نگرانی اسد بقای حکومت است نه حفظ تمامیت ارضی

دیپلماسی ایرانی:  استقلال طلبی به کردهای سوریه هم رسید. اتحادیه دموکراتیک کرد سوریه تشکلی است که گفته می شود وابسته به حزب کارگران کردستان ترکیه (پ.ک.ک.) است.  صالح مسلم، دبیر حزب اتحاد دموکراتیک کرد با بیان اینکه بحران سوریه در آینده نزدیک پایان نمی یابد، اعلام کرده است که این نیاز شدید حس می شود که دولت خودمختار دموکرات کرد در شمال سوریه تشکیل شود. شبه نظامیان کرد در محله های کردنشین شهر حلب که از اهمیت استراتژیک فراوانی برخوردارند، راه را برای ورود نیروهای ارتش آزاد سوریه گشوده و همراه آنها با نیروهای دولتی نبرد می کنند. این در حالی صورت گرفته است که با آغاز بحران سوریه بشار اسد سلسله ای از اصلاحات را در دستور کار خود قرار داد و علاوه بر اعمال تغییراتی در ساختار قانون اساسی و قوانین اقتصادی طی اقدامی بی سابقه به بیش از 150 هزار نفر از کردهای سوریه حق شهروندی اعطا کرد. این در حالی بود که کردهای سوریه تا پیش از این جایگاهی بدتر از کردها در ترکیه داشتند، اما تحولات داخلی توام با تطویل بحران سوریه این مهبت را برای آنان به دنبال داشت که پس از چندین دهه از حقوق ابتدایی خود برخوردار گردند. ازآنجایی که از ابتدای این بحران کشور هم مرز سوریه یعنی ترکیه همیشه از قدرت گرفتن کردها واهمه داشت پس از اعلام صالح مسلم برای استقلال، وزیر امور خارجه ترکیه تاکید کرده است که چنین اقدامی می تواند پیامدهایی یسیار خطرناکی را برای منطقه به دنبال داشته باشد.  با  دکتر اسعد اردلان، تحلیلگر مسائل بین الملل در خصوص احتمال تشکیل دولت مستقل کرد در شمال سوریه و تبعات آن برای سوریه و کشورهای همسایه به گفتگو نشستیم:

ابتدا در خصوص جمعیت کردهای سوریه و محل استفرار آنها برای ما بگوئید ؟

بر اساس سرشماری سال 2004 سوریه  و برآورد رشد آن در 2013جمعیت کردها 9% برآورد شده است. یعنی از کل جمعیت   22  میلیونی کنونی سوریه  2  میلیون نفر کرد هستند. اگرچه قلت این آمار به دلایل مختلفی می تواند مورد تردید قرار گیرد. مثلا نشان دادن غلبه قطعی جمعیت با اعراب سوری و یا پرهیز پاره ای از کردها از اعلام هویت و تعلق خود به جمعیت کردی به سبب محرومیت از حقوق متداول برای اتباع عرب به مانند شناسنامه، گذرنامه و سایر حقوقی که از تابعیت نشات می گیرد و یا هر گونه سیاستی که برخی دولت ها در باره اعلام ترکیب جمعیتی اعمال می کنند. محل استقرار آن ها هم در دو بخش شمال شرقی هم مرز با عراق و شمال متمایل به سمت مدیترانه است.

رابطه کردهای سوریه با دولت مرکزی دمشق پیش از آغاز ناآرامی ها در این کشور به چه شکل بوده است؟

 پیش از نا آرامی ها کسانی که اعلام می کردند کرد هستند از جمیع حقوق شهروندی بجز حق حیات محروم بودند. می توان درک کرد که چه رابطه ای میان جمعیتی که دولت آن را از خود نداند با آن ها برقرار بوده است. انکار از پذیرش هویت عربی سوری به هر دلیل طبق قانون ،محرومیت از حقوق شهروندی را به دنبال داشت و همانگونه که اخیرا هم آشکار شده است در منطقه حکومت نظامی دایمی برقرار بوده و موقعیت مناطق حکومت نظامی هم روشن است .

پس از آغار بحران در سوریه ، کردها چه موضعی در برابر دولت بشار اسد گرفتند؟

ابتدا یک بلا تکلیفی  وجود داشت اما پس از توسعه درگیری ها در تابستان سال قبل( 2012) در منطقه افرین که حدود 2000کیلومتر مربع وسعت دارد و در شمال سوریه قرار گرفته و جمعیتی حدود نیم میلیون نفر دارد برای جلوگیری از گسترش دامنه ناامنی واحد حمایت مردمی تشکیل شد و منطقه را به کنترل خود درآورد. پس از آن هم موضع واحد و روشنی مشاهده نشد تا آن جا که رسانه هایی در ترکیه حزب دموکراتیک را به جانبداری از دولت متهم کردند و به نظر می رسید کردها برای جلوگیری از توسعه دامنه جنگ، منطقه را در اختیار گرفته اند. بنا به اظهار اخیر مقامات ارشد کرد چنانچه دولت سوریه مطالبات آن ها را به رسمیت بشناسد و به حقوق آنان احترام بگذارد، از دولت حمایت خواهند. تفسیر موسع این عبارت این است که به رسمیت شناختن حقوق کردها  و یا انکار آن معیار جهت گیری سیاسی آن ها در قبال بحران کنونی سوریه است.

از سال 2012 شاهد خروج نیروهای دولتی از مناطق کردنشین بودیم . از آن زمان شوراهای محلی کرد اداره این مناطق را بر عهده دارند. چرا بشار اسد چنین خودمختاری را در اختیار کردها قرار داد؟

 آن چه آشکار است این است که دولت به تمامی نیروهای نظامی خود در سایر مناطق درگیری نیاز داشت و چون خطر زیادی از جانب کردها احساس نمی کرد آن مناطق را از نیروهای نظامی تخلیه نمود و یا به تعبیری دقیق تر حکومت نظامی را به حالت تعلیق درآورد. شاید رفع خطر بالفعل جنگ را از خطری که سالیان دراز بالقوه تصور می کرد ضروری تر تشخیص داده است. اما آنچه که از سیاست احزاب بعث هم در عراق و هم در سوریه استنباط می شود این است هنگامی که آنها درگیر جنگ بزرگ تری می شوند این گونه مشکلات داخلی را موقتا رها می کنند تا پس از رفع مشکل بزرگ دوباره به سراغ اعمال سیاست اولیه بازگردند. درست همزمان با اوج گیری جنگ داخلی بود که دولت سوریه به کردها حق برخورداری از پاره ای ازحقوق را داد که فقط منحصر به عرب های سوری بود و سالیان درازی از آن ها دریغ شده بود.

آیا می توان  با توجه به مخالفت ترکیه با بشار اسد این اقدام اسد را تلاشی برای دامن گیر کردن ترکیه در ماجرای اختلاف با کردها دانست؟

 این فرضیه هم می تواند محتمل باشد و هنگامی تقویت می شود که دولت ترکیه نیز به منظور بی اثر کردن آن با حزب کارگران کردستان به گفت و گو می نشیند. شاید اگر این اتفاق در سوریه رخ نمی داد چنین تمایلی هم برای سازش در ترکیه بروز نمی کرد.

 اخیرا صالح مسلم، دبیر حزب اتحاد دموکراتیک کرد با بیان اینکه بحران سوریه در آینده نزدیک پایان نمی یابد، تصریح کرد که این نیاز شدید حس می شود که دولت خودمختار دموکرات کرد در شمال سوریه تشکیل شود. جایگاه این حزب در میان کردهای سوریه چیست و آیا می توان این سخنان را موضع رسمی کردهای سوریه دانست؟

بر اساس گفته خود آقای صالح مسلم در حال حاضر 15 حزب کردی در سوریه فعالیت  دارند و فراگیرترین آنان همین حزب اتحاد دموکراتیک کرد است.اما نمی توان آن را نظر رسمی همه کردها تلقی کرد مگر این که اجماعی بر روی آن باشد. البته اخیرا شورایی برای اداره  و تامین امنیت مناطق کردنشین تشکیل شده که همه احزاب را تحت پوشش دارد. اگر این نظر از سوی شورا تایید شود نظر رسمی کردها تلقی خواهد شد.

آیا دولت بشار اسد با چنین اتفاقی در داخل مرزهای خود ولو به شکل موقت موافقت خواهد کرد؟

مشکل کنونی آقای اسد بیشتر از آن است که خیلی به این مسئله بپردازد و احتمالا قبل از تصمیم به ترک نیروهای نظامی از منطقه پیش بینی چنین اتفاقاتی را می کرده است. از سوی دیگر دولت ترکیه خود بیشتر از سوریه نگران چنین اتفاقی است و موضع خود را هم در مخالفت اعلام کرده است. بحث اصلی کردهای سوریه هم تا کنون پایبندی به حفظ حقوق آن ها در جامعه سوریه بوده است. در این حالت نگرانی اصلی برای آقای اسد حفظ حکومت است تا تمامیت ارضی کشور. از سوی دیگر تجربه کلی منطقه خود مختار در شمال عراق تا کنون نه تنها تهدیدی برای تمامیت ارضی عراق نبوده بلکه به عنوان الگویی برای امنیت و توسعه نیز عمل کرده است. همین الگو می تواند مانع نگرانی جدی برای دولتمردان سوریه باشد.

آیا می توان این حرکت کردهای سوریه را به جرقه های نخستین تجزیه در سوریه تعبیر کرد ؟تبعات منفی این اقدام برای دولت مرکزی سوریه چیست ؟

شواهد کنونی حکایت از حدوث چنین اتفاقی ندارد. قبلا هم عرض کردم نشانه ها برای چنین فرایندی قوی نیستند خصوصا این که چه مخالفان سوری  و چه دولت کنونی هرکدام پیروز شوند بر تمامت ارضی تاکید خواهند کرد و کردها این را می دانند و بر احقاق حقوق خود در جامعه سوریه تاکید دارند. تا کنون در اظهارات مقامات حزب دموکراتیک بر ساختار فدرالی با حفظ تمامت سوریه تاکید شده است. آن ها هرگونه تمایل به تجزیه را رد کرده اند.

وزیر امور خارجه ترکیه در نخستین واکنش به این حرکت به شدت آن را محکوم کرده است. تبعات تشکیل منطقه خودمختار کردی در سوریه برای ترکیه چه خواهد بود؟

 نگرانی ترکیه بسیار شدیدتر از نگرانی سوریه است. ترک ها می ترسند این مناطق پایگاهی برای چریک های کرد مخالف دولت شود که در کنترل ترک ها نخواهد بود و نمی توانند دخالتی هم در آن کنند. از سوی دیگر نگرانند که با ایجاد چنین منطقه ای در همسایگی ترکیه اصل حمایت آن ها از مخالفان  اسد زیر سوال رود و به کاهش محبوبیت آن ها در نزد ترک های ترکیه منجر شود. اگر مقایسه کنید روابط کنونی ترکیه با اقلیم کردستان بسیار به سود ترکیه تمام شده است. 80% شرکت های خارجی فعال در این منطقه ترک هستند. آن ها سود سرشاری از مناسبات انحصاری خود با اقلیم کردستان برده اند. این الگو می تواند در سوریه هم تکرار شود به شرط آن که به کانونی برای مقاومت پ.ک.ک تبدیل نگردد.

گفته می شود که این حزب شاخه سوری پ.ک.ک ترکیه است. آیا این حرکت به تحریک کردهای پ ک ک که در حال مذاکره با دولت ترکیه هستند منتهی نخواهد شد؟ در حال حاضر وضعیت پرونده مذاکره  کردهای پ. ک. ک با دولت ترکیه در چه مرحله ای است؟

در این که این حزب را شاخه ای از پ.ک.ک بدانیم هنوز قطعیتی وجود ندارد. رهبر حزب اتحاد دموکراتیک منکر چنین رابطه ای است. آن ها معتقدند در انتخاب مشی سیاسی خود مستقل عمل می کنند. اما روابط متفاوت و دوستانه ای بین گروه ها و احزاب در شرایط فعلی با پ.ک.ک و هم چنین احزاب اقلیم کردستان وجود دارد. اینکه تا چه میزان بتوان این روابط را وابستگی سازمانی تلقی کرد هنوز زود است.اما در هر شکل تحولات سوریه بر مذاکره با دولت ترکیه تاثیر گذار است. ادامه وضعیت فعلی در سوریه به کردهای ترکیه نوید منطقه ای امن برای استقرار پایگاه هایشان را می دهد و این امتیازی برای آن ها در برابر ترکیه است.

کردهای ترکیه دولت اردوغان را به تعلل در مذاکرات متهم می کنند. چه عوامل داخلی و خارجی اردوغان را به سمت مصالحه با پ. ک. ک برد و آیا احتمال تشکیل حکومت خودمختار کردی در سوریه می تواند نقش ترمز اردوعان در مصالحه با پ.ک. ک باشد؟

 شرایط امروز ترکیه نیاز به حل معضل با کردها را ایجاب می کند. امر توسعه کشور بدون حل این مشکلات تکمیل نمی شود. توسعه پایدار در شرایط صلح محقق می شود. به نظر می رسد مخالفت های اخیر با اردوغان در داخل ترکیه بر تاخیر در نتیجه گیری از مصالحه با کردها بی تاثیر نباشد. شاید تحولات ترکیه و سوریه هر دو بر تعلل در پیشبرد مذاکرات موثر بوده است. زمامداران ترکیه بهتر است پیش از این که تحولات سوریه به سر انجام برسد تکلیف خود را با این  مصالحه روشن کنند. زمان آگاهی رهبران،  همیشه سرنوشت ساز بوده است.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه: دوشنبه 31 تیر 1392/ باز انتشار: جمعه 4 مرداد 1392