بقایی و شکستن تابوی سی ساله

ديپلماسى ايرانى: روابط ایران و مصر در پنجاه سال گذشته به جز دوره‌اى کوتاه،  همواره با تنش مواجه بوده است و جالب آنکه در همه این زمان‌ها رابطه با آمریکا مانع این رابطه بوده است. در دوره اول قطع رابطه، یعنی پیش از انقلاب اسلامی در ایران و در زمان جمال عبدالناصر، روابط محمدرضا شاه با آمریکا و اسرائیل موجب قطع روابط و خصومت دو کشور ايران و مصر شد و در دوره دوم یعنی پس از پیروزی انقلاب، روابط سادات با اسرائیل و غرب عامل تنش در روابط دو کشور شد. مصر پس از اردن دومین کشوری بود که اسرائیل را رسمیت شناخت و با این کار رسما به جرگه کشورهای حامی غرب پیوست. این اقدام، سیاست خار جی ایران و مصر را کاملا در تضاد با یکدیگر قرار داد، چرا که مخالفت با اسرائیل و آمریکا از اصول سیاست خارجی ایران بودند.

با وجود این که پس از مدتی روابط ایران و اردن (که پیش از مصر، اسرائیل را به رسمیت شناخته بود) ارتقاء یافت و سفارت در دو کشور دایر شد با این حال روابط ایران و مصر علی‌رغم همه تلاش‌ها چندان بهبود نیافته است و روابط دو کشور در همه این سال‌ها در حد دفتر حافظ منافع باقی مانده است.

با این حال به دلیل اشتراکات فرهنگی و اقتصادی ایران و مصر تلاش‌هایی برای توسعه روابط انجام شده است. در ابتدا، دولت اصلاحات تلاش کرد که موانع برقراری رابطه را از بین ببرد. در سال 1382 محمد خاتمی، رئیس‌جمهوری سابق ایران با حسنی‌ مبارک در ژنو دیدار کرد و حتی دو کشور در مورد بازگشایی سفارت‌خانه‌های خود به توافق رسیدند. دولت در جهت نشان دادن اراده خود جهت کاهش خصومت‌ها به تغییر نام خیابان خالد اسلامبولی اقدام کرد. با این حال گروه‌های مخالف بهبود روابط در ایران، مانع از این اقدام شدند و تلاش‌های دولت خاتمی با شکست مواجه شد. 

در ارديبهشت سال 1386 محمود احمدی‌نژاد خواستار برقراری مناسبات کامل دیپلماتیک با مصر شد و حتی مقامات عالی‌رتبه ایران در قاهره با حسنی‌ مبارک دیدار و گفت‌وگو کردند. آقای احمدی نژاد در آن زمان اعلام کردند که در صورت موافقت دولت مصر، ایران آماده است سفارت خود در قاهره را در کمتر از 24 ساعت باز کند. اما باز هم به دلیل پخش فیلم مستند «اعدام فرعون» در ایران که مورد اعتراض رسمی مصر قرار گرفت این تلاش‌ها با مشکل مواجه شد.

با این حال محمود احمدی نژاد علی‌رغم برخی مخالفت‌ها اینک به سمت اقدامات عملی در این راستا گام برداشته است. او با فرستادن حمید بقایی، یکی از نزدیکان خود به مصر نشان داد که در این کار مصصم است. بقایی که پیش از این از سوی احمدی نژاد به سمت نماینده ویژه رئیس جمهور در آسیا منصوب شده بود و این اقدام، جنجالی را به پاکرد که در نهایت با گرفتن حکم مشاوره قائله ختم شد، اینک باز کننده قفلی است که بیش از سه دهه بسته بوده و دولت‌های مختلف برای باز کردن آن تلاش کرده بودند. او با افتخار به این نکته اشاره می‌کند و می‌گوید: «طى 33 سال گذشته اين اولين موافقت‌نامه رسمى بين جمهورى اسلامى ايران و جمهورى عربى مصر است که در زمينه صنعت هواپيمايى منعقد شده است.»

او که پس از امضای توافقنامه با مصری‌ها، با پرواز يک شرکت هواپيمايى خصوصى مصرى به تهران وارد شد در میان خبرنگاران سخن گفت. بقایی موافقت‌نامه‌ هوايى ايران و مصر را يک پيروزى خوب در حوزه‌ ديپلماتيک ارزیابی کرد و آن را فتح بابى براى ارتقاى همکارى‌هاى دو کشور دانست. او همچنین گام نخست را خط هوايى ذکر کرد که بايد دائم شود و گام بعدى را ارائه‌ رواديد به اتباع ايرانى و مصرى برشمرد. او افزود: «معمولا يکى از مهم‌ترين اقدامات براى گسترش روابط دو کشور، برقرارى خط هوايى است. اکنون مسؤوليت ديپلماسى ايران سنگين شده است و وزارت امور خارجه بايد با افزايش و بهبود روابط براى اجرايى شدن اين قرارداد تلاش کند.»

به نظر می‌رسد اشاره پیشین احمدی نژاد به ناتوانی دستگاه دیپلماسی در پیشبرد اهداف او و تلاشش برای انتصاب نمایندگان ویژه با این اقدام بقایی و اظهارات او قابل حدس باشد. بقایی اینک با شکستن یکی از تابوهای سیاست خارجی اینک از وزارت خارجه می‌خواهد که در این راستا بیشتر تلاش کند. این اقدام او نشان می‌دهد که هرچند او اکنون رسما مشاور رئیس جمهور در این حوزه محسوب می‌شود ولی در عمل نقش نماینده ویژه را بازی می‌کند. با این حال به نظر می‌رسد وزارت خارجه چندان از تلاش‌ها برای برقراری روابط با مصر راضی نیست چرا که رامین مهمان‌پرست، سخنگوی وزارت خارجه ایران، در 13 مهرماه تاکید کرد که شرایط فعلی برای برقرار روابط بین ایران و مصر فراهم نیست.

با این وجود این بار، این گروه‌های داخلی نبودند که مخالفت خود را با بهبود رابطه ایران و مصر اعلام کردند بلکه این آمریکا بود که پس از آنکه ایران و مصر در روزهای گذشته توافق کردند که پروازهای مستقیم بین پایتخت‌های دو کشور از سرگرفته شود، از این اقدام مصر انتقاد کرد و از مصر خواست از هرگونه توافقی با ایران پرهیز کند.

مارک تونر، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا روز پنج‌شنبه ضمن انتقاد از شروع مجدد پروازهای مستقیم تهران- قاهره گفت که آمریکا از کشورهای مختلف از جمله مصر خواسته است تا از دست‌ زدن به هرگونه معامله‌ای با ایران تا زمانی‌ که این کشور به تعهدات بین‌المللی خود پایبند شود، پرهیز کنند.