بحران قریب‌الوقوع نفتی در انتظار حکومت‌های نفتی

دیپلماسی ایرانی: یکی از موضوعات قابل بحث که پس از تحولات عمیق در قاره آفریقا و برخی کشورهای خاورمیانه توجه تحلیلگران سیاسی و اقتصادی را به خود معطوف کرده، مسئله نفت و پیامدهای ناشی از تکانه های اخیر در حوزه بازار انرژی است. این موضوع در کشور ما بیش از هر قشر دیگری توسط دولت به شدت دنبال می شود و نوسان های مربوط به آن مورد رصد قرار می گیرد.

کشور ما به دلیل تحریم های گسترده اقتصادی و محدودیت هایی که برای مشتری های حوزه انرژی و غیرانرژی آن اعمال شده است، همچنان با اتکا به ذخایر زیرزمینی و مشتری های ثابت و سیری ناپذیری چون چین و هند به گرداندن چرخ های اقتصاد و کسب درآمدهای لازم برای رتق و فتق امور داخلی و احیانا پیشبرد طرح های توسعه ای می اندیشد.

در این میان بهای نفت متاثر از قیام های منطقه و تغییرات بنیادین سیاسی در کشورهای نفت خیز، سر به آسمان ساییده و در حال گذر از رقم های پیش بینی شده کارشناسان است. اگرچه بخش عمده ای از تلاش های غرب برای هدایت و کنترل جریانات سیاسی خاورمیانه به همین مقوله معطوف می شود اما از این واقعیت نمی توان گذشت که سد کردن راه این سیل غیرممکن اما سمت و سو بخشیدن و پیش بینی کردن روند آتی ممکن و محتمل است.

کشورهای نفت خیز آفریقا و آسیای میانه اگرچه سال ها با مشکلات ساختاری سیاسی و دشواری هایی چون بنیادگرایی و دیکتاتوری و جنگ روبرو بوده اند اما در همه این سال ها منابعی عظیم و لایزال دراختیار داشته اند که هم زمینه ساز ثبات و تحکیم حکومت های دیکتاتوری بوده و هم بسترساز نفوذ و استعمار غرب.

لیبی از جمله سرزمین های ثروتمندی بوده است که حاکمی چون معمر قذافی را به خدایی زوال ناپذیر بدل کرده و نفت را مایه آرامش و بقای او ساخته است. آرامش او چند هفته ای است که از رهگذر قیام های مسری منطقه مختل شده و بقایش به مخاطره افتاده است. او حالا که می بیند ممکن است منبع ثروت در اختیار مخالفان و خارجی ها بیفتد، به آتش زدن چاه هایی اقدام می کند که سال ها حکم مایه حیات و اکسیر جاودانگی را برایش داشته است.

چاه های نفت لیبی تاثیری مضاعف بر افزایش بهای طلای سیاه در جهان داشته است. کشورهای غربی تلاش می کنند از شتاب عجیب قیمت نفت بکاهند و با مهار بحران لیبی، مهار بازار انرژی را به دست بگیرند. این افزایش قیمت دولت های نفتی را خوش آمده و با همه نگرانی هایی که از شیوع انقلاب های عربی دارند، خرسندی شان را از منافع کوتاه مدت بدست آمده پنهان نمی کنند.

دولت ایران بودجه سال آینده خود را بر مبنای 80 دلار بسته است اما اینک قیمت نفت به حدود 30 دلار بالاتر از این رقم رسیده است. البته انتقادها از اتکای روزافزون دولت به فروش انرژی با توجه به فروکش کردن احتمالی اتفاقات در خاورمیانه و نزول مجدد بهای نفت، منطقی به نظر می رسد. حتی این احتمال نزدیک به قطعیت وجود دارد که با تسلط غرب بر وقایع اخیر کشورهای عربی، کنترل بر منابع و قیمت انرژی نیز اعمال شود و به تدریج، شاهد شیب بهای انرژی در جهان باشیم.

روز شنبه رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران طی سخنانی نسبت به حرکت مشکوک غرب در لیبی و سایر کشورهای دستخوش تغییر هشدار داد و هدف امریکا را استیلا بر منابع نفتی منطقه عنوان کرد. اگرچه این تحلیل بیشتر از سوی چپ ها در اروپا و امریکا مطرح می شود و تمام لشکرکشی ها و دخالت های امریکا را با انگیزه های نفتی پیوند می دهد اما دست کم یک سویه نگران کننده دارد که کشورهای صاحب نفت را به خود آورده است.

دو روز پیش رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به افزایش قیمت نفت و عطش بازار جهانی برای خرید انرژی تاکید کرد: "در این شرایط فرصت مناسبی است که با آینده‌نگری و سرمایه‌گذاری در بخش‌های مولد، مشکلات را کاهش و زمینه را برای افزایش تولید فراهم کنیم." این سخن نشانگر آن است که دولت های نفتی به زودی با بحرانی پساانقلابی مواجه خواهند شد. به بیان دیگر، بعد از وقوع انقلاب و تغییراتی که دامن گیر آفریقا و خاورمیانه شد و بهای انرژی را به بالاترین حد خود رساند، باید چشم انتظار آینده ای متفاوت و دیگرگون نشست. این آینده مثل حال غیرقابل پیش بینی نیست. مهار و سپس نزول بهای نفت و نیز تسلط بر ذخایر نفتی لیبی، زنگ خطر را برای صاحبان ثروت زیرزمینی به صدا درآورده است.