سند امنیت ملی ترکیه و ایران

دیپلماسی ایرانی: چندی پیش رسانه‌های ایران وجهان به نقل از منابع ترک از تغییرات اساسی در سند راهبردی ترکیه خبر داده‌اند. طبق نوشته این رسانه‌ها در سند جدید ایران، سوریه، عراق، یونان و روسیه از لیست کشورهای تهدید کننده امنیت ملی ترکیه خارج شده‌اند. برخی ازاین رسانه‌ها روی حذف نام ایران از عامل تهدید ترکیه بیش از سایر کشورها متمرکز شده‌اند.تعمق و بازخوانی این موضوع می‌تواند امکان تحلیل صیحیح‌تر از این تحول را برای ما فراهم کند.

سند راهبردی امنیت ملی ترکیه مهمترین سند این کشور برای ترسیم نقشه راه ترکیه در سیاست داخلی و خارجی است.این سند هر پنج سال یکبار با مد نظر گرفتن شرایط داخلی و مجموعه عوامل و شرایط منطقه‌ای و بین المللی مورد بازبینی قرار گرفته و پس از اتفاق نظر روی مسایل آن، تهیه و تنظیم می‌‌گردد.

از این سند به عنوان کتاب قرمز و قانون اساسی پنهان ترکیه نام برده می‌‌شود. سند مذکور در گذشته تحت نظارت و مدیریت نظامیان و با همکاری وزارت خارجه، سازمان اطلاعت و امنیت، وزارت کشور، ستاد مشترک و کلیه نهادهای ذیربط تهیه شده و در شورای امنیت ملی ترکیه نهایی شده و بعنوان دستور العمل بکار گرفته می‌‌شد.

در مورد سند جدید اعلام گردیده است که پروسه گذشته به طور کامل طی نشده و سند با مدیریت اردوغان تهیه و برای بررسی و تایید نهایی به مراکز ذیربط ارسال شده است. این تحول خود می‌‌تواند نتیجه تضعیف جایگاه نظامیان در ساختار ترکیه و کاهش میزان نفوذ آنان در تعیین استراتژی سند امینت ملی در مقایسه با گذشته باشد. ترکیه‌ای که از نظر ساختاری در حال تجربه تغییرات بنیادی است، نمی‌‌تواند سند راهبردی امنیت ملی آن از این تغییرات مصون بماند. در ترکیه تا چندی پیش توهم توطئه داخلی و خارجی عامل تعیین کننده تهدیدات آن بود و به طور کلی در سیاست داخلی و خارجی سیاستی بسته و منزوی پیگیری می‌‌شد، لیکن در شرایط و رویکرد جدید که در دستور کار ترکیه است، این کشور سعی داشته و دارد ضمن صفر نمودن مشکلات خود با مناطق پیرامونی و به حداکثر رساندن روابط خود با این مناطق، برای خویش در عرصه منطقه‌ای و بین المللی نقش ویژه‌ای را تعریف کرده و جا بیاندازد.

اخبار انتشار یافته در ارتباط با سند جدید امنیت ملی ترکیه بیش از هر چیزی مرتبط با این سیاست و رویکرد کلان و جدید است. ترکیه‌ای که در پی مسایلی چون پیوستن به اتحادیه اروپاست و با درک شرایط پس از جنگ سرد به دنبال ارائه تعریفی جدید از خویش است نمی‌‌تواند با راهبرد گذشته که محصول ذهنیت جنگ سرد است، استراتژی امنیتی خود را تهیه کند.

اجرای اصل تنش‌زدائی، صفر نمودن مشکلات با همسایگان، تبدیل شدن به مرکز انرژی منطقه، ارتقای موقعیت محوری در منطقه برای تحقق کامل جذب سرمایه جهانی، الویت دادن به توسعه روابط اقتصادی با منطقه و روسیه و...همگی مستلزم تغییر در سند امنیت ملی ترکیه بوده و است. در گذشته چون نظامیان عامل اصلی تعیین کننده در مصادیق تهدیدات بودند بیشتر تهدیدات اگر حاصل توهم نبود، با واقعیت‌های صحنه سیاست داخلی و بین المللی نیز چندان همخوانی نداشت.

البته این نگاه و برداشت و نتایج حاصله از آن، خود عامل بقا و تقویت نظامیان در بستر سیاسی و اجتماعی ترکیه بود. حاکمیت و تسلط این دیدگاه فقط از یک منظر، سبب محکومیت اردوغان نخست وزیر فعلی ترکیه به ده ماه زندان شد.

در حال حاضر و در مقایسه با گذشته بخاطر تغییرات رخ داده در ترکیه و شرایط منطقه، اسلام‌گرایی و معضل کردی چون سه دهه گذشته مهمترین تهدیدات داخلی این کشور نیستند. ترک‌ها در گذشته این دو موضوع را به نوعی به ایران ارتباط می‌‌دادند. همکاری مثبت تهران -آنکارا در سطوح مختلف و روی کار آمدن دولتی که منسوب به اسلام گراها است، ضمن اینکه زمینه‌های طرح این اتهامات را از بین برد، فضای جدیدی را در روابط ایجاد نموده است.

اما و مهم آنکه وجود این فضای مثبت نباید سبب غفلت ما از دیدن کامل تابلو جدید گردد. در سند جدید اگرچه خطر نفوذ اسلامگرایی از جانب ایران برطرف شده و ایران در این بخش و در ارتباط با موضوع کردی از عامل تحریک و تهدید ترکیه خارج شده ولی در این سند توان هسته‌ای ایران، عامل نگرانی تلقی شده است. از نگاهی برای ترکیه توان هسته‌ای ایران حتی در شکل صلح آمیز آن چون توازن قوا را تغییر می‌‌دهد می‌‌تواند تهدید محسوب گردد.(بخشی از ورود ترکیه به موضوع هسته‌ای ایران بخاطر این ملاحظه است. )

این ملاحظه در حالی مطرح است که وجود نود کلاهک هسته‌ای در انجیرلیک و عضویت ترکیه در ناتو، بالقوه از این کشور چهره یک قدرت اتمی ‌‌را ترسیم می‌‌کند. بنابر نوشته رسانه‌های ترکیه در سند جدید امنیتی که قرار است تا ماه آکتبر نهائی و تصویب گردد مسایلی چون سلاح‌های هسته‌ای، نقض حقوق بشر، ناامنی خطوط انرژی، قاچاق انسان و... تهدیدات امنیتی تلقی شده‌اند.

در یک نگاه ساده این موضاعات، مسایل کلان جهانی است، اما هنگامی ‌‌که به مسایلی چون نقشی که امریکا و اروپا برای ترکیه قائل هستند، شوق ترکیه برای ایفای نقش در این موضاعات و از همه مهمتر چالش‌های جمهوری اسلامی ‌‌ایران با نظام جهانی توجه می‌‌نمایم، وارد شدن ترکیه در این مسایل برای فشار به ایران در آینده امری قابل پیش بینی می‌‌گردد.

اظهارات برخی از مقامات ترکیه در خصوص مسایل حقوق بشری ایران و... علائم ابتدائی شروع وارد شدن بخش‌های از این عناصر جدید در روابط ایران و ترکیه است.

سخن آخر آنکه مسایل و مشکلات در روابط ایران و ترکیه در گذشته بیشتر ماهیتی دوجانبه داشت و اگر این عناصر جدید وارد روابط گردد از ماهیت و پشتیبانی بین المللی برخوردار خواهد شد. اگر در تحلیل مسایل از جمله تحلیل سند امنیت ملی ترکیه قبل از ابراز خرسندی تعمق کنیم، شاید ما را بجای خرسندی به اندیشه وادار نماید.