منافع گازی تهران در سایه منافع جمعی است

دیپلماسی ایرانی: اوپک گازی نام سازمانی است که به منظور هماهنگی تولید و کنترل قیمت ها در بازار جهانی در شرایط افت شدید قیمت نفت در جهان توسط  ایران، روسیه و قطر در «مجمع کشورهای صادر کننده گاز ( GECF3 )» تولیدکننده عمده گاز در جهان در دسامبر ۲۰۰۸ تشکیل شده است. طرح تاسیس اوپک گازی در 10 بهمن سال 1385 از سوی رهبر ایران در دیدار با ایگور ایوانف دبیر شورای امنیت وقت روسیه مطرح شد. مقام معظم رهبری با اشاره به وجود نزدیک به نیمی از ذخایر گاز جهان در روسیه و ایران پیشنهاد کرد این دو کشور با کمک یکدیگر می توانند بنای یک سازمان مربوط به همکاری های گازی را همچون اوپک پایه گذاری کنند که بعدها در سفر مقام های روسی به قطر یکی دیگر از کشورهای دارنده ذخایر عظیم گازی این پیشنهاد به آن کشور نیز ارائه و مورد موافقت مقامهای دوحه قرار گرفت. ایران و 14 کشور بزرگ صادرکننده گاز با تشکیل یک دفتر اجرایی شبیه دبیرخانه اوپک، نخستین گام ها را برای تاسیس سازمان کشورهای صادرکننده گاز برداشته اند. کشورهای ایران، روسیه، عربستان سعودی، قطر، امارات متحده عربی، ونزوئلا، نیجریه، مصر و الجزایر اعضای مجمع کشورهای صادرکننده گاز هستند. هفته گذشته محمود احمدی نژاد به مسکو سفری داشت که هدف اصلی آن نیز شرکت در همین مجمع صادرکنندگان گاز بود. گمانه ها بر این نگاه استوار است که شاید این اوپک گازی هم به زودی بتواند همانند اوپک نفتی نقش مهمی را در بازار مبادلات گازی ایفا کند و یا بتواند حداقل ثباتی را در بازارآشفته برقرار سازد. دیپلماسی ایرانی در گفتگوی خود با سید محمدعلی خطیبی، مدیر امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران به بررسی به ثمر نشستن اوپک گازی و نقش ایران در این مجمع پرداخته است.

اوپک گازی طرحی بود که سال ها پیش میان ایران و روسیه و قطر مطرح شد، اما اخیرا با توجه به سفر محمود احمدی نژاد به روسیه برای شرکت در نشست مجمع صادرکنندگان گاز این موضوع بازهم به شکل جدی تری پیگیری شده است. به نظر شما ممکن است اوپک گازی هم روزی همانند اوپک نفتی بر بازار گاز تاثیرگذار باشد؟

در ابتدا باید تصحیح کرد که نام این سازمان مجمع صادرکنندگان گاز است و اوپک گازی غلط مصطلحی است. حدود 4 سال پیش اساسنامه آن توسط اعضا تایید شده و دبیرخانه آن شروع به کار کرده و نزدیک به 4 سال است که دبیرکل و دبیرخانه به شکل رسمی فعالیت می کند. در طول این مدت هر سال حداقل یک اجلاس وزارتی  و چندین جلسه کارشناسی داشته و جلسه اخیری که در مسکو برگزار شده است دومین جلسه سران بوده و دو سال گذشته در قطر اولین اجلاس آن برگزار شد.

ایده تشکیل این سازمان با ایران و در حدود 14 سال پیش مطرح شد و رایزنی های غیررسمی انجام گرفت تا اینکه حدود 4 سال پیش اساسنامه آن تایید شد و رسما کار خود را آغاز کرد. از آن زمان تا به امروز گسترش زیادی پیدا کرده و در مجامع بین المللی شناخته شده است که با نشست های مختلف سران وزرا و کارشناسی کار خود را به پیش می برد.

اما در خصوص این سوال که آیا می تواند به میزان اوپک نفتی تاثیرگذار باشد نیز باید گفت که اگر به تاریخچه اوپک نفتی هم نگاهی بیندازید متوجه خواهید شد که اوپک نیز در سال 1960 شروع به کار کرد اما زمانی که توانست بر بازار تاثیرگذار باشد در اوایل دهه 70 یعنی حدودا 10 تا 15 سال طول کشید تا توانست نحوه تاثیرگذاری خود را بر بازار پیدا کرده و عملی کند. از ابتدای  تاسیس این سازمان نیز تعدادی اعضای جدید به آن پیوسته اند و اقبال خوبی هم به آن شده است. در حقیقت تبدیل به سازمانی شده که تقریبا اکثر صادرکنندگان خط لوله گاز طبیعی و حتی LNG (مایع) هم به عضویت این سازمان درآمده اند، به طوریکه اعضایی که در مجمع صادرکنندگان گاز حضور دارند و یا اعضای ناظر آن حدود 70 درصد  ذخایر گاز جهان را تامین می کنند که به نظر می رسد در آینده نقش مهم و تاثیرگذاری خواهند داشت. باید اضافه کرد که این پنانسیل وجود دارد اما نوع قراردادهای نفتی با گازی متفاوت است:

1. قراردادهای بلند مدت نفتی جدای از تک محموله ها حداکثر یک ساله است، در حالیکه قراردادهای گازی معمولا بلند مدت و 20 سال به بالا بسته می شود. این قراردادها هم برای گاز طبیعی و هم به صورت LNG  است.
2. بازار گاز هم با نفت تفاوت های بسیاری دارد، بدین معنا که بازار گاز بازارهای منطقه ای است و قیمت آنها نیز منطقه ای است یعنی میان این قیمت ها ارتباطی برقرار نشده است.
3. در خصوص قیمت ها نیز به عنوان مثال می توان گفت که قیمت گاز در بازار امریکا بین 3 تا 4 دلار بیشتر نیست حتی برخی موارد از 3 دلار هم پایین تر خواهد آمد، اما همین  گاز در لندن نزدیک به 10 دلار است. بنابراین قیمت گاز در بازار اروپا و امریکا بسیار متفاوت است. جالب توجه است که قیمت گاز در بازار آسیا در برخی موارد تا 16 یا 18 دلار هم می رسد.

در نتیجه باید اذعان داشت که بازار گاز بازار بسیار پیچیده ای است و همانند نفت نمی توان به راحتی قیمتی واحد برای آن تعیین کرد. ممکن است نفت بر اساس کیفیت نفت خام به میزان 1 یا 2 دلار تغییر کند اما قیمت گاز را آن منطقه تعیین می کند. بنابراین نحوه تاثیرگذاری در چنین بازاری قطعا با نفت بسیار متفاوت خواهد بود و نیاز به زمان و برنامه ریزی طولانی خواهد داشت که باید به تدریج توسط این مجمع شکل گرفته و عملی شود. این مجمع نوپاست و با مقبولیت بسیار خوبی کار خود را آغاز کرده و امید است تا با این پیچیدگی بتواند تاثیرگذار باشد و در حرکتی جمعی بتواند از منافع جمعی صادرکنندگان دفاع کند.

با توجه به این پیچیدگی بازار گاز آیا ممکن است روزی به این مرحله برسند که بتواند قمیت واحدی تعیین کرده و آیا چنین هدفی  را در رویه های خود دنبال می کند؟

این مجمع برای یک نیاز تشکیل شده است، کشورهای صادرکننده در دفاع از منافع خود با آن مواجه شده اند و کشورهای صادرکنندگان بسیاری گفته اند که مقادیر زیادی از سرمایه گذاری ها به آنها بازنمی گردد به دلیل همان تفاوت قیمت هایی که وجود دارد، بدین معنا که حتی سود این سرمایه گذاری ها نیز به شکل معمول به کشورها بازگردانده نمی شود. رقابت منفی میان صادرکنندگان وجود دارد که باید این مساله با هماهنگی حل شود و سود سرمایه گذاران نیز به شکل معقولی به آنها داده شود. از سوی دیگر مصرف کنندگان نیز بپذیرند کشورهایی که منابع خود را گسترش می دهند نیز باید از سود متناسبی برخوردار شوند. بنابراین باید وضعیت با ثباتی بر بازار برقرار باشد تا سرمایه گذار نیز از اطمینانی برخوردار شود. در غیراین صورت بازاری که یک روز ضرر باشد و یک روز سود رغبت سرمایه گذاران را از بین خواهد برد.

بنابراین وضعیت این روز بازار گاز خوب نیست، با ثبات نیست و صادرکنندگان خوشنود نیستند و می طلبد که در بخش تولید و فروش دارای ثباتی شود و کشورها با هم هماهنگ باشند. اگر زمانی نیاز به عرضه زیاد وجود ندارد با یکدیگر هماهنگ باشند چراکه عرضه زیاد سبب قیمت شکنی خواهد شد. این اهداف برای مجمع وجود دارد تا در آینده نزدیک شاهد وضعیت قابل قبولی در این بازار باشیم.

با توجه به تحریم هایی که برای ایران وجود دارد تا چه میزان ایران می تواند در این زمینه فعال بوده و نقش ایفا کند؟

ایده تشکیل سازمانی که بتواند بازار گاز را سر و سامان دهد، ابتدا توسط جمهوری اسلامی ایران ابراز شد که از سوی کشورهای صادر کننده مورد اقبال قرار گرفت و جلسات غیررسمی در این زمینه تشکیل شد. بنابراین ایران جزو بانیان اصلی این مجمع است و طبیعتا با توجه به پتانسیلی که ایران از نظر منابع گاز دارد می تواند به طور حتم نقش خوبی را ایفا کند، چراکه این تحریم ها تا ابد ادامه پیدا نخواهد کرد و در حال حاضر هم ایران تقریبا به تمامی همسایه های خود گاز صادر می کند. در نتیجه این مساله به تدریج می تواند به کشورهای دور از همسایه ایران نیز تبدیل شود و دامنه صادرات گسترش پیدا خواهد کرد. امروزه ایران جزو کشورهای اول تا پنجم صادرکننده گازی نیست اما با توجه به پتانسیل هایی که دارد رتبه بالاتری را در صادرات خواهد داشت.

ایران در آینده از تلاش های این سازمان برخوردار خواهد بود به معنای روشن تر اگر این سازمان در آینده بتواند ثباتی را بر بازار گاز حاکم کند و از منافع کشورهای صادرکننده به خوبی دفاع کند به طور قطع ایران در سایه این روند وضعیت بهتری خواهد داشت تا اینکه هر کشوری در دنیای آشفته امروزی به دنبال منافع خود باشد. در نتیجه منافع ایران در داخل منافع جمعی یعنی صادرکنندگان گاز بهتر به دست خواهد آمد همانطور که در اوپک نیز منافع ایران بیشتر تامین می شود که باید همین روند در این سازمان نیز ایجاد شود.

این روزها مصرف کنندگان متشکل شده اند و در قالب سازمان هایی همانند آژانس بین المللی انرژی، کشورهای عضو IEA و یا OECD که به صورت متشکل حول محوری با هم وحدت کردند. بنابراین در چنین فضایی باید متشکل شد و منافع گروهی را دنبال کرد. به نظر می رسد منافع کشور ایران در این مجمع بهتر بدست خواهد آمد و ایران باید از نظر کمی و کیفی و تاثیرگذاری بر بازار گاز تلاش بیشتری کند. اگر در بازی برد- برد منافع سرمایه گذاران، صادرکنندگان و مصرف کنندگان تامین شود قطعا منافع ایران هم تامین خواهد شد.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه: جمعه 14 تیر 1392/ بازانتشار: سه شنبه 18 تیر 1392