عربستان در چه سطحی شرکت می کند؟

دیپلماسی ایرانی: تهران هفته آینده میزبان اجلاس سران جنبش عدم تعهد است و شرکت یا عدم شرکت رهبران کشورها در این اجلاس این روزها توجه رسانه های جهان را به خود جلب کرده است. پس از انتشار اخبار ضد و نقیض در نهایت محمد مرسی اعلام کرد که در این اجلاس شرکت می کند. از سوی دیگر آمریکا از برگزاری این نشست در تهران انتقاد کرده است و حضور بانکی مون، دبیرکل سازمان ملل نیز در هاله ای از ابهام قرار دارد. ایران اعلام کرده که ۳۵ کشور در سطح سران در این نشست شرکت می کنند ولی به دلیل این که برخی از کشورها برای عدم حضور در تهران فشار می آورند از اعلام نام کشورها خودداری کرده است. در مورد این نشست و حواشی پیرامون آن با دکتر علی بیگدلی، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل بین المللی گفتگو کرده ایم که در زیر می خوانید:

 برگزاری اجلاس رهبران کشورهای عضو جنبش عدم در تهران تا چه اندازه اهمیت دارد؟

شاید مهم ترین وجه این اجلاس برای ایران این باشد که ایران به غرب نشان دهد که برخلاف تلاشهای صورت گرفته در انزوای سیاسی قرار ندارد و همچنان می تواند با گرد هم آوردن دوستان و کشورهای همفکر خود، تاثیر گذار باشد. از این رو و در راستای این هدف سطح شرکت کنندگان در این اجلاس از اهمیت به سزایی برخوردار است. هرچقدر سطح مقامات حاضر در این نشست بالاتر باشد ایران بیشتر میتواند به این هدف برسد و دست به نمایش قدرت خود بزند و بر عکس اگر در سطح مطلبوبی برگزار نشود به همان اندازه نتیجه معکوس خواهد داشت و به وجهه بین المللی ما ضربه خواهد زد. به این دلیل است که در روزهای گذشته ایالات متحده آمریکا از برگزاری این نشست در تهران انتقاد کرد و فشارهایی به دبیرکل سازمان ملل برای عدم سفر به ایران وارد شده است. سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا گفته است که به دلیل این که ایران، بسیاری از تعهدات بین المللی خود را نقض کرده میزبانی آن برای اجلاس غیر متعهدها عجیب است. همچنین محمد مرسی، رئیس جمهور مصر نیز به عدم شرکت در این اجلاس در تهران ترغیب شده بود.

با این وجود آقای مرسی اعلام کرده است که در این نشست شرکت می کند. شرکت او در این اجلاس تا چه اندازه اهمیت دارد؟

مصر یکی از سه عضو اصلی بنیانگذار این جنبش بوده است. درواقع نخستین تلاش برای ایجاد همگرایی میان کشورهایی که بعدها به غیرمتعدها معروف شدند، در سال ۱۹۵۵ در کنفرانس باندونگ در شهر باندونگ اندونزی انجام شد و جواهر لعل نهرو، جمال عبدالناصر و سوکارنو رؤسای وقت حکومت کشورهای هند، مصر و اندونزی در این اجلاس اندیشه تشکیل چنین سازمانی را مطرح کردند. به نظر می رسد به این دلیل و به احترام جمال عبدالناصر و این که مصر عضو اصلی و رئیس قبلی جنبش غیر متعهدها بوده ضرورت داشت که محمد مرسی در این اجلاس شرکت می کرد. از سوی دیگر محمد مرسی، رهبر کشور مسلمان است و خودش از گرایش اسلامی برخوردار است و این مسئله می تواند او را به سفر به ایران ترغیب کند. هرچند مصر و خصوصا اخوان المسلمین از رفتار ایران در سوریه گله دارند و این یکی از موانع سفر محسوب می شد. سفر مرسی به عنوان یکی از رهبران بهار عربی برای ایران نیز اهمیت دارد.

آیا سفر مرسی به ایران می تواند نقطه عطفی در روابط ایران با مصر باشد و پس از این سفر شاهد عادی سازی روابط ایران و مصر باشیم؟

قطعا اینچنین نیست و ما نمی توانیم سفر مرسی به ایران برای شرکت در اجلاس غیر متعهد ها را به رابطه ایران و مصر تعمیم دهیم و در چارچوب روابط دوجانبه بررسی کنیم. دیگران هم همینطور است. به هر حال همانطور که ما در دعوت از سران کشورهای غیر متعهد ها نمی توانیم مسائل و مشکلات دو جانبه را بررسی کنیم، سفر آنها هم چندان نمی تواند در چارچوب روابط دو جانبه بررسی شود. چنانچه شاهد بودیم با وجود مشکلات کنونی ما با عربستان، ما از ملک عبدالله دعوت کردیم که در این اجلاس شرکت کند. یا رئیس جمهور و هیئت همراه در نشست سازمان همکاری های اسلامی در مکه شرکت کرد.

چنانچه اشاره کردید ایران در نشست سازمان همکاری اسلامی در مکه در سطح بالایی شرکت کرد. آیا بر اساس عرف دیپلماتیک اینگونه نیست که عربستان نیز در اجلاس عدم تعهد با هیئت بلندپایه ای شرکت کند؟

نباید فراموش کرد که در نشست سازمان همکاری اسلامی در عربستان همه کشورها در بالاترین سطوح شرکت کردند. چرا که عربستان خود را به عنوان ام القرای کشورهای اسلامی معرفی می کند و به نظر می رسد که به دلیل جنبه معنوی و توانایی مالی این کشور در بین کشورهای اسلامی نفوذ خوبی دارد. در زمانی که روابط ما با عربستان یکی از بدترین دوران خود را سپری می کند و ما به دلیل مسائلی از جمله همراهی عربستان با غرب در تحریم نفتی ایران و یا اعدام اتباع ایرانی در جنگ لفظی با مقامات عربستان هستیم ولی در این در بالاترین سطح در این اجلاس در مکه شرکت کردیم و متاسفانه هیچ دستاوردی کسب نکردیم. یعنی در حضور ایران عضویت سوریه در این سازمان بدون رای گیری و با اجماع لغو شد و ایران نتوانست مخالفت خود را با این مسئله نشان دهد. رئیس جمهور کشورمان نیز در سخنرانی خود در این نشست هیچ اشاره ای به سوریه و موضع ایران در قبال تحولات این کشور نداشتند. بنابراین شرکت ما در این اجلاس بدون دستاورد بود ولی حالا اگر قرار است عربستان عمل متقابل انجام دهد پادشاه عربستان باید به ایران بیاید.

آیا چنین مسئله ای امکان دارد؟

اصلا چنین امری اتفاق نمی افتد. ملک عبدالله ایران نه تنها به ایران نمی آید بلکه به طور کلی از انجام چنین سفرهایی پرهیز می کند. ولی می توانند ولیعهد را به نمایندگی بفرستند که به نظر نمی رسد چنین اتفاقی بیفتد. به نظر می رسد که آنها در سطوح پایین سیاسی در اجلاس عدم تعهد شرکت می کنند و این بیش از هرچیز نشان دهنده ضعف دیپلماسی ماست که ما در بالاترین سطح به عربستان می رویم ولی آنها جواب درخوری نمی دهند.

این اجلاس در حالی در تهران برگزار می شود که سوریه به عنوان یکی از اعضای عدم تعهد و از متحدین منطقه ای ایران دچار بحران است. تا چه اندازه تصور می کنید بحث سوریه در این اجلاس مطرح شود؟

در این اجلاس به این دلیل که سوریه جزو کشورهای عدم تعهد بوده و تاثیرات زیادی بر مسائل منطقه ای و جهانی دارد می توان صحبت کرد ولی با توجه به این که ایران یکی از حامیان جدی بشار اسد است آیا در ایران می توان در این مورد صحبت کرد؟ آیا ایران اجازه می دهد که رویکردهای مختلفی که بین کشورها در مورد سوریه وجود دارد طرح شود؟ این مسئله بسیار مبهم است. ما مدتی پیش نشستی مشورتی پیرامون موضوع سوریه برگزار کردیم که چندان مورد استقبال قرار نگرفت و وزرای خارجه پاکستان و زیمبابوه در این نشست شرکت کردند که نه منافعی در سوریه دارند و نه تاثیر گذاری در سطح منطقه و جهان. با این حال وزارت خارجه از احتمال برگزاری نشست مشورتی سوریه در حاشیه اجلاس جنبش عدم تعهد سخن گفته که این نشان می دهد سوریه چندان در دستور کار نشست نباشد.

شرکت مقاماتی از روسیه و ترکیه تا چه اندازه می تواند به تاثیرگذاری این نشست بیفزاید؟

ترکیه عضو پیمان است و یکی از شرایط عضویت در جنبش عدم تعهد عدم مشارکت در پیمان های نظامی است. روسیه نیز عضو عدم تعهد نیست. گفته می شود که ایران از روسای جمهور روسیه و ترکیه به عنوان مهمانان ویژه این اجلاس دعوت کرده است ولی شرکت این افراد با توجه به مسائل موجود بعید است.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۴