چرا تحریم ها علیه ایران کارساز نیست؟

دیپلماسی ایرانی: سعید جلیلی و کاترین اشتون در حالی شامگاه چهارشنبه در استانبول ملاقات کردند که قدرت های جهانی طرف مذاکرات هسته ای با تهران با یک حقیقت  ناراحت کننده مواجه شده اند: تحریم ها مخرب ترین پیامدها را برای اقتصاد ایران به همراه داشته اما در تغییر رفتار مقامات جمهوری اسلامی در محاسبات سیاست هسته ای موثر نبوده است. هرچند برخی سیاستگذاران و نخبگان در محافل خصوصی به این نقطه رسیده اند، اجماعی در توضیح این روند وجود ندارد. تندروها می گویند تحریم ها به اندازه کافی جدی نبوده و باید تشدید شوند. در مقابل گروهی دیگر می گویند باید به تحریم ها زمان داد تا تاثیر خود را بر جا بگذارند.

در واقع دو طرف دلایل واقعی ناموفق بودن تحریم ها را به دست فراموشی سپرده اند. بدون ارایه راهی معتبر برای خلاص شدن از درد تحریم ها، نه تنها دولت ایران، بلکه فعاللان اقتصادی نیز باور نخواهند کرد که تغییر سیاست هسته ای به معنی بهبود شرایط اقتصادی خواهد بود.

نظام کنونی تحریم ها بر مبنای تصورات متزلزلی استوار است.اعتقاد بر این است که شرایط بد اقتصادی و نارضایتی در بین نخبگان سیاسی می تواند فشار بر مقامات برای تغییر رفتار هسته ای را افزایش دهد. اما این تصور از حقیقت سرچشمه نمی گیرد. فشار اقتصدی بر ایران سنگین اما بدون جهت گیری است.

فعالان اقتصادی در ایران که تغییر را ترجیح می دهند، بین داستان هایی که در مورد تلاش غرب برای سلطه بر ایران و از بین بردن استقلال این کشور روایت می شود و فشار غرب که راهی برای خلاصی از تحریم ها باقی نگذاشته، گیر افتاده اند. این دو عامل، آن گروهی که غرب امیدوار است برای تغییر سیاست های هسته ای به اهرم فشار تبدیل شوند را تضعیف کرده است.

علاوه بر این، فعالان اقتصادی نارضایتی از تحریم ها را با اعمال فشار برای تغییر سیاست های هسته ای به تصویر نکشیده اند. باتوجه به پیش رو نبودن چشم انداز لغو تحریم ها، آنها مشوقی ندارند تا برای تغییر رفتار در پرونده هسته ای، ایجاد انگیزه کنند. در واقع آنها روی منافع اقتصادی خود متمرکز شده اند. به بیان دیگر نه تنها افزایش تحریم ها بلکه صبر کردن برای ثمربخشی آنها نمی تواند این داینامیک داخلی را در ایران تغییر دهند.

این در حالی است که موارد موفق فشار خارجی در تغییر برخی سیاست های ایران – نظیر آنچه در اعلام آتش بس در جریان جنگ ایران و عراق اتفاق افتاد-  هم شامل چالشی برای داستانسرایی های قید شده بوده و هم چالشی برای فعالان اقتصادی بانفوذ که سرانجام فشار برای تغییر سیاست را ایجاد کردند..

اما شرایط ایران امروز مانند روزهای پایانی جنگ 8 ساله ایران و عراق نیست چرا که دو موضوع کلیدی همچنان نامشخص است: در صورتی که تهران برخی همکاری ها را در پرونده  هسته ای انجام دهد، کدام تحریم ها لغو خواهد شد؟ و مهم تر از آن آیا غرب توانایی لغو تحریم ها را دارد؟

همچنین شرایط داخلی ایران نیز به گونه ای است که ایستادگی در مقابل غرب از اهمیت بالایی برای مقامات جمهوری اسلامی  ایران برخوردار است.هرگونه اقدامی که بتوان آن را به کوتاه آمدن ایران در قبال غرب تعبیر کرد، می تواند برای تهران هزینه داشته باشد. هزینه ای که ریسک های ناشی از آن می تواند به مراتب بیشتر از درگیری نظامی با غرب باشد. مقامات تهران بر این باورند که در مقابل جنگ می توان مقاومت کرد اما در مقابل شرایط ناشی از تسلیم در مساله هسته ای، نه.

 در نهایت خطری در رویکرد کنونی در نظام تحریم ها وجود دارد که آن فقدان راه خروج معتبر از مهلکه است که می تواند به جای افزایش تمایل تهران به مصالحه، مواضع جمهوری اسلامی را تندتر کند. روندی که می تواند به درگیری نظامی منجر شود که همان گزینه ای است که تحریم ها به منظور پرهیز از آن طراحی شده است.

تریتا پارسی: بنیانگذار و رئیس شورای ملی ایرانی آمریکایی

رضا مرعشی: مدیر تحقیقات در شورای ملی ایرانی آمریکایی

منبع: الجزیره/ تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10