محصول مشترک چین و روسیه در دستان عنان

 دیپلماسی ایرانی: روس ها میانجی گری کوفی عنان در ناآرامی های سوریه را پدیرفته اند. این موافقت را می توان از دیدار سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه با همتای سوری اش ولید معلم و سخنانی که میان این دو مقام عالی رتبه در خصوص پذیرش طرح کوفی عنان برای برقراری آتش بس زد و بدل شد ، استنباط کرد. آتش بس  پیشنهادی دبیر کل سابق سازمان ملل برای سوریه‌ای که نزاع میان مخالفان مسلح و دولت به کشتارهای بیشماری منجر شده است، روزنه‌ امیدی محسوب می‌شود که حتی دولت‌های حامی مخالفان هم در مقابل طرح سازمان ملل قرار نگرفته‌اند و در ظاهر از عملی شدن آن حمایت کرده‌اند. دیپلماسی ایرانی با سید مرتضی نعمت‌زاده، رایزن فرهنگی پیشین ایران در سوریه و کارشناس مسایل خاورمیانه، در خصوص طرح کوفی عنان و مواضع کشورها در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی گفتگویی داشت که در زیر می‌خوانید:

روسیه تا چه اندازه با طرح کوفی‌عنان موافق است؟

به باور من روسیه یکی از پایه‌های اساسی طرح کوفی عنان است. علت آن هم این است که طرح کوفی‌ عنان محصول تحولاتی بود که در سطح داخلی سوریه و در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی اتفاق افتاد. تحول در سطح بین‌المللی آن در ورود چین و روسیه به پرونده سوریه بود که معادله‌ جدیدی را به وجود آورد و در نهایت مأموریت کوفی عنان محصول این تغییرات و معادله جدید بود.
 

با توجه به شرایطی که هم‌اکنون در سوریه حاکم است، به نظر شما تا چه اندازه این طرح قابل اجرا خواهد بود؟

عملکرد این طرح دو سو دارد، یک طرف آن دولت سوریه و  طرف دیگر مخالفان مسلح در داخل این کشورند. امتداد آن ها نیز در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی نیز دو وجه دارد، امتداد دولت  سوریه در سطح منطقه  به ایران برمی‌گردد که در حقیقت تنها کشوری است که از نظام سوریه در مقابل توطئه‌های خارجی حمایت میکند و در سطح بین‌المللی نیز کشورهای عضو بریکس (کشورهای نوظهور) به ویژه چین و روسیه هستند. اما از سوی دیگر مخالفان مسلح و تندروی رژیم بشار اسد در سوریه هستند که طرف دوم معادله را تشکیل می‌دهند. مخالفان سوری نیز حامیان منطقه‌ای دارند که مهمترین حامیان آنها عربستان، قطر و ترکیه و در سطح بین‌المللی نیز کشورهای غربی یعنی اروپا و امریکا هستند.

من بر این باورم با توجه به اینکه طرح کوفی عنان محصول ورود چین و روسیه به معادله بین‌المللی بحران سوریه است، بنابراین همپیمانان دولت سوریه موافق اجرای این طرح هستند، اما در طرف مقابل، هم مخالفان مسلح در داخل و هم کشورهای منطقه‌ای که از آنها حمایت می‌کنند و هم قدرت‌های دیگری در سطح بین‌المللی مخالف طرح کوفی عنان هستند و  احساس می‌کنند که طرح کوفی عنان به آنها تحمیل شده و تلاش بر این دارند که این طرح با شکست روبرو شود. به ویژه برگزاری اجلاس دوستان سوریه در ترکیه نیز تلاشی در جهت شکست دادن طرح کوفی عنان بود.

در نتیجه در حال حاضر غربی‌ها یعنی اروپا و امریکا و کشورهای عربی یعنی قطر و عربستان و همچنین ترکیه خواهان اجرای الگوی لیبی بدون مداخله خارجی هستند. که در این صورت ترکیه محور اجرای چنین طرحی خواهد بود. باید توجه داشته باشیم که دو طرح در گذشته در رابطه با حل بحران سوریه مطرح شد که در نهایت با شکست مواجه شدند: یکی طرح لیبیایی کردن بحران سوریه با محوریت ترکیه بود که امکان اجرای آن فراهم نشد و دیگری اجرای الگوی یمن در سوریه یعنی برکناری رییس جمهور و انتقال قدرت به معاون وی بود که این طرح نیز به دلایلی با شکست مواجه شد. در حال حاضر طرحی که مطرح شده طرح کوفی عنان است. اما همانطور که ذکر شد طرح جایگزین هم از سوی مخالفین وجود دارد که آن نیز دنبال کردن مجدد طرح لیبی اما بدون مداخله خارجی است.
 

با توجه به سفر کوفی عنان به ایران، موضع ایران در قبال تحولات اخیر سوریه و این طرح چیست؟

یکی از عواملی که منجر به مطرح شدن طرح کوفی عنان بود، مقاومت ایران در برابر فشارهای مختلف مبنی بر عدم دخالت قدرت‌های خارجی در بحران سوریه بود. موضع ایران از یک سو حمایت از مطالبات و خواسته‌های مردم از دولت سوریه بود و از سوی دیگر حمایت از دولت در برابر توطئه‌های خارجی. بنابراین طرح کوفی عنان مورد حمایت ایران است و ایران تلاش می‌کند این طرح در سوریه به اجرا درآید و دراین زمینه هم همکاری خوبی با کوفی عنان خواهد داشت.
 

برخی از کشورها همچون قطر و عربستان به دنبال مسلح کردن مخالفین سوری هستند، این کشورها تا چه اندازه با طرح آتش بس موافقت خواهند کرد؟

من معتقدم این کشورها مخالف این طرح هستند، اما به دلیل اینکه این طرح از سوی سازمان ملل متحد ارائه شده نمی‌توانند به صورت علنی مخالفت خود را ابراز کنند.

قطعا یکی از شرایط کوفی عنان مربوط به این است که باید به وی فرصت داده شود تا این طرح را اجرا کند، این کشورها تظاهر به حمایت از این طرح می‌کنند اما در حقیقت با این طرح مخالفند و سعی بر این دارند تا این طرح را با شکست مواجه کنند.
 

آیا اعمال تحریم‌های جدید بر سوریه می‌تواند تاثیری بر روند بحران و تصمیم بشار اسد داشته باشد؟

در بحث تحریم‌ها هم باید اشاره کنم که تحریم‌ها از سوی دولت‌ها بوده و از سوی سازمان ملل نیست. در واقع تا زمانی‌که نتیجه طرح کوفی عنان مشخص نشود، شورای امنیت تصمیمی در مورد سوریه اتخاذ نخواهد کرد. بنابراین چنین فشارهایی که از طریق تحریم‌ها بر سوریه وارد می‌شود، همان فشارهای سیاسی است که از سوی گروه مخالفان طرح کوفی‌عنان دنبال می شود. در اینجا باید چند نکته را مورد توجه قرار داد:

1.     کشورهای غربی و اسراییل و همچنین کشورهای منطقه به ویژه قطر، عربستان و ترکیه مایلند که اگر بنا باشد که بشار اسد و نظام کنونی سوریه از بحران گذر کند، در نهایت نظام ضعیفی  باقی بماند. بنابراین تلاش آن ها این است که حتی اگر طرح کوفی عنان اجرا شود، بشار اسد نتواند به عنوان دولت قوی ظهور کند، به ویژه آنکه اگر سوریه از این بحران گذر کند کشورهایی که به صراحت و کاملا علنی در مقابل سوریه ایستادند در داخل خود دچار مشکلاتی خواهند شد و یا حداقل سیستم داخلی آنها دچار این بحران خواهد شد که چرا سیاست شکست‌خورده‌ای را بدون در نظر گرفتن هزینه‌های بی برگشت اتخاذ کردند. در نتیجه برای آنکه این کشورها دچار چنین بحرانی نشوند، نهایت تلاش خود را خواهند کرد که بشاراسد یا دولت سوریه از این بحران قدرتمند بیرون نیاید.

2.     در حال حاضر سوریه نسبت به مخالفان داخلی‌اش قدرت بیشتری برای هماهنگ کردن خود با طرح کوفی عنان دارد، دلیل آن هم این است که در سوریه دولت مرکزیت دارد و هرگاه تصمیم بگیرد که نیروهایش از شهرها عقب نشینی کنند، با یک دستور آن را عملی خواهد کرد. اما با توجه به این که مخالفان مرکزیت ندارند و قابل کنترل هم نیستند، نخواهند توانست آتش بس را عملی کنند. بنابراین در گزارش‌هایی که کوفی عنان و هیات ناظران خواهند داشت به طور قطع مقصر اصلی در عدم اجرای آتش بس، مخالفان خواهند بود. از سوی دیگر شرایط منطقه‌ای و  بین‌المللی نیز مراقب این است که مشکلات سوریه از داخل این کشور و نه اینکه تحت فشار و یا مداخله خارجی حل شود.

در نتیجه تحت چنین شرایطی این طرح به نفع دولت سوریه است و احتمال خروج دولت سوریه از این بحران به شکل قوی وجود دارد. اما اگر دولت سوریه از این بحران گذر کند، قطعا پیامدهای منطقه‌ای خواهد داشت که قابل بحث است.
 

موضع لبنان در قبال مساله سوریه تا به امروز چه بوده است؟

موضع رسمی لبنان به شکل اصولی عدم دخالت درمسایل سوریه است. بنابراین درباره مسایل سوریه موضع بی طرفی را اتخاذ کرده که سیاست کلی لبنان است. این مساله نیز طبیعتا به ارتباط میان سوریه و لبنان برمی‌گردد. با توجه به این امر که تحولات سوریه تاثیر بسیار زیادی بر لبنان دارد و تحولات در لبنان نیز بر سوریه تاثیرگذار است، بنابراین رابطه متقابلی میان آن ها وجود دارد. در نتیجه لبنان موضع بی‌طرفانه‌ای را اتحاذ کرده است که این بی‌طرفی را هم در مواضع خود در اتحادیه عرب و هم در شورای امنیت و  در مقابل کشورهای مخالف نظام سوریه که از لبنان درخواست حمایت از مخالفان را داشتند، کاملا روشن است.

اما در لبنان گروه‌بندی‌ها وضعیت متفاوتی دارند. یعنی گروه 14 مارس از مخالفان نظام سوریه حمایت کامل می‌کند و  سعی برآن دارد تا آنها را مسلح کند. منطقه حمص منطقه‌ای نزدیک به مرز لبنان است و یکی از محل‌هایی است که از طریق جریان‌ 14 مارس درلبنان مورد حمایت و پشتیبانی قرار داشته است و سوریه نیز تلاش کرد تا خط ارتباطی میان این منطقه مرزی لبنان با حمص را قطع کند. این رویکرد در چارچوب استراتژی خاموش کردن کانون‌های بحران و خشونت در سوریه بوده است. /14