

اما اینکه چرا این خبر با استقبال در ایران مواجه شد، موضوعی است که جای تامل دارد. برخی بر این باورند که شاید گروهی در تهران می خواستند تمایل خود را به برقراری مجدد روابط تهران – واشینگتن نشان دهند. از سوی دیگر این خبر یک هفته قبل از سالگرد سانحه ای منتشر شد که در آن پرواز شماره 655 ایران ایر مورد اصابت یک موشک قرار گرفت که از ناو آمریکایی در خلیج فارس شلیک شده بود.

انگیزه انتشار این خبر هر چه بود، یک نکته واضح است که ایران ایر به این زودی ها پروازهای خود به آمریکا را از سر نمی گرد. در واقع این شرکت هم اکنون نیز با مشکلاتی در خدمات دهی به مسیرهای بین المللی و داخلی مواجه است. از سوی دیگر تحریم های آمریکا مانع آن می شود که شرکت های غربی، قطعات یدکی مورد نیاز ناوگان هوایی ایران را تامین کنند. برای خط هوایی که 10 بویینگ 747 و 20 جت ایرباس دارد، مساله تامین امنیت پروازها باتوجه به تحریم های اعمالی موضوعی است که مورد تردید قرار دارد.

این در حالی است که در مجموع 16 خط هوایی ایران هدف تحریم ها قرار دارد. از سوی دیگر از سال 2005 تا کنون، یعنی از زمانی که دولت محمود احمدی نژاد روی کار آمد، 700 نفر بر اثر 13 سانحه هوایی جان خود را از دست داده اند. در این سوانح، توپولوف های روسی بیش از هر هواپیمای دیگری سانحه ساز بوده اند. از سوی دیگر ناوگان هواپیمایی ایران به استانداردهای روز دنیا در زمینه مصرف سوخت مجهز نیست و به همین دلیل تامین سوخت برای این هواپیما ها نیز مشکلات جدی ایجاد کرده است. شرکت های انرژی غربی نمی توانند سوخت مورد نیاز هواپیماهای ایرانی در مسیر بازگشت از اروپا و آسیا را تامین کنند و این هواپیماها به ناچار باید در کشورهای دیگری برای سوخت گیری به زمین بنشینند که خود نقش مهمی در افزایش هزینه ها دارد. از سوی دیگر کاهش ارزش ریال نیز به افزایش هزینه ها برای ناوگان هواپیمایی کشور کمک کرده است.

به گزارش اکونومیست، هرچند تحریم های آمریکا علیه ناوگان هواپیمایی ایران تاثیرگذار بوده، اما این مردم و مسافران هستند که هزینه تحریم ها را می پردازند.  همچنین ناوگان هواپیمایی ایران نیز راه هایی را برای دور زدن تحریم ها پیدا می کند و با وجود تلاش های آمریکا و متحدانش، به خرید هواپیماهای دست دوم ادامه می دهد.

برای مثال، در مارس 2012، آبان ایر در معامله ای وارد شد و سه فروند 747 متعلق به یکی از خطوط هوایی استرالیا را خریداری کرد. آبان ایر برای پنهان کردن هویت خود از این شرکت استرالیایی، سابقه پرواز یکی از جت هایش از مبدا آریزونا به امارات متحده عربی، گامبیا و سپس ایران را ارایه کرد. اما بعدا مشخص شد دیگر هواپیماهای متعلق به این شرکت در فرودگاه تهران آشیانه دارند.

گفتنی است دلیل اعمال تحریم های آمریکا علیه شرکت های هواپیمایی مسافربری ایران، چندان روشن نیست. برخی مقامات غربی ادعا می کنند از این هواپیماها برای انتقال سلاح به کشورهایی مانند سوریه استفاده می شود. اما تا امروز مدرک مستندی در این زمینه ارایه نشده است.

در دهه 1970 میلادی و پیش از انقلاب اسلامی، ایران ایر پروازهای روزانه ای از تهران به نیویورک داشت. در حال حاضر تقاضا برای این پرواز مستقیم بسیار بیشتر است چرا که دست کم 500 هزار ایرانی در ایالات متحده زندگی می کنند. اما برقراری پروازهای مستقیم به تغییر بنیادین فضای ژئوپولتیکی نیاز دارد. زمانی که حسن روحانی، رئیس جمهور جیددی ایران کابینه خود را تشکیل دهد، احتمالا ابتکار عمل هایی برای روابط ایران و آمریکا خواهد داشت. شاید یکی از پیش شرط های او هم لغو تحریم ها علیه ناوگان هواپیمایی ایران باشد.

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10