جنگ طایفی عراق را هم به کام خود می کشد؟

دیپلماسی ایرانی: جنگ در سوریه دیگر جنگ مردم ناراضی با دولت نیست؛ سوریه این روزها میدان جهاد عناصر افراط گرای سلفی، دولت علوی بشار اسد و کردهای ناراضی از شرایط شده است. در این میان بیعت جبهه النصره که یکی از منسجم ترین تشکیلات سلفی است که با بشار اسد می جنگند طی بیانیه ای رسما اعلام کرده است که با رهبر القاعده بیعت کرده است. دیپلماسی ایرانی تبعات این مسئله را برای کشورهای منطقه در گفت و گو با قاسم محب علی، تحلیل گر مسائل خاورمیانه بررسی کرده است:

جبهه النصره سوریه طی بیانیه ای بیعت خود را با رهبر القاعده اعلام کرده است. در صورتی که خبر درست باشد چه اهمیتی دارد؟

یکی از نگرانی هایی که در سوریه وجود داشت و در حال حاضر هم وجود دارد حضور نیروهای با گرایش افراطی سلفی و یا نزدیک به القاعده و نفوذ بیشتر آن ها نسبت به جریانات دیگر در تحولات سوریه بود. یکی از دلایل این مسئله این است که جنگ در سوریه طایفی شده است و در جنگ علوی ـ سنی این گرایش به وجود می آید که نگاه های افراط گرایانه اهل سنت رشد پیدا کند. از ابتدای درگیری ها و بحران در سوریه و یا مدت کوتاهی بعد از آن، این جریان افراطی از کشورهای مختلف عربی و یا حتی آسیایی به سمت سوریه سرازیر شدند تا بتوانند در آن جا فعالیت کنند. در حقیقت آن ها سوریه را یک میدان جهاد تشخیص دادند. بنابراین هم کشورهای منطقه و هم کشورهای اروپایی و امریکا از این مسئله نگران هستند که ممکن است جایگزین اسد یک جریان افراطی وابسته به القاعده باشد. از همین جهت هم هست که امریکا و بسیاری از کشورها در رساندن سلاح به مخالفین بشار اسد احتیاط می کنند. چون این احتمال را می دهند که این سلاح ها به دست گروه های افراطی برسد.

با توجه به این که رهبر القاعده عراق هم بحث دولت اسلامی عراق و شام را مطرح کرده، به نظر شما عراق تا چه اندازه ممکن است شاهد سرریز بحران سوریه باشد؟

احتمال زیادی وجود دارد که مقصد بعدی انتقال بحران سوریه، عراق باشد. عراق امروز از همان مشکلاتی رنج می برد که سوریه با آن ها دست به گریبان است. اکثر اختلافات در عراق، اختلافاتی است که فیمابین احزاب با گرایش های مختلف مذهبی یا قومی وجود دارد. در واقع در عراق سه جبهه وجود دارد: جبهه شیعی، جبهه سنی و جبهه کردی. در سوریه نیز تقریبا اوضاع چنین است: جبهه علوی، جبهه سنی و جبهه کردی. به طور تاریخی نیز نمی توان تفکیک ملی بین سوریه و عراق تاریخی قائل شد. چون مرزهای کنونی، مرزهایی مصنوعی هستند. قسمت غربی عراق سنی نشین است، قسمت شمالی آن کرد نشین و قسمت جنوب و جنوب غربی این کشور شیعه نشین است. در سوریه نیز شرایط مشابهی وجود دارد. اکثر مناطق شرقی سوریه سنی نشین است، مناطق شمالی و شمال غربی این کشور کرد نشین است و مناطق غربی به سمت مرز لبنان علوی نشین و دروزی نشین است. این وضعیت در صورت ایجاد شکاف باعث همگرایی در مناطق مشابه فرهنگی خواهد شد. هر چه درگیری ها در منطقه به سمت طائفی شدن یا مذهبی شدن نیل پیدا کند (که این وضعیت در عراق از بعد از سقوط صدام حاکم بوده)، می تواند بحران سوریه را به کشورهای دیگر از جمله عراق منتقل کند.

در صورت اتحاد میان النصره و القاعده، تشکیل کشور عراق و شام امکان پذیر است و در این صورت چه تبعاتی برای کل منطقه خواهد داشت؟

این تصمیمی است که عواقب فراوانی خواهد داشت. این گونه نیست که یک گروه یا یک طایفه یا یک جریان افراطی مانند جبهه النصره یا افراطی های سنی در عراق این تصمیم را بگیرند و بعد منطقه و جهان در مقابل آن واکنشی نشان ندهند و این کار انجام گیرد. چرا که چنین اتفاقی منطقه را دچار بحران های شدید می کند، شکاف های جدیدی را در منطقه ایجاد می کند و جغرافیای سیاسی منطقه را تغییر می دهد. در این صورت وضعیت اردن، ترکیه، لبنان و ... به همین شکل باقی نخواهد ماند. این بحران می تواند ایران و عربستان را نیز درگیر کند. بنابراین هزینه های بالایی را تولید می کند. لذا بعید است که قدرت های منطقه ای و جهانی به این سادگی اجازه دهند چنین اتفاقی رخ دهد. مگر این که یک تصمیم بین المللی وجود داشته باشد تا منطقه خاورمیانه تحولات جدیدی از نظر ژئوپلیتیک و جغرافیای سیاسی پیدا کند و کشورهایی با جغرافیای جدید ایجاد شوند. این مسئله دیگری است که باید منتظر تحولات بود. اما در حال حاضر چنین چشم اندازی دیده نمی شود.

با توجه به این که امریکا همیشه نگران تروریسم و القاعده بوده است، به نظر شما این اعلام اتحاد تا چه اندازه می تواند روی موضع امریکا در مورد سوریه تاثیرگذار باشد؟

امریکایی ها از چند ماه پیش این گروه را در لیست گروه های تروریستی قرار داده بودند. آن ها سعی کردند که میان معارضین سوریه و این گروه تفکیک قائل شوند و به صورت گزینشی با آن ها برخورد کنند. بنابراین موضع امریکا نسبت به این گروه مشخص است. موضع امریکا نسبت به حکومت بشار اسد نیز نسبتا روشن است. آن چه روشن نیست این است که وضعیت آینده سوریه چگونه خواهد بود و سیر تحولات به کدام سو خواهد رفت. به همین دلیل هم امریکایی ها با احتیاط نسبت به تحولات سوریه برخورد می کنند. چون مشخص نیست چه وضعیتی بعد از سقوط اسد در شرایط فعلی اتفاق افتد.

واقعیت این است که در سوریه مردم از دور خارج شده اند و تنها گروه های مسلح هستند که در میدان در حال جنگ با یکدیگر هستند. در یک طرف ارتش دولتی و در طرف دیگر ارتش آزاد و جبهه النصره قرار دارند. این گروه های مسلح هستند که وضعیت را تعیین می کنند. لذا آینده سوریه بسیار غامض و پیچیده شده است. البته این نگرانی تنها به امریکایی ها اختصاص ندارد. همه کشورهای منطقه از جمله ایران نیز از این وضعیت نگران هستند. هیچ کس نمی داند سوریه در آینده چه شرایطی خواهد داشت و آیا راه حلی برای حل بحران سوریه به صورت مسالمت آمیز وجود دارد یا خیر؟ اگر چنین راه حلی وجود دارد چه کسانی باید دور هم بنشینند و این راه حل را به ثمر برسانند؟ طرف مقابل دولت کیست؟ اگر گروه های افراطی طرف مقابل دولت هستند نمی توان گفت که بحران حل و فصل می شود. اگر گروه های مسئولیت پذیری وجود دارند و می توانند آینده سوریه را با توافق و مذاکره با دولت فعلی به سمت روشنی پیش ببرند، کدامند؟ بنابراین در حال حاضر شرایط بسیار پیچیده است و نه تنها برای امریکا، بلکه برای ترکیه و اسرائیل و مصر و عربستان سعودی و ایران نیز این نگرانی وجود دارد. شرایط پیچیده کنونی تصمیم گیری را برای این وضعیت بسیار سخت کرده است. اما با این حال بسیار بعید است که امریکایی ها به سمت دولت سوریه برگردند. با این حال به نظر می رسد از این به بعد امریکایی ها در کمک کردن به گروه های مخالف سوریه احتیاط بیشتری به خرج خواهند داد./12