اخوان‌المسلمین حلقه‌ای که نمی‌توان نادیده گرفت
دیپلماسی ایرانی: اخوان المسلمین، نامی که در سه هفته گذشته هم طراز با نام مصر و تحولات این کشور در رسانه‌های بین المللی بسیار به گوش خورده است. گروهی سیاسی که به زعم بسیاری از تحلیل‌گران مسائل مصر، قوی‌ترین و منظم‌ترین اپوزیسیون علیه دولت حسنی مبارک بودند. اکنون با وداع مبارک از قدرت، رهبران اخوان در قاهره تاکید دارند که به دنبال کسب قدرت نیستند و حتی نامزدی هم برای انتخابات ریاست جمهوری تعیین نخواهند کرد. دیپلماسی ایرانی چرایی این موضع‌گیری محتاطانه را با محمد منهاج، سفیر سابق ایران در لیبی و کارشناس ارشد مسایل شمال افریقا و خاورمیانه، در میان گذاشت. منهاج این حرکت اخوان را استراتژی محتاطانه خوانده و تاکید دارد که این گروه و نقش آن در مصر پیش و پس از مبارک قابل اغماض نیست.
نقش اخوان‌المسلمین در مصر چه بوده و از چه زمانی شدت گرفت؟
تاریخ اخوان بسیار قدیمی است، یعنی از هشتاد سال قبل پایه‌گذاری شده است. حسن البنا پایه‌گذار آن یکی از اسلام‌گرایان و از کسانی بوده که نقش مهمی در دوران خود در حرکت‌های اسلامی مصر داشته است.
اخوان‌المسلین در طول تاریخ دچار تحولات زیادی شده،فراز و نشیب‌هایی داشته و مراحل زیادی را طی کرده است. باید گفت این تشکیلات همواره مواضع تقریبا یکسانی نداشته و امروزه این تشکیلات در مصر کاملا با گذشته یعنی از زمان پیدایش آن متفاوت شده است.
امروزه رهبری آنها با محمد مهدی عاکف است با رهبر پیشین آن که عمر تلمسانی بوده فرق کرده است. در آن زمان مواضع افراطی و تندی داشتند و بیشتر به دنبال کسب قدرت برای تشکیل حکومت اسلامی بودند. ولی هم‌اکنون دیگر آن داعیه‌ها را به شیوه گذشته ندارند. اما در عین حال نفوذ خود را نیز در بین مردم حفظ کردند.
اخوان‌المسلین که در تحولات مصر اعلام کردند به دنبال کسب قدرت نیستند، پس هدف اصلی آنها چیست؟
در حقیقت این تشکیلات اسلامی ادعا می‌کند که به دنبال کسب قدرت نیست، اما زمانی که تمامی شرایط برای آنها فراهم باشد در پی کسب قدرت هم خواهند بود. در شرایط حساس مصر نمی‌خواهند که حساسیت قدرت‌های بزرگ را نسبت به خود برانگیزند. اما با توجه به نفوذ گسترده این تشکیلات باید گفت در همه نهادهای حکومتی حتی در میان ارتش و در اقشار مختلف مردم هم نفوذ دارند. این نفوذ را دارند و رسالتی که از قدیم بر دوش خود داشتند که بیشتر جنبه اسلامی و فرهنگی- سیاسی داشته است را همچنان ادامه می‌دهند، ولی این موضوعی که می‌گویند ما هم اکنون به دنبال قدرت نیستیم به این معناست که وارد نزاع های سیاسی برای جنگ قدرت نمی‌شوند.
به گمان بسیاری اخوان بزرگترین سازمان مصری است، این سازمان در دولت آینده مصر چه نقشی خواهند داشت؟
انها با توجه به سابقه‌ای که داشتند و دارند به هیچ‌وجه نمی‌توان آنها را از حکومت آینده نادیده گرفت. همان‌طور که می‌دانید زمانی که اخوان در انتخابات 2005 با امکانات بسیار کم شرکت کردند، 88 کرسی را به خود اختصاص دادند و این موجب شد که مبارک احساس خطر کند و تجربه تلخی برای وی بود، به همین دلیل در انتخابات 2010 در فضای امنیتی و گسترش خشونت‌ها به گونه‌ای عمل کرد که با تقلب‌های بسیار حتی اجازه ندادند که اخوان‌المسلمین در این انتخابات رای بیاورند. اما واقعیت این است که اگر انتخابات آزادی برقرار شود و شرایط عادی باشد و بدون محدودیت برگزار شود این تشکیلات جزو گروهی است که اگر رای اول هم نیاورد، باز هم وجود بسیار پررنگ و موثری در صحنه خواهد داشت. به همین دلیل نمی‌توان حضور آنها را در حکومت آینده مصر نادیده گرفت. ولی خود آنها سیاستی را در پیش گرفتند که نشان دهند ما به ظاهر دنبال حکومت نیستیم، ولی به دلیل پایگاه‌های قوی که دارند مردم به سراغ آنها خواهند رفت. هر نقشی که آنها ایفا کنند با حمایت گسترده مردمی مواجه خواهند شد.
در گروه ده نفری که برای قانون اساسی در نظر گرفته شده یکی از شروط این است که همه آنها باید حقوقدان بوده و به هیچ گروهی نیز وابسته نباشند؛ همان‌طور که شاهد هستیم یکی از این حقوقدان‌ها اخوانی است، این امر نیز نشان دهنده نفوذ تدریجی اخوان‌المسلمین در ساختار کلی مصر است؟
بله مسلما، همان‌طور که گفته شد آنها ادعا می‌کنند که به دنبال قدرت نیستند اما نقش خود را حتی توسط یک نفر هم که شده، نشان می‌دهند و در ایفای نقش خود کوتاهی نمی‌کنند.
القاعده که ریشه از اخوان‌المسلین دارد، اما در تمامی این تحولات شاهد غایب بودن آن هستیم. این غیبت را چگونه می‌توان تحلیل کرد؟
اخوان‌المسلمین تشکیلاتی است که از مصر آغاز شد ولی به اکثر کشورهای عربی و تا حدودی جهان اسلام نفوذ پیدا کردند. شعبه‌هایی از این تشکیلات در کشورهای مختلف به وجود آمد و برخی از شعب آن نیز به گونه‌ای نبود که هماهنگ با تشکیلات مرکزی آنها در قاهره عمل کند. بعضی از این شعب در برخی از کشورها بسیار تندروی کردند. به عنوان مثال اخوان‌المسلمینی که در سوریه بودند بسیار تندرو بوده و با اخوانی که در مصر بود اصلا قابل قیاس نبودند. و یا مثال دیگری که می‌توان زد جریان حماس در فلسطین نیز تقریبا خود را وابسته به اخوان‌المسلمین می‌دانند، اما سیاست‌های اخوان در مصر در شرایط فعلی با روش‌های تندی که حماس اتخاذ می‌کند، خیلی رابطه‌ای ندارد.
به همین شکل القاعده است، القاعده نیز ریشه در اخوان‌المسلمین دارد، اما روش‌هایی که در جریانات اخیر اتخاذ کرد با هیچ یک از سیاست‌های اخوان سازگاری ندارد و خود اخوان هم به این نتیجه رسیدند که برخوردهای اینچنینی، سیاست‌های تند و افراطی و حرکت‌های تروریستی در دنیای امروز جوابگو نیست. حال ممکن است برخی از گروه‌های مسلمان را درکشورهای مختلف که در سطح پایینی از بینش و دانش هستند را راضی کند، اما در سطح کشورهای اسلامی چنین حرکت‌هایی قابل قبول نیست. به همین دلیل نمی‌توان گفت که القاعده امروزه وابسته به اخوان‌المسلمین است.
ما به تدریج در گذر زمان شاهد انشعاباتی در تشکیلات اخوان‌المسلمین بودیم، ایا پس از تحولات مصر هم باز شاهد چنین مسایلی خواهیم بود؟
این انشعابات عمدتا در خارج از کشور مصر بوده است. در خود کشور مصر تقریبا همیشه از یک انسجام خاصی برخوردار بودند. به عبارت دیگر به این شکل نبوده که خیلی دچار اختلاف و یا انشعاب شوند. هم اکنون در شرایط فعلی نیز بسیاربعید به نظر می‌رسد که در میان اخوان انشعاب و اختلاف جدی بوجود بیاید.
به نظر شما اخوان‌المسلمین الگوی اسلامی ترکیه را در فعالیت‌های سیاسی خود قرار خواهد داد؟
آنها اگر به الگوی ترکیه هم توجه کنند، اما همان‌طور که گفتم این تشکیلات بسیارقوی با قدمت بیش ازهشتادسال است، درحالیکه حرکت ترکیه یک حرکت جدید است. و برای تشکیلات پیش‌کسوتی چون اخوان‌المسلمین شاید خیلی معقول نباشد که اعلام کند ما در مصر از ترکیه الگو می‌گیریم. اما بسیاری از سیاست‌هایی که اردوغان در ترکیه اجرا می‌کند، شاید برخی از الگوهای حکومتی آن همان سیاستی باشد که اخوان هم قبول دارد و به دنبال پیاده کردن آن در مصر باشد.
نظر شما :