ضرر ایران از سیاست نگاه به شرق
کارت بازی دیگران نباشیم
دیپلماسی ایرانی: سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، روز چهارشنبه با تبریک به دکتر روحانی به دلیل پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری ایران اعلام کرد که روسیه درباره تعهد روحانی به تعمیق همکاری بین تهران و مسکو دیدگاه مثبتی دارد. پیش از این روحانی در پاسخ به پیام تبریک ولادیمیر پوتین، رییس جمهوری روسیه، تاکید کرده بود که «روابط با روسیه به عنوان یک کشور بزرگ و همسایه در سیاست خارجی ایران دارای جایگاه ویژه ای است و در دولت یازدهم از اهمیت بالایی برخوردار خواهد بود.» این در حالی است که دکتر روحانی در مصاحبه انتخاباتی خود با دیپلماسی ایرانی سیاست "نگاه به شرق" ایران را ناموفق دانسته بود و گفته بود که استفاده از کارت ایران در بازی با غرب و مخصوصا آمریکا برای روسیه همیشه سودآور بوده است. او اشاره کرده بود که «روسیه حفظ منافع خود را در گرو تقویت رابطه با غرب دیده است. حمایت روسیه از قطعنامه های تحریمی ایران در شورای امنیت و لغو برخی معاهدات نظامی، تنها برخی از اقدامات ضد ایرانی روسیه بوده است. علیرغم این واقعیات، حفظ و توسعه روابط دوستانه با روسیه ضروتی انکارناپذیر تلقی و توصیه می گردد.»همزمان با آخرین سفر محمود احمدی نژاد به روسیه در قالب رئیس جمهور، در مورد سیاست نگاه به شرق احمدی نژاد و روابط ایران و روسیه در هشت سال گذشته و چشم انداز این روابط در دوران روحانی با دکتر الهه کولایی، استاد مطالعات منطقه ای دانشگاه تهران و کارشناس مسائل روسیه به گفتگو پرداخته ایم که در زیر می خوانید:
دولت آقای احمدی نژاد روزهای پایانی خود را سپری می کند. به نظر شما دولت نهم و دهم تا چه اندازه در زمینه سیاست خارجی موفق بوده است؟ کارنامه دولت نهم و دهم در سیاست خارجی را چگونه ارزیابی میکنید؟
همانند حوزه سیاست داخلی، در هشت سال گذشته با از دست رفتن فرصتهای بیشماری در عرصه سیاست خارجی کشورمان روبهرو بوده ایم. نفی تجربه و بیاهمیت شمردن توجه به مطالعه علمی و پژوهشی و دیدگاههای علمی و کارشناسی، به طور طبیعی به ناتوانی استفاده از امکانات موجود در سیاست خارجی، برای تامین منافع هرکشوری منجر میشود. در حوزه سیاست خارجی نیز در سالهای گذشته، به جای تقویت واقعگرایی برای پیشبردهای اهداف سیاست خارجی کشور، شاهد حاکمشدن ذهنگرایی و رویاگرایی بر سیاست خارجی کشور بودیم. در حالی که در سالهای اخیر، در پرتو تحولات جهانی و منطقهای، فرصتهایی برای ما فراهم شد که می توانستیم برای تامین منافع مردم ایران اقدامهای اساسی انجام دهیم، که متاسفانه استفاده نشد. از دست دادن منابع عظیم گاز در معادن مشترک در پارس جنوبی، موقعیتهای کمنظیر در انتقال انرژی از آسیای مرکزی و قفقاز و نیز مسیرهای شرقی، بهره گیری از رقابتهای منطقهای و جهانی که جایگاه بیهمتای ایران، امکان آن را فراهم آورده است، تنها بخشی از این خسارتها را بیان میکند.
دولت نهم با شعار نگاه به شرق بر سر کار آمد و تلاش شد که روابط ایران و روسیه در این دوره تقویت شود. ارزیابی شما از روابط ایران و روسیه در دوره آقای احمدی نژاد چیست؟ آیا سیاست نگاه به شرق به سود ما تمام شده است؟
این دوره همزمان بود با تقویت "عملگرایی" در سیاست خارجی روسیه، که با اجرای سیاست "بازشروع" در دوره اوباما، فرصت را برای بهرهبردن روسیه از تضادهای ایران و امریکا بهبود بخشید. با این سیاستها، امریکا و روسیه در مسیر تامین منافع مشترک و همکاری فزاینده حرکت کردند. ایران یکی از مهمترین حوزهها برای دو کشور بوده که به دلیل درک نادرست در کشور ما نسبت به این روابط، ما به اهرمی مناسب برای بازیهای سیاسی روسیه تبدیل شدهایم. منافع مسکو از این برداشت نادرست هم اقتصادی و هم سیاسی بوده است. برخلاف دوران اتحاد شوروی، امریکا و روسیه نگاه ایدئولوژیک به هم ندارند، بلکه در پی همکاری و پیگیری تضادهای خود حرکت میکنند. در این دوره اجرای "سیاست نگاه به شرق" از سوی ایران، در پاسخ به اعمال فشارهای بینالمللی علیه کشور بود. ولی اجرای این سیاست در شرایط تحمیل فشارهای غرب، تنها به تامین منافع رقبای منطقهای ایران کمک کرده است. در پرتو اجرای این سیاست، در حوزهای که ایران باید فعالانه از ابزارهای موجود در جهت تامین منافع مردم ایران استفاده کند، بیشتر به سود دیگران عمل کرده است. در آسیای مرکزی و قفقاز ایران در پرتو یک سیاست متعادل و واقعگرایانه می توانست منافع کمهزینه و کلانی را بهدست آورد، که متاسفانه سمت و سوی سیاست خارجی ایران در اصل در این جهت نبوده است. البته نبود تعادل و اجرا نکردن سیاست متناسب در جهت توازن بخشیدن به کشورهای "شرقی و غربی"، برای کشورهای بسیاری در پیرامون ما مبارک بوده است، زیرا از آن بسیار سود بردهاند.
در حال حاضر چه مسائلی در روابط ایران و روسیه وجود دارد؟ آیا می توان گفت که روابط ایران و روسیه در حال حاضر استراتژیک است؟
موضوع مهمی که بر این روابط سایه میاندازد، چگونگی روابط هر دو کشور با آمریکا است. با اینکه بارها روسیه ثابت کرده در رابطه با ایران تنها و تنها به تامین خالص منافع خود توجه دارد، بازهم در ایران تصور ماهیت استراتژیک داشتن این روابط با کشور ما وجود دارد. موضوع نفروختن موشکهای اس 300 یا رای دادن روسیه به قطعنامههای تحریم در شورای امنیت علیه ایران، را باید از منظر منافع روسیه در پیامدهای آن و نیز رابطه با امریکا تحلیل کرد. روسیه به "ابرقدرت انرژی" تبدیل شده، با توجه به جایگاه ایران در بازار انرژی جهان، منافع آنها با هم سازگار نیست. روسیه مایل به حفظ انحصار انتقال انرژی در شمال غربی و مرکز آسیا است، بهویژه در مورد بازارهای اروپایی. روشن است که منافع روسیه در این حوزه، با منافع ایران سازگاری ندارد. به نظر نمیرسد ایران در بازی کنونی خود، قادر به تامین منافع خود در برابر اهداف روسیه باشد. گذاشتن همه تخممرغها در سبد روسیه و چین، به نفع ایران نیست. سیاست متوازن در برابر شرق و غرب، به گونهای که با استفاده از تعارضهای آنان منافع خود را تامین کنیم، سازنده تر و کارسازتر است. آیا حقوق حقه ما در دریای خزر توسط روسیه نادیده گرفته نشد؟ برای ما ایرانیان چه تفاوتی دارد چه کشوری حقوق حقه و قانونی ما را نادیده بگیرد.
آقای روحانی در پاسخ به پیام تبریک ولادیمیر پوتین اشاره کرده است که «روابط با روسیه به عنوان یک کشور بزرگ و همسایه در سیاست خارجی ایران دارای جایگاه ویژه ای است و در دولت یازدهم از اهمیت بالایی برخوردار خواهد بود.» شما چشم انداز رابطه ایران و روسیه را در دوره آقای روحانی چگونه ارزیابی می کنید؟
بیتردید روسیه همسایه بزرگ و مهمی برای کشور ما است که باید در یک وضعیت متوازن در سیاست خارجی ایران قرار بگیرد. روسیه باید در سیاست خارجی ما به عنوان کشوری که دارای توانمندیهای گوناگون در تامین منافع ما است، دیده شود. با این حال سیاست اتکای به روسیه، به نام "سیاست شرقی"، در شرایط افزایش فشار از سوی غرب برای تامین منافع ما کارساز نیست. با توجه به ژئوپلیتیک ایران، تامین منافع مردم ما در گرو ایجاد روابط متعادل با "شرق و غرب" است و نه به یک سو تمایل یافتن. تجربه و تاریخ معاصر ما نشان میدهد تامین منافع ما در گرو گسترش روابط هم_زمان با قدرتهای شرقی و در همان حال با قدرتهای غربی است. این رویکرد به ما توان استفاده از تعارض دیگران را میدهد. در این صورت به جای اینکه به کارت بازی آنها تبدیل شویم، خود از مزایا و امکاناتمان استفاده میکنیم. ایرانیان شایسته ترین مردم برای استفاده از مزیتهای ژئوپلیتیکی ایران هستند.
تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/16
انتشار اولیه: دوشنبه 10 تیر 1392/ باز انتشار: جمعه 14 تیر 1392
نظر شما :