مذاکرات ژنو نه شکست کامل بود و نه پیروزی کامل

دیپلماسی ایرانی: مذاکرات ژنو در حالی به پایان رسید که خانم اشتون و آقای جلیلی در مصاحبه‌های جداگانه‌ای خبر از ادامه مذاکرات در اواخر ژانویه در استانبول دادند. البته در سخنان خانم اشتون و آقای جلیلی درباره موضوع مذاکرات اختلاف اندکی به چشم می‌خورد که می‌تواند در ادامه مذاکرات تاثیرگذار باشد. دکتر رحمان قهرمان پور، کارشناس مسائل بین المللی این مذاکرات را برای خوانندگان دیپلماسی ایرانی تحلیل کرده است.

گفتاری از دکتر رحمان قهرمان پور، کارشناس مسائل بین المللی برای دیپلماسی ایرانی.

مذاکرات ژنو نه یک شکست بود و نه یک موفقیت کامل. انتظاراتی هم که از این مذاکرات وجود داشت زیاد نبود. به این دلیل که مذاکرات ژنو تحت الشعاع سه موضوع قرار گرفت. یکی مسئله قطعنامه 1929 شورای امنیت علیه ایران بود که در فضایی صادر شد که انتظار آن نمی‌رفت و دور چهارم تحریم‌ها روی نیت و اراده ایران برای ورود به مذاکرات جدید تاثیر گذاشت. بحث بعدی ترور دانشمندان هسته‌ای ایران بود که منجر به شهادت دکتر مجید شهریاری شد و این مسئله هم بر فضای مذاکرات تاثیرگذار بود. یکی از مسائل دیگری که مذاکرات ژنو را تحت تاثیر خود قرار داد، فضایی بود که قبل از مذاکرات به وجود آمد مبنی بر این که دو طرف برنامه مشخصی ندارند. دو طرف می‌گفتند که می‌خواهیم برای تعیین دستور کار مذاکرات گفت و گو کنیم. این مسائل فرایند مذاکرات را تحت تاثیر خود قرار داد و بنابراین انتظار زیادی از این مذاکرات وجود نداشت.

اما به نظر من این که دو طرف توافق کردند مذاکرات را در استانبول ادامه دهند می‌تواند از چند جهت علامت مثبتی باشد. یکی از این نظر که دو طرف روی حداقل نقاط مشترک توافق کردند و ابراز علاقه کردند که در زمینه‌های مشترک همکاری کنند. تعیین زمان و مکان مذاکرات در اواخر ژانویه در استانبول نشانه اراده دو طرف برای همکاری در جهت موضوعات مشترک است که به نوبه خود می‌تواند مهم باشد. از طرف دیگر تعیین استانبول به عنوان محل مذاکرات بعدی از این جهت که ترکیه در جریان بیانیه تهران نقش فعالی داشت و موضعی نزدیک به ایران داشت، حائز اهمیت است.

نکته دیگری که در این مذاکرات به نظر می‌رسد ترکیب هیئت مذاکره کننده و نقاط قوت و ضعف تیم مذاکره کننده بود. به نظر می‌رسد تیم مذاکره کننده ایران از مذاکرات ژنو قبلی تجربه‌های زیادی به دست آورده بود و سعی کرد محتاطانه در مسیر مذاکره گام بردارد و مانند مذاکرات قبلی وعده‌ای ندهد که نتواند در داخل ایران بر روی آن اجماع ایجاد کند و از این نظر حرفه‌ای‌تر عمل کرد و این نقطه قوت تیم مذاکره کننده بود. اما این تیم نقطه ضعفی هم داشت و آن عدم هماهنگی مواضع اعضای گروه در مصاحبه‌ها بود. هدف از مذاکرات در گفته‌های دیپلمات‌های مذاکره کننده یکی نبود، کسی مذاکرات را در جهت تعیین دستور کار می‌دانست، دیگری هدف را پاسخ به سوالات مطرح شده توسط ایران تلقی می‌کرد و دیپلمات دیگر گفت و گو درباره مسائل جهانی را به عنوان هدف مذاکرات مطرح می‌کرد. این عدم هماهنگی در مواضع نقطه ضعفی برای تیم مذاکره کننده به شمار می‌رود.

اما درباره اتفاقی که بعد از مذاکرات و در جمع بندی گفت‌وگو‌ها رخ داد و آقای جلیلی نسبت به بیانیه‌ای که خانم اشتون قرائت کرد اعتراض کرد باید گفت که این اتفاق نمی‌تواند مذاکرات آینده را به خطر اندازد. آن چه درباره مذاکرات مشخص بود این بود که این گفت‌وگو‌ها درباره مسئله هسته‌ای ایران انجام پذیرفت و اگر چه قرار بود که تنها در یک روز برگزار شود، بیش از یک روز به طول انجامید. نفس طولانی‌تر شدن مذاکرات نشان از تمایل دو طرف برای حل مسائل فی مابین است. اتحادیه اروپا و طرف غربی هم حق ایران در غنی سازی اورانیوم در خاک ایران را به رسمیت شناختند. اگرچه اختلافی میان فرانسه و امریکا بر سر پیشنهادی که امریکا مطرح کرده بود پیش آمده بود، اما در نهایت غرب حق ایران در دستیابی به انرژی صلح آمیز هسته‌ای را به رسمیت شناخته است.

تفاوت جدی میان آن چه خانم اشتون گفت و آن چه مورد نظر آقای جلیلی بود هم مشاهده نمی‌شود. خانم اشتون در بیانیه‌ای که قرائت کرد گفت ادامه گفت‌وگوها درباره همکاری‌های مشترک از جمله نگرانی‌های غرب درباره برنامه هسته‌ای ایران در اواخر ژانویه در استانبول دنبال می‌شود، و آقای جلیلی هم گفت ادامه مذاکره درباره همکاری در زمینه‌های مشترک در استانبول در اواخر ژانویه پیگیری می‌شود. اما شاید بتوان گفت آن چه باعث شد که مذاکره کننده ایرانی به سخنان اشتون واکنش نشان دهد، تفاوت سیاست اعلانی و اعمالی بود و این باعث نخواهد شد که در روند مذاکرات آتی تغییری ایحاد شود. باید منتظر ماند و دید که اعضای گروه 5+1 با چه پیشنهاد‌هایی برای ایران به استانبول خواهند آمد و ایران چه واکنشی نسبت به این پیشنهادها خواهد داشت.