از اختلاف نظر سیاسی تا مخالفت با دخالت نظامی

دیپلماسی ایرانی: جنبش سران کشورهای عضو جنبش عدم تعهد در تهران برگزار شد. پیش از این اجلاس انتظارهایی در مورد ارائه طرحی همه جانبه از سوی کشورهای عضو جنبش برای حل بحران سوریه ایجاد شده بود. اما سخنرانی سران کشورهای عضو به خصوص محمد مرسی، رئیس جمهور مصر نشان داد که اختلاف نظر ها میان کشورهای عضو جنبش عدم تعهد جدی است. دیپلماسی ایرانی دستاوردهای جنبش عدم تعهد در پیدا کردن راه حلی برای بحران سوریه در گفت و گو با حجه الاسلام و المسلمین محمد شریعتی دهاقان، رایزن فرهنگی پیشین ایران در سوریه بررسی کرده است:

کشورهای حاضر در نشست سران جنبش عدم تعهد طرح هایی برای برون رفت از بحران در سوریه ارائه داده اند. ماهیت این طرح ها چیست؟

در نشست سران جنبش عدم تعهد سه طرح برای بحران سوریه از طرف عراق، مصر و ایران ارائه شد. گفته می شود طرح عراق 17 بند دارد و دولت سوریه نیز این طرح را پذیرفته است. اما به نظر می رسد مهم ترین بندهای این طرح شامل مواردی از قبیل مسائل ذیل باشد. این طرح بر توقف درگیری در همه مناطق و هم چنین تشکیل یک حکومت انتقالی تاکید می کند بدون این که به این مسئله اشاره کند که بشار اسد در این حکومت حضور داشته باشد یا خیر. علاوه بر این مسائل پیشنهاد می کند که انتخابات مجلس زیر نظر سازمان های بین المللی و ناظران عرب و کشورهای اسلامی انجام پذیرد. محورهای اصلی پیشنهاد عراق موارد ذکر شده است. اما به نظر می رسد این طرح چندان مورد قبول مخالفین نیست. چرا که در مورد ماندن یا رفتن بشار اسد موضع گیری نکرده است.

مصر هم طرحی برای حل بحران در سوریه ارائه کرده است. البته این طرحی است که در کنفرانس مکه به صورت اجمالی به آن اشاره شده بود و آن این است که به کشورهای مهم منطقه ای مانند مصر، عربستان، ترکیه و ایران نقش داده شود. اما به دلیل این که ایران بر ماندن بشار اسد و نظام فعلی اصرار دارد، تردیدهایی از سوی برخی از کشورهای منطقه برای مشارکت دادن ایران ابراز شده است.

در این اجلاس نیز ایران به صورت قاطع در مراحل اولیه اعلام کرد که برای حل بحران در سوریه طرحی دارد اما با روشن شدن و گذشت ایام معلوم شد که طرح ایران نیز چندان کامل نیست و نمی تواند توافق اطراف مختلف را جذب کند ندارد. بر اساس محورهایی که اعلام شد این طور به نظر می رسید که ایران گروه تماس پیشنهاد می کرد که از کشورهای تروئیکای ریاستی اجلاس غیر متعهد ها باشد. این کشورها شامل ونزوئلا، مصر و ایران هستند. علاوه بر این کشورها، کشورهایی مانند لبنان و عراق نیز در این گروه حضور داشته باشند. اما این طرح نیز به دلیل این که ترکیه و کشورهای دیگر را استثنا می کرد، طرح ناقصی بود و به نظر می رسد مورد رضایت برخی اطراف قرار نگیرد.

طرح های بین المللی ارائه شده برای حل بحران در سوریه در چه مرحله ای قرار دارند؟

گفته می شد که ایران، عراق و مصر قرار است با همکاری یکدیگر طرحی کامل ارائه کنند. اما این اتفاق تا کنون رخ نداده است. این مسئله به دلیل پیچیدگی مسئله سوریه است. به خصوص این که سازمان ملل و اتحادیه عرب نیز نماینده جدیدی به جای کوفی عنان تعیین کرده اند. الاخضر الابراهیمی هنوز عناصر شروع طرح کوفی عنان و سازمان ملل را ارائه نکرده است. البته تمام طرح های عراق و مصر و ایران، بر بحث اجرای طرح کوفی عنان و الاخضر الابراهیمی اشتراک نظر داشتند. اما با توجه به این که هم کوفی عنان و هم سازمان ملل اعلام کرده است که اولین بند آن ها دور کردن اسلحه سنگین از شهرهای سوریه است و هیچ یک از طرفین به این بند عمل نمی کنند، این طرح با شکست مواجه شده است. نظام سوریه هرگز حاضر به چنین اقدامی نیست. آقای لاوروف در همین خصوص گفته است این که کسانی که از دولت سوریه می خواهند آتش بس برقرار کند و اسلحه سنگین را از شهرها جمع آوری کند، سادگی است.

بنابراین بند اول طرح سازمان ملل را که مورد اشاره همه هست، قابل اجرا نیست. چرا که دولت بشار اسد انتظار دارد در ابتدا مخالفین خلع سلاح شوند و بعد ارتش از شهرها عقب نشینی کند. طرح ها اصولا در مورد سوریه با بن بست برخورد کرده است به این دلیل که فاصله ها زیاد است و مهم ترین فاصله بین مخالفین و حکومت بشار اسد، ماندن یا نماندن بشار اسد است و جوهری ترین مشکل این است که آیا تحولات اخیر در سوریه را یک توطئه خارجی بدانیم یا یک حرکت مردمی که بعدها به تدریج  مسلح شده است. این گونه تفسیر از مسئله در مراحل اولیه تناقض ایجاد می کند و مشکلاتی برای راه حل بحران ایجاد می کند.

شما اشاره کردید که مهم ترین مسئله بحث ماندن یا نماندن بشار اسد است. هفته گذشته معاون نخست وزیر سوریه اعلام کرده بود که بحث کناره گیری بشار اسد هم می تواند قابل مذاکره باشد اما به عنوان پیش شرط پذیرفته نیست. به نظر شما این موضع نمی تواند کورسویی برای امید به مذاکره بین مخالفین و دولت بشار اسد باشد؟

موضوعی که معاون نخست وزیر سوریه در مسکو مطرح کرد، از طرف مخالفین به عنوان یک امر غیر واقعی و تبلیغاتی ارزیابی شد. هم چنان که وزیر آشتی ملی در  سوریه در تهران این مسئله را نفی کرد و گفت که بنا نیست که به هیچ وجه بشار اسد از حکومت و قدرت کناره گیری کند. موضوع کناره گیری بشار اسد اصلا مطرح نیست. بنابراین خود دولت سوریه اصرار دارد که این موضوع مورد بحث قرار نگیرد. سوال این است که طرح هایی که برای حل بحران سوریه ارائه می شود، آیا با وجود بشار اسد، دولت بعدی دست به برگزاری انتخابات خواهد زد یا بدون او؟ این جاست که طرح ها در مراحل اولیه دچار مشکل می شوند.

بنابراین این موضوع کورسو تلقی نمی شود. به این دلیل که نه از طرف خود سوریه این حرف جدی گرفته شده و نه مخالفین آن را جدی تلقی کرده اند. نحوه عملکرد دولت در مقابله با مخالفان نیز موید این امر نیست.

در بیانیه پایانی نشست سران جنبش عدم تعهد یک بند به سوریه اختصاص یافته است. با توجه به مواضع متفاوتی که کشورها نسبت به موضوع سوریه داشتند، این بند تا چه اندازه برآیند نظرات همه اعضا است؟

بر خلاف آن چه تبلیغ شد و همگان به وحدت دعوت شدند، دیدیم که در مورد سوریه اختلاف نظر ها جدی بود. به خصوص این که بیشتر کشورهای حاضر در جنبش عدم تعهد جزو صد و بیست و سه کشوری بودند که در مجمع عمومی سازمان ملل به قطعنامه پیشنهادی عربستان علیه دولت و حکومت بشار اسد رای داده بودند. آن چه در بیانیه به آن اشاره شده است، مسئله عدم دخالت نیروی خارجی در امور سوریه و هم چنین حل مسالمت آمیز مسئله و نیز مذاکره مستقیم امریکا و سوریه برای حل بحران است. از این که موضوع آخر تا چه اندازه مورد قبول کشورهای حاضر در نشست بوده است، اطلاعی در دست نیست. مشکلی که در مورد سخنرانی مرسی به وجود آمد و تحریفی که در ترجمه سخنرانی او در کانال یک و حذف بخش هایی از سخنرانی او  در شبکه خبر صورت گرفت، ممکن است باعث اعتراضاتی از طرف مصر شود. کما این که وزارت خارجه مصر نیز نسبت به این اقدام واکنش نشان داده و گفته است که مرسی در سخنرانی خود از بحرین حرفی نزده و به جای سوریه، بحرین ترجمه شده است.

حال باید منتظر ماند و دید که آیا مواد این بند مورد اعتراض اعضای دیگر قرار خواهد گرفت یا این بندها به دلیل این که مشکلی ایجاد نمی کند و راه حلی نیز نشان نمی دهد، واکنشی در پی نخواهد داشت. متاسفانه جنبش عدم تعهد سال ها است که بر مسئله فلسطین تاکید می کند و در همه بیانیه های خود، بندی را به فلسطین اختصاص می دهد اما هیچ گامی برای حل عملی مسئله فلسطین و احقاق حق مردم فلسطین برنداشته است. اگر دبیرخانه بتواند در این زمینه فعال شود، می تواند با تماس با کشورهای مختلف، مسائل را پیگیری کند، ممکن است بتوان نسبت به تغییر شرایط در آینده امیدوار بود. اما چشم انداز شرایط گذشته ثابت کرده است که موارد آینده مانند گذشته خواهد بود. مگر این که گام مهم تری برداشته شود.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/12