چه نانى را براى افغان‌هاى مقيم ايران توصيه مى‌کنيد؟

ديپلماسى ايرانى: بى جهت نيست که از اين طرح با نام جراحى بزرگ ياد مى شود. اگرچه بحث هاى ضد و نقيضى درباره پايه هاى اين طرح و ليبرالى يا سوسياليستى بودن آن مطرح مى شود و يکى به جهت سويه هاى آزادسازانه و نئوليبرالى که در آن مى بيند تخطئه اش مى کند و ديگرى از استيلاى بى چون و چراى دولت بر بازار و حتى سفره هاى خانه هاى مردم سخن مى گويد، اما بايد با واقعيت اين پروژه بزرگ کنار آمد و روزها و ماه هاى دشوار ابتدايى اين جراحى را که بطور طبيعى با آلام و رنج هايى توام است پشت سر گذاشت.

هنوز نمى توان تفسيرى کامل از جهت گيرى اين طرح به دست داد. نمونه آن در نقاط مختلف دنيا به صورت آزادسازى اقتصاد و در راستاى پيوستن به بازار جهانى محقق شده است ولى دور از ذهن مى نمايد که چنين هدفى در دورنماى طرح تحول مدنظر باشد و اقتصاد نفتى و حالا بى کوپن و بى سوبسيد ايران، سودايى غيرايرانى در سر داشته باشد.

اقتصاد ايرانى در سده هاى گذشته و به ويژه بعد از پيدايش نفت و گاز سنخيتى با مالکيت فردى و اعطاى قدرت به حوزه خصوصى نداشته است. بايد ديد محصول چنين طرحى که خواه ناخواه رقابت را در عرصه اقتصاد افزايش مى دهد ولى خطرات و آسيب هايى نظير تعطيلى و به محاق رفتن بخش خصوصى را هم در پى دارد، حوزه اقتصاد و لاجرم سياست ايران را به کدام سمت مى غلتاند.

مهاجران افغان سرازير مى شوند

فارغ از حدسيات و تصورات در اين باره، يکى از مشکلاتى که هم اينک بروز کرده و چاره انديشى خاصى در قبال آن صورت نگرفته، تاثير حذف يارانه ها بر مهاجران ساکن ايران به خصوص افغان هاست. اگرچه تا چند سال پيش گفته مى شد که افغان های مقیم ایران - که تعدادشان از دو ميليون هم بالا زده بود - وضعیت مالى بهتری نسبت به هموطنانشان در افغانستان دارند و حقوقی حدوداً پنج برابر آنها دريافت مى کنند اما اين مساله از زمانى که دولت ايران خواهان اخراج افغان ها و عودت ايشان به افغانستان شد تا اندازه اى تغيير کرد؛ ضمن اينکه تحقيقات نشان مى دهد بيش از 70 درصد افغان هاى ایران همواره در بخش خدمات مشغول به کار بوده اند.

افغان هاى مهاجر غالبا بعد از حمله شوروى سابق به افغانستان راهى کشورهاى ايران و پاکستان شدند. اين روند بعد از قدرت گرفتن طالبان و افزايش جنگ هاى داخلى در اين کشور شدت گرفت و شهرهاى مختلف ايران ميزبان بسيارى از زنان و مردان افغان شد. تحقيقات نشان مى دهد که بیشتر مهاجرین اهل سنت در نوار مرزی ایران با افغانستان و استان های خراسان و سیستان و بلوچستان ساکن شدند و شیعیان در مناطق شمال خراسان، تهران، قم و دیگر شهرها پراکنده شدند. البته نزديک به نيمى از افغان هاى اهل تسنن نيز راهى آذربايجان غربى و کردستان شدند.

تحقيقات نشان مى دهد که میزان مهاجران باسواد تنها بین 10 تا 15 درصد بوده است. از هر پنج مرد یک نفر و از هر 20 زن یک نفر قادر به خواندن و نوشتن است. اين عامل خواه ناخواه سبب مى شد که افغان هاى مقيم ايران بيش از هر شغل ديگرى به کارهاى خدماتى و موقت و اغلب پرخطر رو کنند. حضور آنها همزمان با توسعه و سازندگى ها در ايران موجب شد تا اين قضيه به شکل يک ضرب المثل دربيايد که ايران را افغانى ها دارند مى سازند.

از سکونت مجاهدين در ايران تا اخراج افغان ها

سابقه مراودات سياسى ايران و افغانستان بعد از انقلاب اسلامى از اشتياق ايران به روى کار آمدن مجاهدين در کشور همسايه حکايت داشت. سال ها بود که افغان های مرتبط با مجاهدین با ایجاد دفاتر سیاسی از جمله دفتر جمعیت اسلامی افغانستان، دفتر سیاسی حزب اسلامی افغانستان، دفتر سیاسی حزب وحدت اسلامی افغانستان و چند نهاد کوچک دیگر در ايران به فعالیت‌ سیاسی مى پرداختند. جمهورى اسلامى نيز دفاتر احزاب سیاسی را حمایت می‌کرد و مجاهدین را تحت پوشش اقتصادی قرار می‌داد.

در اين ميان مهاجران عادی که وارد مى شدند عمدتا به کار در ساختمان‌ها، دامداری‌ها و بخش کشاورزی مشغول مى شدند. از آن سال ها زمان خيلى زيادى نگذشته است. سيماى افغان ها نيز در ايران تغيير چندانى نکرده است. اگرچه از جمعيت آنها بسيار کاسته شده و ميزان باسوادها و حتى دانشگاهى هايشان در ايران رو به تزايد رفته است اما جنس مشکلات آنها در زمان سکونت در ايران تغيير کرده و امروز با گرفتارى هاى متفاوتى مواجه شده اند.

به شهادت رسانه هاى افغانى و بنابر تصميم سازى هايى که در دولت نهم صورت گرفت، اوج سختگیری هاى دولت ایران نسبت به اين قشر در زمان محمود احمدی نژاد آغاز شد؛ زمانى که دولت اعلام کرد مصمم است تا یک ميلیون مهاجر غیر قانونی افغان را اخراج کند. آن موقع وزیر کشور وقت ایران گفت برنامه‌های خروج داوطلبانه و اجباری افغان‌ها از سوی ایران موفقیت آمیز نبوده و خروج اتباع غیرمجاز افغان از تکالیف قانونی وزارت کشور است و در این زمینه جدی تر اقدام خواهد شد. مدیر کل امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور هم هشدار داد اگر افغان‌ها در پایان مهلت قانونی در طرح بازگشت شرکت نکنند، در استان‌هایی که اجازه اقامت و زندگی ندارند، مجبور خواهند شد در اردوگاه‌ها زندگی کنند. بنابر اعلام دولت در میان دو ميلیون مهاجری که در ایران اقامت داشتند تنها ۹۰۰ هزار نفر به طور قانونی زندگی می‌کردند و مابقى باید اخراج مى شدند. اخراج ها با هماهنگى دولت افغانستان شروع شد و خيلى از افغان ها رو به شهرهاى کوچک و روستاها گذاشتند و از روش هاى غيرقانونى براى اقامتشان استفاده کردند و بسيارى از آنها نيز دسته دسته عودت داده شدند. کنترل مرزها تا اندازه اى شدت یافت که چند تبعه افغان که می‌خواستند به صورت قاچاق وارد ایران شوند مورد اصابت گلوله مرزبانان قرار گرفتند و کشته شدند.

از تصميم براى بهبود حال مهاجران تا حذف يارانه ها

با بهبود نسبى وضع امنیتی در افغانستان و رونق اقتصادى زمينه براى بازگشت آوارگان و مهاجران فراهم شد ولى با اين وجود افغان هايى که در ايران تشکيل خانواده داده بودند، مشغول تحصيل شده بودند يا در ايران از شغل و امکانات بيشترى برخوردار شده بودند، همچنان تمايلى به رفتن نداشتند و ماندگار شدند. هنوز هم هستند افغان هايى که دست به مهاجرت قانونى و غيرقانونى به ايران مى زنند و زندگى در غربت با امکانات مساعدتر را به موطن خود ترجيح مى دهند. امرى که بسيارى از ايرانيان را نيز به مهاجرت کشانده است.

مشکلات مهاجران افغان تا اندازه اى بالا گرفت که روابط دو دولت را از گرمى انداخت. تا اينکه مارشال فهیم معاون اول کرزى در ارديبهشت امسال وعده داد که به زودى و پس از رايزنى با سفير ايران و ديگر مقامات ايرانى، مشکلات مهاجران افغان را در ایران حل خواهد کرد. اما از اين تصميم تا اتفاق بعدى که براى مهاجران فاجعه بار بود فاصله اى نبود.

شايد پايان آذر 89 نقطه آغاز ديگرى براى گرفتارى هاى افغان هاى مقيم ايران باشد. به دستور محمود احمدی نژاد به ازای هر نفر مبالغى براى کمک هزينه حذف يارانه ها درنظر گرفته شده است. گزارش ها حاکى است بسيارى از مردم بعد از مشاهده نرخ هاى جديد سوخت و مواد خوراکى و... فورى به بانک ها مراجعه کرده و کمک هزينه ها را برداشت کرده اند. دولت حتى براى نان مردم هم کمک هزينه اعلام کرده است. صرفه جويى ها بايد کم کم شروع شده باشد. به مردم توصيه شده به جاى نان لواش نان سنگک بخورند که به صرفه تر است. روشن ماندن لامپ هاى پرنور هم توجيه اقتصادى ندارد. به قول محمود احمدى نژاد بعضى ها خيلى کم و بعضى ها خيلى زياد بايد صرفه جويى کنند.

افغان هاى ايران چه نانى مصرف کنند؟

پايگاه اطلاع رسانى افغانستان مى نويسد، از دو سال قبل به این طرف که موضوع حذف يارانه ها به صورت جدی در ایران مطرح شده، بسیاری از مهاجران افغانستانی به دلیل ترس از ایجاد تورم حاصل از این طرح و به خاطر فرار از هزینه های سنگین زندگی، جمهوری اسلامی ایران را ترک کرده و چون امیدی به بهبود زندگی در کشورشان نداشته اند، عازم کشورهای اروپایی شده اند.

اين مطلب مى افزايد: واضح است که با اجرایی هدفمندسازی یارانه‌ها و آزادسازی قیمت‌ها هزینه‌های زندگی و معیشت برای اتباع خارجی بالا می‌رود و در مقابل ایرانیان از یارانه هدفمند استفاده می‌کنند. از این پس با حذف يارانه دولتی قیمت کالاهای عمومی افزایش می یابد که با پرداخت کمک‌های نقدی به شهروندان ایرانی بخشی از آن جبران خواهد شد اما وضعیت اتباع خارجی و به‌خصوص مهاجرین افغانی دارای مدرک اقامتی دچار مشکلات عدیده خواهد شد. بدین صورت که سرپرست هر خانواده باید هر ماه بیش از نیمی از درآمد خود را هزینه آب و برق و گاز پرداخت نماید که این سبب افزایش فاصله طبقاتی فراوان بین ایرانیان و مهاجران می شود.

حالا در شرايطى که افغان ها انتظار ندارند دولت احمدى نژاد به اتباع خارجی و مهاجرین افغانی هم پول یارانه پرداخت کند، اما مانده اند چرا دولت ایران و بالاتر از آن دولت متبوع خودشان فکری به حال حدود یک میلیون مهاجر افغانی نکرده اند. مهاجرانى که بيشترشان کارگرند و ماهیانه 300 تا 500 هزار تومان درآمد دارند.

ابهام اينجاست که زندگى قريب يک ميليون مهاجر در ايران که به نوبه خود و در شرايط عادى با گرفتارى هاى اقتصادى و اجتماعى و حقوق شهروندى همراه بوده، به مرحله هشدار رسيده است ولى نه مسئولان دولت افغانستان اقدامی در این باره کرده اند و نه دولت ايران فکري. چهارم دى معاون اول حامد کرزى بار ديگر به تهران سفر کرد. گفته مى شود يکى از محورهاى مورد بحث مشکلات مربوط به مهاجران است. بديهى است افغانستان انتظار ندارد برنامه هاى اقتصادى جديد دولت مطابق ميل قشر افغانى مقيم ايران باشد اما بايد ديد چه راهکارهايى براى کاستن از بحران هاى مهاجرانشان درنظر گرفته اند.