بار دیگر توپ در زمین آقای مدیرکل است

دیپلماسی ایرانی: دومین سفر مقامات آژانس بین المللی انرژی اتمی به ایران در یک ماه اخیر در حالی رو به پایان است که هنوز اطلاع دقیقی از فضای حاکم بر مذاکرات پشت درهای بسته در دست نیست. حدود 2 هفته قبل، هیاتی که تحت عنوان بازرسان آژانس به ایران رسیده بودند؛ بدون سرکشی به تاسیسات هسته ای جمهوری اسلامی، تهران را ترک کرده و تنها به ذکر این نکته کفایت کردند که مذاکرات خوبی داشته اند و باز هم به ایران سفر خواهند کرد.

اما چهره هایی که در جریان سفر های اخیر از سوی آژانس به ایران آمده اند بیش از اینکه سابقه کاری در عملیات بازرسی داشته باشند، دیپلمات هایی زبده به نظر می رسند. افرادی مسلط بر شیوه های رایزنی که پس از بیش از یک سال توانسته اند ، تابوی ایجاد شده در مذاکرات هسته ای با ایران را شکسته و دست کم در محفل های خصوصی با مقامات تهران وارد مذاکره شوند. اما هنوز مشخص نیست که این مذاکرات دستاورد دلخواه را به همراه داشته یا خیر.

این مذاکرات در حالی انجام می شود که تهران از سویی تحت فشار تحریم های فزاینده قرار دارد و از سوی دیگر اعلام کرده که غنی سازی اورانیوم با خلوص 20 درصدی را با قدرت بیشتری دنبال می کند. همچنین تهران به طور مکرر برای از سرگیری مذاکرات با اعضای 1+5 (آمریکا، انگلیس، فرانسه، چین ، روسیه و آلمان) ابراز آمادگی کرده و این در شرایطی است که تصمیم گرفته به دو عضو این گروه یعنی فرانسه و انگلیس، نفت نفروشد.

هرچند علی اکبر صالحی، وزیر امور خارجه ایران حتی محل مذاکرات آتی ایران با 1+5 را استانبول اعلام کرده و مقامات ترکیه نیز در این زمینه میانجی گری کرده اند اما به نظر می رسد که کاترین اشتون؛ مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که از شکست سنگین مذاکرات ژانویه گذشته با ایران که باز هم در استانبول برگزار شده بود، همچنان دلسرد است، می کوشد تا پیش از هرگونه اقدامی برای از سرگیری گفت و گو ها، انگیزه و جدیت ایران را در بوته آزمون قرار دهد. به این ترتیب سفر اخیر مقامات آژانس به ایران و برآورد آنها از رایزنی ها می تواند نقشی تعیین کننده در ادامه مذاکرات هسته ای با ایران داشته باشد.

اشتون و همفکرانش بارها اعلام کرده اند که در صورتی که ایران عزم راسخی برای مذاکره کارساز داشته باشد، در این جهت گام برمی دارند. در این بین برخی نیز ادعا می کنند که تاکید تهران بر آمادگی برای مذاکره نوعی بازی با زمان است تا برنامه های هسته ای پیشرفت بیشتری داشته باشند. اما جدا از هر تحلیلی در خصوص انگیزه ها، آنچه اهمیت دارد، دستاورد سفر اخیر هیات آژانس به ایران است که در تعدیل یا تقویت بحران حاکم بر ایران نقش بسزایی دارد.

نتیجه این سفر در شرایطی مورد بررسی موشکافانه در سراسر جهان قرار می گیرد که تهدید به حمله نظامی علیه تاسیسات هسته ای ایران به طور مکرر به گوش می رسد. برخی بر این گمانند که تهران می تواند از فرصت ایجاد شده به عنوان یک شانس برای برداشتن گزینه نظامی از روی میز استفاده کند.

این در حالی است که آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز ظرف دو هفته آینده گزارش تازه ای را در مورد فعالیت های هسته ای ایران منتشر خواهد کرد. گزارشی که برای آخرین بار در ماه نوامبر 2011 منتشر شد و به دستمایه ای برای آمریکا و متحدان اروپایی اش تبدیل شد تا بانک مرکزی جمهوری اسلامی و واردات نفت از ایران را تحریم کنند. در این گزارش به احتمال ماهیت نظامی فعالیت های هسته ای ایران اشاره شده و تاکید شده بود که جمهوری اسلامی باید به سئولات مطرح در این خصوص پاسخ دهد. البته هنوز مشخص نیست که هیات آژانس توانسته اند در جریان 2 سفر اخیر خود به ایران برای این سئوال ها پاسخی بیابند یا خیر.

همچنین برخی منابع آمریکایی نیز در زمان انتشار گزارش آژانس اعلام کرده بودند که برای ایران تا ماه مارس فرجه در نظر گرفته می شود تا نگرانی ها در خصوص برنامه های هسته ای است را از بین ببرد و در صورت به نتیجه نرسیدن این فرجه، قطعنامه تحریمی دیگری علیه جمهوری اسلامی در سازمان ملل دنبال خواهد شد.

در صورتی که آژانس در گزارش آتی خود اینگونه تحلیل کند که ایران در مقوله پاسخ به نگرانی های هسته ای موثر عمل کرده آنگاه زمینه برای از سرگیری مذاکرات تهران با 1+5 و احتمالا در حال تعلیق قرار گرفتن تحریم نفت ایران فراهم خواهد شد اما در غیر این صورت تحریم های بیشتر و ارجاع مساله هسته ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل برای بار دیگر، پیش رو خواهد بود. 

همچنین گزارش منفی آژانس در خصوص ایران ، فضای تلخ تری را بر پرونده هسته ای جمهوری اسلامی حاکم کرده و فشار شاهین ها در اسرائیل و آمریکا برای اقدام نظامی علیه ایران را بیشتر می کند.

مارک هیبس، کارشناس منع اشاعه هسته ای در موسسه صلح کارنگی بر این باور است که تهران باید این نکته را درک کند که لحن گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی بسیار حائز اهمیت است و این بار مخالفت چین و روسیه به تحریم ایران نیز بسیار دشوارتر خواهد بود.

این در حالی است که گفته می شود در جریان سفر پیشین هیات آژانس به ریاست هرمن نکائرتس به ایران، مقامات تهران به درخواست وی برای بازدید از سایت پارچین و گفت و گو با دانشمندان هسته ای جمهوری اسلامی واکنش نداده و شب قبل از بازگشت این هیات به اروپا، طرح عملیاتی تهران به وی پیشنهاد شده که شامل موضوعات مورد علاقه آژانس نبوده است . تحلیلگران بر این باورند که موافقت ایران با این بازرسی ها و گفت و گو ها می تواند در نشان دادن حسن نیت جمهوری اسلامی در مذاکرات بسیار موثر باشد.

اما در صورت ناتوانی هیات فرستاده آژانس به ایران برای راضی کردن تهران به همکاری، آنگاه بار دیگر یوکیا آمانو، مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی در کانون توجه ها قرار می گیرد. فردی که ایران، روسیه و چین وی را به انتشار گزارشی جانبدارانه در ماه نوامبر متهم کرده اند. اما هیبس بر این عقیده است که آمانو بر خلاف محمد البرادعی، همتای اسبق خود به دیدگاه بازرسانش اهمیت داده و آنها را رد نمی کند و در عین حال نمی خواهد به هر ترتیبی مذاکرات را آغاز کند.

منبع: تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 10