دیکتاتور یمن باز می‌گردد؟

این روزها خبرهای ضد و نقیضی درباره بازگشت علی عبدالله صالح به یمن منتشر می‌شود. به نظر شما احتمال بازگشت عبدالله صالح به یمن چه قدر است؟

مسئله یمن در حال حاضر تبدیل به مسئله ای حیاتی برای عربستان سعودی شده است. اهمیت مسئله یمن برای عربستان به حدی است که این کشور حتی در این موضوع در مقابل امریکا نیز ایستاده است. بنابراین احتمال قریب به یقین علی عبدالله صالح به یمن بازخواهد گشت. مگر این که وضعیت جسمی به او اجازه بازگشت ندهد.

پس وضعیت مخالفان و اعتراضات آن‌ها چه خواهد شد؟

قطعا با سرکوب مواجه خواهد شد. بنای سیاست یمن که عربستان نیز در سیاست منطقه ای خود از آن حمایت می کند، سرکوب شدید مخالفان و معارضین است. تا زمانی که وضعیت توازن نیرو معلوم نشود، این وضعیت ادامه خواهد داشت. چون جامعه یمن جامعه ای قبیله ای است، دولت می تواند با جذب برخی از قبائل و یا امتیاز دادن به آن‌ها موازنه را به هم بزند ولی علی عبدالله صالح نشان داده است که مانند قذافی فعلا اهل تسلیم نیست.

مضاف بر این که عربستان سعودی به شدت از او حمایت می کند و نمی خواهد که صالح تسلیم شود. چرا که همان طور که می دانید یکی از مناطقی حساس برای عربستان سعودی که از دست دادن آن باعث تهدید این کشور می شود، یمن بوده است. تعارض دو رژیم نیز در خصوص بافت حکومتی نیز نگرانی عربستان سعودی را بیشتر می کند.

بنابراین برای عربستان سعودی، یمن نقطه بسیار مهمی است که اگر سقوط کند، ممکن است برای عربستان و دیگر مناطق نیز مشکل ایجاد کند. به همین دلیل عربستان تلاش خود را برای جلوگیری از سقوط علی عبدالله صالح انجام خواهد داد. البته این به معنای آن نیست که حتما این تلاش موفق خواهد بود.

با توجه به این که در یمن سلاح به طور گسترده ای در دست مردم وجود دارد، مسئله جنگ داخلی در این کشور تا چه حد جدی است؟

جنگ داخلی عملا شروع شده؛ ممکن است این جنگ گسترش پیدا کند. ارتش عملا دو بخش شده و بخشی از آن به مردم پیوسته است. اما ابعاد جنگ داخلی می تواند گسترش پیدا کند و شرایط شبیه لیبی شود. اما باید هر یک از کشورهای خاورمیانه و شمال افریقا را به طور جداگانه مورد بررسی قرار داد. چرا که ویژگی‌های متفاوت اجتماعی، فرهنگی و تاریخی این کشورها مختلف است.

با توجه به این که یمن ساختاری قبائلی دارد و پیش از این دو بخش بوده است، احتمال جنگ داخلی وجود دارد اما با توجه به این که این کشور یکی از پایگاه‌های اصلی گروه‌های بنیادگرای اسلامی مانند القاعده است، بنابراین امریکایی‌ها تمام تلاش خود را به کار خواهند گرفت تا جایی که ممکن است از این مسئله خودداری کنند تا یمن تبدیل به لانه زنبوری برای تکثیر القاعده شود.

اما یمن، با توجه به ویژگی‌های جغرافیایی و وجود مناطق کوهستانی صعب العبور، خود استعداد تبدیل به این وضعیت را دارد. یکی از دلایلی که امریکا از ابتدا سعی دارد با ملایمت برخورد کند و علی عبدالله صالح به طور مسالمت آمیز از قدرت کنار رود این است که در یمن مخالفین از طریق توسل به قوه قهریه به پیروزی نرسند. چرا که این مسئله ممکن است برای امریکا و عربستان خطرناک باشد.

تعارض موضع عربستان و امریکا در خصوص یمن چگونه قابل حل است؟

عربستان از این که امریکایی‌ها مصر و مبارک را رها کردند تا این که مبارک سقوط کرد، بسیار ناراحت هستند و واکنش آن‌ها در بحرین ناشی از همین ناراحتی بود. چرا که سیاست امریکا مبتنی بر این بود که به نحوی کشورهای خاورمیانه مرحله مسالمت آمیز گذار به دموکراسی را طی کنند. سیاست امریکا مبتنی بر تحول مدیریت شده بود.

گفته می‌شود امریکایی‌ها قصد داشته اند در مورد بحرین با رژیم آل خلیفه مذاکره کنند تا تن به اصلاحات دهد و این کار را نیز انجام داده بودند. حتی گفته می‌شود پادشاه بحرین ولیعهد را مامور به انجام اصلاحات کرده بود اما پیش از آن که اقدامی‌انجام شود نیروهای عربستان وارد بحرین شدند و دست به سرکوب اعتراضات زدند.

عربستان به علت این که دید سیاست امریکایی‌ها در مورد مصر رها کردن حسنی مبارک بود و الان هم به شدت با مسئله محاکمه او مخالف هستند، دست به واکنش زدند. به نظر می‌رسد تقابلی وجود دارد اما این تقابل، تقابل تعیین کننده ای نیست. ممکن است بعضی جاها منافع منطقه ای یک کشور با منافع امریکایی‌ها یکسان نباشد و تعارض ایجاد شود. به نظر می‌رسد این تعارض در مسئله یمن به وجود آمده است. اما مهم ترین وجه این قضیه این است که تعارض مین عربستان و امریکا هر چه باشد، ایران در مقابل تحولات چه در یمن، چه در بحرین و چه در جاهای دیگر غایب مطلق است و نه غایب نسبی. حتی ما در مورد بحرین هم به جز شعار‌هایی که بیشتر به ضرر بحرینی‌ها شد، اقدام خاصی نکردیم.

چه قدر این گزینه را محتمل می‌دانید که امریکا با بازگشت علی عبدالله صالح موافقت کند اما به شرطی که حکومت توسط کس دیگری رهبری شود و اصلاحات صورت گیرد؟

شورای همکاری خلیج فارس طرحی در این خصوص داشت. علی عبدالله صالح با این طرح بازی کرد و از این طریق زمان خرید. البته طرح اولیه، طرح قطر بود. اما به نظر من علی عبدالله صالح زیرکانه توانست با این طرح‌ها بازی کند و زمان بخرد. الان هم همان طور که اشاره کردم امریکایی‌ها تمایل دارندکه علی عبدالله صالح به طور مسالمت آمیز قدرت را به معاون خود واگذار کند و خود کناره گیری کند. اما به نظر نمی‌رسد سیاست عربستان سعودی این باشد. علی عبدالله صالح هم این مسئله را قبول نمی‌کند. او تا زمانی که بتواند در یمن حکومتکند، همان طور که خودش گفته حکومت خواهد کرد و تمایل دارد که انتخابات را خود برگزار کند.

البته این مسئله بستگی دارد که مخالفان علی عبدالله صالح چه قدر بتوانند انسجام پیدا کنند. تا به حال مخالفان نتوانسته اند تشکیلات نظام یافته واحدی به صورت مسلحانه یا مسالمت آمیز ایجاد کنند. بنابراین به نظر می‌رسد این بحران ادامه خواهد یافت مضافا این که سیاست امریکایی‌ها نیز در حال حاضر این است که اگر این بحران ادامه یابد و دولت بتواند با معارضه به توافقی دست یابد، از آن حمایت کند.