رئيس جمهور جديد برزيل و آينده روابط با ايران

گفتارى از سيد جعفر هاشمى، سفير سابق ايران در برزيل براى ديپلماسى ايرانى

درباره روابط ايران و برزيل متاسفانه مقدارى اغراق مى شود و به واقعيت هاى موجود کمتر توجه مى شود. در اينکه برزيل رابطه خوبى با ايران داشته و خواهد داشت، حرفى نيست. اما اين رابطه خوب را بايد تعريف کرد و ديد که اين رابطه از ديد ايران يا برزيل چيست و حدود و ثغورش کدام است؟

برزيلى ها قطعا نسبت به منافع ملى خود آگاهى کامل دارند. با توجه به اينکه من هم در اروپا و هم در برزيل سفير بوده ام، به جرات مى توانم بگويم که ديپلماسى برزيل اگر از اروپايى ها قوى تر نباشد، ضعيف تر نيست. چنين کشورى ديپلمات هاى بسيار خوب و ورزيده اى دارد و همه اعضاى کشور، اعم از مردم،‌ مطبوعات، گروه هاى سياسى و سياستمداران منافع ملى کشور را مى دانند؛ آقاى لولا تمام تلاش خود را در هفت سال حکومت خود در اين قرار داده است که سياست کشور را هم در خدمت رشد اقتصادى قرار دهد، پس بايد با دقت درباره اين کشور اظهار نظر کرد و با دقت شناخت پيدا کرد تا بتوانيم بفهميم که چه مولفه هايى، خوب بودن روابط دو کشور را تعريف مى کند.

درست است که برزيل به عنوان يک کشور مستقل با ايران رابطه خوبى دارد، اما اين به اين معنا نيست که آن طور که در داخل ايران گفته مى شود، برزيل به دليل رابطه خوب با ايران به غرب و امريکا نزديک نخواهد شد. برزيل در عين حال که تشکيلات خودگردان فلسطين را به رسميت مى شناسد، هم زمان رابطه بسيار خوبى هم با اسرائيلى ها دارد. اين کشور که صحبت از روابط خوب با ايران مى کند، خط قرمزهاى خود را با امريکا نسبت به جمهورى اسلامى ايران به دقت رعايت مى کند.

با توجه به اين نکات است که مى توان تعريف دقيق ترى از رابطه خوب ايران و برزيل ارائه داد. در زمان آقاى لولا، مناسبات خوبى ميان جمهورى اسلامى ايران و کشور برزيل که کشور تاثيرگذارى در امريکاى لاتين به حساب مى آيد، به وجود آمد و قطع و يقين ادامه خواهد داشت.

خانم روسف قبل از به قدرت رسيدن و در جريان مبارزات انتخاباتى خود در رابطه با ايران برخى مسائل حقوق بشرى را مطرح کرد. حساسيت ايشان نسبت به مسائل حقوق بشرى از آنجا نشات مى گيرد که سال هاى طولانى در زندان به سربرده است و مسائل حقوق بشر را از نزديک لمس کرده است. بنابراين طبيعى بود که چنين سخنانى هم در مبارزات انتخاباتى خود مطرح کند.

قبل از اينکه من ماموريت خود را به عنوان سفير جمهورى اسلامى ايران در برزيل آغاز کنم، برزيلى ها عليه ما در مسئله حقوق بشر راى مى دادند. در چهار سال ماموريت بنده، يکى از مباحث مورد پيگيرى همين مسئله بود. حرف ما اين بود که نمى شود برزيل از منافع اقتصادى بى شمار در ايران بهره مند باشد و از تجارت با ايران سود خوبى ببرد و از طرف ديگر عليه ايران راى دهد. در بيش از ششصد ملاقات سفارت جمهورى اسلامى ايران در برزيل با مقامات اين کشور، اين مسئله به خوبى به طرف برزيلى منتقل شد، که در صورتى برزيل مى تواند از بازارهاى جمهورى اسلامى ايران بهره مند شود که هزينه هاى سياسى اين کار را هم بپردازد.

بنابراين برزيلى ها متوجه شدند، تصميم نظام جمهورى اسلامى اين است که اگر نخواهند ايران را به لحاظ سياسى همراهى کنند، حتما نمى توانند از مزاياى اقتصادى شوند. هرچند که مقدار حجم روابط ايران با برزيل نسبت به کل حجم روابط برزيل با دنيا خيلى قابل توجه نبود، اما باز هم عدد و رقم خوبى است. چرا که در حجم روابط تجارى ايران و برزيل در بدو ورود من به برزيل، چهارصد ميليون دلار بود و در زمانى که ماموريت بنده تمام شد اين حجم به دو ميليارد دلار رسيد و الان هم مقدارى کمتر شده است اما نزديک به يک ميليارد و دويست دلار است. بنابراين اين منطقى نيست که برزيل از بازار ايران استفاده کنند و از طرف ديگر در بحث حقوق بشر عليه ما راى دهند يا در بحث هسته اى به ما فشار بياورند.

بحث هسته اى چون مشکلى است که خود برزيل هم با آن دست و پنجه نرم مى کند، با ايران همراهى مى کنند. علت آن هم اين است که مى دانند اگر ايران در بحث هسته اى نسبت به آژانس بين المللى انرژى هسته اى يا غرب شکست بخوريم، اين خطر مى تواند متوجه برزيل هم باشد.

اما در بحث حقوق بشر به اين دليل که تعدادى از ايرانيان بهايى در برزيل حضور دارند و در بدنه دولت هم نفوذ دارند، مى توانند با دروغ هايى نسبت به وضعيت حقوق بشر در ايران سياه نمايى کنند و متاسفانه باعث مى شوند برخى رهبران برزيل نيز در اين سطح چنين صحبت هايى کنند.

اما من معتقدم آقاى لولا و تيم ايشان اگر بخواهند موفق باشند بايد نسبت به موضع گيرى هاى خانم روسف دقت بيشترى نشان دهند. البته هنوز زود است که بخواهيم قضاوت کنيم. به اين دليل که صحبت هاى خانم روسف درباره وضعيت حقوق بشر در ايران قبل از به قدرت رسيدن و شروع کار ايشان در قامت رئيس جمهور انجام شده است.

اما ما نبايد دست روى دست بگذاريم و به اين دليل که معتقديم رابطه ايران و برزيل خوب است (به آن معنايى که اشاره شد)، کارهاى ديپلماتيک را رها کنيم و بعد هم ناراحت شويم از اينکه چرا اتفاق ناگوار و غيرمنتظره اى در روابط رخ داده است. بلکه بايد وضعيت موضع گيرى هاى جديد مقامات برزيل را رصد کنيم و متناسب با اين موضع گيرى ها تصميم هاى درستى را اتخاذ کنيم؛ تا برزيلى ها مثل قبل بدانند که در صورتى مى توانند به بازار هفتاد ميليونى ايران دسترسى داشته باشند که همراهى سياهى را هم با اين کشور مهم خاورميانه در دستور کار خود داشته باشند.

مسئله هسته اى و ظرفيت هاى برزيل براى حل اين مسئله

در باب بحث همراهى برزيل درباره انرژى هسته اى با جمهورى اسلامى ايران، بايد گفت که اين کشور هم مانند ايران يک سرى پيشرفت هايى در زمينه تکنولوژى هسته اى داشته است و کم و بيش با مشکلاتى شبيه ما روبه رو است. در واقع برزيلى ها در صددند تا با حل مسئله هسته اى ايران، مشکل خود را حل کنند. آنها به خوبى مى دانند اگر چنين ايرادى که بخش عمده آن توهم غرب نسبت به برنامه هسته اى ماست، براى جمهورى اسلامى ايران به وجود آيد، اين مسئله مى تواند دامن برزيل را هم بگيرد.

برزيل کشورى با نفوذ است و با توجه به وضعيت به وجود آمده براى اين کشور کم کم داعيه عضويت دائم در شوراى امنيت سازمان ملل را دارد و ساليان سال است که آن را مطرح مى کند. در واقع با همين تفکرات است که توانسته است به يک سرى واقعيت هايى در صحنه بين المللى دست پيدا کند. رشد اقتصادى سريعى که اين کشور در طول هفت سالى که آقاى لولا رئيس جمهور اين کشور بود به دست آورد، نشان مى دهد که اين کشور در آينده نه چندان دور نقش مهمى در دنيا پيدا خواهد کرد. به واسطه وسعت زياد اين کشور و همچنين بارندگى زياد و خاک خوب، مواد غذايى، دانه هاى روغنى و گوشت در اين کشور فراوان است و مى تواند نقطه اميدى براى دنيا باشد و به تبع آن -در آينده که بحث امنيت غذايى يکى از مهم ترين مسائل خواهد بود- مى تواند نقش مهمى در صحنه بين المللى ايفا کند.

گروه 1+5 مى خواهد مستقيما با ايران درباره مسائل مربوط به ايران صحبت کنند، اما ما مى خواهيم اشاره اى به بيانيه تهران داشته باشيم و نقش برزيل و ترکيه را در اين بيانيه داشته باشيم. اما کشورهاى عضو گروه 1+5 تا به حال نپذيرفته اند که برزيل و ترکيه در اين جلسات حضور داشته باشند. فقط پذيرفته اند که جلسه اول در استانبول و در پايان اين ماه برگزار شود و اميدواريم که کشورهايى که به ما نزديک هستند و مى دانند که نيت جمهورى اسلامى ايران در بحث هسته اى مغاير با آن چيزى است که غرب ادعا مى کند، بتوانند به حل اين مسئله کمک کنند.

مذاکرات اصلى ما با گروه 1+5 است و اين کشورها نمى توانند نقش تعيين کننده اى داشته باشند، مگر اينکه به افکار عمومى دنيا کمک کنند تا مقدارى راه جمهورى اسلامى ايران را در رسيدن به اهداف خود نزديک کنند. همراهى کشورهاى غير متعهد،‌ کشورهاى جنوب ـ جنوب و کشورهاى کنفرانس اسلامى در راستاى کمک به ايران براى رسيدن به خواسته هاى به حق ايران است.