آیا ریاض تغییر موضع داده است؟

دیپلماسی ایرانی: به نظر می رسد، ریاض رفتار خود را در تعاملات بین المللی تغییر داده است. از یک سو دیگر آن حماسه سرایی را برای ترغیب مخالفان اسد به سرنگونی وی سر نمی دهد و از سوی دیگر مثل سابق علیه ایران موضع نمی گیرد. این در حالی است که نشانه هایی وجود دارد که نشان می دهد در ماه های اخیر عربستانی ها در پیشبرد سیاست های خود تعدیلاتی ایجاد کرده اند و گویا به سمت بهبود روابط با ایران گام برداشته اند. عربستان دیگر آن عربستان سابق نیست که از هر تریبونی برای حمله به ایران استفاده کند.

البته به رغم تیرگی روابط سفارت عربستان در ایران همچنان فعال است و سفرای دو کشور در محل های کار خود حاضر هستند.

تحلیلگران مسائل سیاسی می گویند که عربستان سیاست خود را از بعد از نشست مکه تغییر داده است. عبدالباری عطون، سردبیر روزنامه القدس العربی بر این اعتقاد است که پس از نشست مکه که در آن ملک عبدالله، پادشاه عربستان در خلال استقبال از میهمانان آن نشست محمود احمدی نژاد، رئیس جمهوری ایران را در سمت راست خود نشاند بهبود روابط میان دو طرف کلید خورد.

در این میان به نظر می رسد که عربستان در بحث سوریه نیز سیاست خود را تعدیل کرده است. مقام های عراقی آگاه به دیپلماسی ایرانی گفته اند که دولت عربستان بر خلاف گذشته در حال حاضر خود مشغول جنگیدن با مخالفان بشار اسد است و بسیاری از آنها را در مرزهای اردن کشته است.

اگر چه چند روز پیش سعود الفیصل، وزیر امور خارجه عربستان در یکی از نشست های بین المللی علیه سوریه تاخت و از ایران هسته ای انتقاد کرد و اظهاراتی ضد ایرانی بر زبان راند اما دقیقا در همان نشست قطر نیز خواستار تشکیل شورایی با عضویت ایران برای تامین امنیت منطقه شد. نمی توان به سادگی گفت که قطر بدون هماهنگی عربستان چنین پیشنهادی را ارائه کرده است. حتی تحلیلگران بر این اعتقادند که پیشنهاد عربستان برای حضور در جمع کشورهای مذاکره کننده هسته ای با ایران نیز با رویکرد بهبودی روابط با ایران صورت گرفته و حتی ریاض به دنبال کاهش تنش ها بر سر پرونده هسته ای ایران است.

آن چه باعث می شود تا نسبت به تغییر رویکرد دیپلماتیک عربستان تامل کنیم، تغییر سیاست های عربستان در قبال عراق جدید است. بر کسی پوشیده نیست که ریاض برای ناکام گذاشتن تجربه عراق جدید تا چه اندازه با بغداد خصومت ورزید و حتی با هدف سرنگونی دولت شیعی به حمایت از جریان های سلفی تروریست در عراق برخواست. اخیرا منابع خبری گزارش داده اند که عربستان و عراق به سمت بهبود روابط گام های موثری برداشته اند. پس از دیدار هوشیار زیباری، وزیر امور خارجه عراق از ریاض دو طرف تصمیم گرفتند که به زودی زندانیان خود را مبادله کنند. همچنین اخباری به گوش می رسد مبنی بر این که ریاض درصدد بازگشایی سفارت خود در بغداد است. هفته گذشته نوری مالکی، نخست وزیر عراق نیز در گفت وگو با شبکه المیادین گفته بود که تمایل بسیار دارد که روابط خود را با عربستان عادی کند و برای رسیدن به این هدف تلاش های جدی ای را آغاز کرده است. وی در آن مصاحبه تاکید کرده بود که هیچ مانعی برای گسترش روابط میان دو کشور نمی بیند. برخی روزنامه های عربی از جمله العرب و الحیات گزارش داده اند که دلیل اصلی این بهبودی روابط فشار تهران به بغداد در این رابطه است.

سوالی که در این میان مطرح می شود، این است که چرا عربستان باید به فکر بهبود روابط خود با ایران باشد و سیاست های منطقه ای خود را تعدیل کند؟

در پاسخ به این سوال تحلیل های مختلفی ارائه شده است. برخی می گویند که دستگاه دیپلماسی عربستان در حال پوست اندازی است و قصد دارد سیاست واقع بینانه تری را در قبال تحولات منطقه پیش ببرد. عربستانی ها دریافته اند که پس از نزدیک به سه سال تیرگی روابط با ایران بر سر سوریه و بحرین، ریاض هیچ سودی از این تیرگی نبرده در حالی که ایران توانسته است با حفظ وضعیت موجود حداقل در سوریه جایگاه خود را در منطقه مستحکم کند تا آن جا که امریکا بپذیرد که برای حل بحران سوریه از در مذاکره با ایران در آید. برای همین گفته می شود که در نشست ژنو 2 که به زودی برگزار خواهد شد از ایران و عربستان به عنوان دو کشور اصلی تاثیرگذار در سوریه حتما دعوت خواهد شد. بر این اساس عربستان لازم می بیند که با ایران کنار بیاید. روزنامه العرب چاپ لندن در تحلیلی با همین رویکرد نوشت: عربستان در حال پوست انداختن است. عربستانی ها به این نتیجه رسیده اند که چاره ای جز کنار آمدن با ایران ندارند و طی سه سال گذشته سیاست اشتباهی را در قبال ایران پیش گرفته اند. علاوه بر آن، آنها به روشنی می بینند که می توانند همانند ترکیه ایران را رقیب خود ببینند اما اقدام ایذایی و تحریک آمیز علیه آن نکنند.

عده ای دیگر از تحلیلگران نیز دلیل تغییر سیاست عربستان را نگرانی عربستانی ها از قدرت گرفتن اخوان المسلمین در منطقه می دانند. اخوانی که آن را دشمن دیرینه خود تصور می کنند و از قدرت گرفتن آن نگران هستند. اخیرا دولت عربستان اعتراض های مناطق شرقی خود را به جماعت اخوان المسلمین نسبت داد و اعلام کرد که با هر جریانی که به نوعی با اخوان المسلمین ارتباط داشته باشد به شدت برخورد خواهد کرد. اخوانی ها اکثریت مخالفان سوریه را تشکیل می دهند و درصدد تغییر در اردن هستند و قصد دارند شاخه سیاسی خود در عراق را نیز بیش از پیش فعال کنند. به اعتقاد این کارشناسان این مساله نقطه مشترک مصالح ایران و عربستان شده و ریاض را بر آن داشته تا به سمت بهبودی روابط با ایران گام بردارد.

از سوی دیگر هم زمان با قدرت گرفتن دوباره بندر بن سلطان در عربستان و صدارت او بر دستگاه امنیت این کشور شاهد تغییر سیاست عربستان در ابعاد منطقه ای شده ایم. برخی از تحلیلگران روی کار آمدن دوباره بندر بن سلطان را با تغییر سیاست های منطقه ای ریاض به ویژه در بحث های امنیت منطقه ای مرتبط می دانند.

آیا واقعا عربستان از پیشبرد سیاست های خصمانه خود در قبال ایران منصرف شده است؟ آیا می توان امیدوار بود که روابط تهران و ریاض دوباره به سمت بهبودی حرکت خواهد کرد؟ علی اکبر صالحی، وزیر امور خارجه کشورمان در روزهای اولیه رسیدنش به سمت وزارت امور خارجه گفته بود که بهبودی روابط با عربستان از اولویت سیاست های او است. آیا هنوز این مساله جزء اولویت های ایران است؟ آیا ریاض می تواند از رویکرد مثبت چهره هایی مثل صالحی در ایران استفاده کند و به سمت بهبود جدی روابط با تهران گام بردارد؟ و یک سوال فراتر از همه این سوال ها، آیا واقعا عربستان تغییری در سیاست های خود ایجاد کرده یا این تحرکات صرفا زمینه سازی برای تحرکاتی گزنده تر است؟