ژاپن می تواند بن بست ایران را بشکند؟

 دیپلماسی ایرانی: یوکیو هاتویاما، نخست وزیر سابق ژاپن و مشاور کلیدی دولت کنونی در سیاست خارجی، این هفته در تهران است و با محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور ایران گفت و گو می کند. اما این سفر برای همکاران هاتویاما چندان خوشایند نیست. وی برای مدت کمتر از یک سال نخست وزیر ژاپن بود پیش از اینکه در ژوئن 2010 ناچار به استعفا شود. شماری از مقامات ژاپن از جمله وزیر امور خارجه از وی می خواستند تا به گونه ای رفتار نکند که حاصل آن دیپلماسی دوگانه ای باشد که با سیاست دولت تفاوت دارد.

هاتویاما قصد دارد 4 روز در ایران بماند و دو مشاور نیز در جریان این سفر وی را همراهی می کنند. هدف از این سفر بررسی راه هایی برای حل بن بست هسته ای ایران با غرب است. این سفر از روز شنبه به دنبال ملاقات با وزیر امور خارجه ایران آغاز شد اما گفته می شود که بین وزیر امور خارجه ژاپن و نخست وزیر سابق برای در مورد انجام این سفر اختلاف نظری چند ماهه وجود داشته است.

اما تلاش شوالیه ای نخست وزیر سابق برای حل بحران هسته ای ایران در حالی انجام می شود که دولت ژاپن در صدد افزایش فشار ها بر جمهوری اسلامی است. ژاپن اخیرا با جبهه فشار های غرب همراه شده و اعلام کرده است که واردات نفت از ایران را کاهش داده است. این در حالی است که ادامه واردات نفت از ایران برای ژاپن اهمیت زیادی داشت، چرا که سونامی سال گذشته موجب از کار افتادن بخش وسیعی از تاسیسات هسته ای و راکتور های این کشور شد.

اگرچه وابستگی ژاپن به نفت ایران قابل توجه است اما تشدید تحریم های بین المللی علیه جمهوری اسلامی، موجب تصمیم گیری برای کاهش واردات شده است. در سال گذشته واردات نفت ژاپن از ایران حدود 20 درصد کاهش داشته است و در مقابل توکیو و واشنیگتن در زمینه بهره مندی ژاپن از قانون معافیت از تحریم های ایالات متحده به توافق رسیده اند. اما برای ژاپن،موضوع مهم تر از واردات نفت از ایران این است که تنگه هرمز تهدید شود زیرا ژاپن 85 درصد منابع نفت و 25 درصد منابع گاز مورد نیاز خود را از طریق منابعی تامین می کند که پس از عبور از این تنگه به پالایشگاه ها در ژاپن می رسد.

این نگرانی، بحث فرستادن نیرو های دفاعی ژاپن به تنگه هرمز در صورت بروز درگیری در منطقه را در بین مقامات توکیو داغ کرده است. ماه گذشته مشاور نخست وزیر ژاپن در امور خاورمیانه این نکته را خاطرنشان کرد که ژاپن باید برای فرستادن نیرو های دفاعی خود به منطقه آماده باشد. به گفته وی، درگیری در خلیج فارس منافع ملی ژاپن را تحت تاثیر قرار می دهد. هرچند قانون اساسی ژاپن این کشور را از حملات تهاجمی باز می دارد اما راه های گریزی نیز در این زمینه وجود دارد. برای مثال نیروی دفاعی ژاپن سابقه فعالیت در خلیج عدن برای محافظت از کشتی ها در مقابل دزدان دریایی را دارد.

این در حالی است که گمبا، وزیر امور خارجه ژاپن، با گمانه زنی ها در خصوص اینکه ایران به زودی برای بستن تنگه هرمز اقدام می کند، مخالف است. به گفته وی این اقدام منافع اقتصادی ایران را تامین نمی کند. با این حال وی بر این باور است که دولت نباید از دستیابی به منابع وسیع انرژی برای مقابله با پیامد های بحران احتمالی پرهیز کند.

باید گفت که هرچند تعداد ژاپنی های مقیم ایران اندک است اما شماری از اتباع ژاپنی در همسایگی ایران در امارات متحده عربی و قطر زندگی می کنند. همچنین ژاپن نگران اتباع خود در اسرائیل است به خصوص در شرایطی که اسرائیل اقدام نظامی پیشگیرانه علیه تاسیسات هسته ای ایران انجام دهد. وزیر خارجه ژاپن در این مورد تاکید دارد که توکیو تمامی گزینه ها و سناریو های احتمالی را بررسی می کند.

اکنون این سئوال مطرح است که تاخت و تاز دیپلماتیک هاتویاما چگونه تلاش های ژاپن در منطقه را تحت تاثیر قرار می دهد. یکی از مشاورانی که وی را در جریان سفر به ایران همراهی می کند، یادآور شده که هدف نخست وزیر سابق تضعیف سیاست وزارت خارجه در قبال ایران نیست، بلکه تلاش برای پیدا کردن راهی به منظور حل بحران است. این در حالی است که به گفته این مشاور ارشد، در صورتی که شرایط فعلی پایدار باشند، امکان حصول توافق وجود ندارد.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10