باید با نگاه فرصت-تهدید به پدیده ویکی لیکس نگاه کرد

ديپلماسى ايرانى: سخنران دوم مراسم، دکتر هادی خانیکی عضو هيات علمى دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی، عنوان «زمینه ها و آثار ارتباطی ویکی لیکس» را برای سخنرانى خود برگزیده بود. وی ابتدا به بیان این سوال پرداخت که آیا ویکی لیکس یک پدیده فناورانه صرف است؟ به گفته وی، در نگاه جبرگرایانه تافلر، به فناوری با نگاهی خوش بینانه نگاه می شود که حاصل آن نشر آزاد اطلاعات و گفتگوی بیشتر است. خانیکی افزود که باید با نگاه فرصت-تهدید به پدیده ویکی لیکس اشاره کرد. به گفته او با پدیده ویکی لیکس، تاریخ شتاب گرفته است. وى گفت:  بیشترین تحولات در طول تاریخ بشری در همین نسل آخر روی داده است. اگرچه ما دوران طلایی تمدن اسلامی و ایرانی را پشت سر گذاشته ایم اما کانون تغییرات در این اواخر است و نباید اينقدر به گذشته نگاه کرد.

خانیکی به پدیده رسانه های شهروندی اشاره کرد که با ضبط مخفیانه فیلم اعدام صدام رونق گرفت و در انتخابات ریاست جمهوری ایران نیز شاهد آن بودیم. وی افزود که جنبش های نوین اجتماعی بیشترین موافقان ویکی لیکس و دولت ها بیشترین مخالفان این پدیده هستند. خانیکی با اشاره به سخنان «مانوئل کاستلز»، به پایان دوران رسانه های جمعی و شروع گفتمان رسانه های خودگزین (mass-self communication) گفت: فرایند تولید و توزیع و کنترل خبر را از حالت سنتی آن خارج کرده اند. وی با اشاره به سطح سیاسی-اجتماعی پدیده ویکی لیکس، به شکل گیری سریع جریان های قدرت و ضدقدرت اشاره کرد.

وى در اين باره گفت: در ارتباطات گفته می شود که جریان هاى قدرت و ضدقدرت تقریبا هم زمان و خیلی سریع شکل می گیرند. تاثیرگذاری این پدیده ها می توانند متناقض باشند؛ بحث بر سر درستی یا غلطی اطلاعات نیست، بلکه بحث بر سر دسترسی سریع و گسترده به اطلاعات است که واکنش سریعی دارد که به مشارکت گسترده منجر می شود. در صحنه عمل به واکنش های سطحی منجر می شود که در فضای جدید هم گفتمان و هم پادگفتمان تولید می کند. ویکی لیکس دیگر صرفاً سایت منشرکننده اسناد سری دیپلماتیک نخواهد بود، بلکه ابزاری است که حریم های خصوصی و عمومی را در هم می ریزد. 

به گفته خانیکی، ویکی لیکس بر پدیده ویکی شدن (مشارکت همگانی در تهیه محتوا) تأثیر خواهد گذاشت، اما جنبه فرهنگی آن بر جنبه فناورانه آن خواهد چربید. کدام جامعه یا کدام گروه های اجتماعی و سیاسی از نشر کردن و درز کردن استقبال می کنند و کدام یک در هراس می افتند. در فضای وب، هم در حوزه روانشناسی اجتماعی و هم جامعه شناسی این بحث ها در گرفته است. نهادهایی مثل نهادهای دولتی در برابر جامعه ای که خواستار افشای اطلاعات است جوامع بسته ای را شکل می دهند که از چالش میان این دو پدیده در حال خلقی را ایجاد می کنند. آقای آسانژ و سایتش بسیاری از جوایز در زمینه ی اطلاع رسانی را طی دو سال گذشته از آن خود کرده اند و این نشان دهنده استقبال به این رویکرد است. ما باید منتظر پدیده تازه ای باشیم. 

خانیکی در پايان به رونق روزنامه نگاری شهروندی و سوق داده شدن اهمیت کار از رسانه، به سمت مخاطب به عنوان یکی از پیامدهای ویکی لیکس اشاره کرد.