/ویژه نامه گفت و گوی تمدن ها/
مرکز گفت و گوی تمدن‌ها؛ از آغاز تا انحلال
دیپلماسی ایرانی: همزمان با اعلام سال 2008 به عنوان سال گفت و گوی تمدن‌ها در اروپا، در تهران مرکز گفت و گوی تمدن‌ها پس از 9 سال فعالیت در "مرکز ملی مطالعات جهانی شدن" ادغام و در اصل منحل شد. مرکز بین المللی گفت و گوی تمدن‌ها 5 ماه پس از طرح آن موضوع توسط سید محمد خاتمی در مجمع عمومی سازمان ملل، در دی ماه 1377 تاسیس و محمد جواد فرید زاده به ریاست آن منصوب شد.
پس از فرید زاده،سید عطاالله مهاجرانی وزیر مستعفی فرهنگ و ارشاد اسلامی به ریاست مرکز منصوب شد و پس از چندی،محمود بروجردی بر جای او نشست. در سال آخر دوره ریاست جمهوری خاتمی، این مرکز از ریاست جمهوری به وزارت خارجه منتقل شد. مرکز گفت و گوی تمدن‌ها تا اوایل سال 84 ،زیر مجموعه وزارت خارجه بود تا اینکه شورای عالی اداری کشور طی مصوبه ای این مرکز را به زیرمجموعه ای از سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی تبدیل کرد.
اوایل دی ماه 1384 اعلام شد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی موظف است پس از تسویه حساب با کارکنان مرکز گفت و گوی تمدن‌ها این مجموعه را منحل کند؛مبلغی که برای تسویه حساب با کارکنان مرکز در نظر گرفته شد،350 میلیون تومان بود. پیش از آن عده ای از کارکنان مرکز گفت و گوی تمدن‌ها به دلیل پرداخت نشدن حقوق و اعتراض به تعطیل شدن این مرکز تحصن کرده بودند. این تحصن زمانی انجام شد که یکی از نمایندگان نهادهای فرهنگی برای تصاحب ساختمان وارد مرکز شد. محمود بروجردی،رئیس وقت مرکز گفت و گوی تمدن‌ها در آن زمان دلایل تعطیلی مرکز و عدم پرداخت حقوق به کارمندانش را چنین توضیح داد:« سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی پس از اینکه این مرکز را به یکی از زیر مجموعه‌های خود افزود، سال 83 بودجه ای معادل 1میلیارد و 900 میلیون تومان از ردیف این مرکز دریافت کرد. سازمان مدیریت و برنامه ریزی هم برای پرداخت بدهی‌های این مرکز و پرداخت حقوق کارکنان 400 میلیون تومان از دولت بودجه گرفت،در حالی که هیچ یک از این بودجه‌ها به این مرکز تعلق نگرفته است. تنها بودجه ای که از آغاز سال 84 به مرکز داده شده 50 میلیون تومانی است که محمد رضا عارف،معاون اول رئیس جمهور پیشین به این مرکز پرداخت کرد. ما با این مبلغ تنها توانستیم حقوق یک ماه و نیم کارمندان مرکز را در 2 ماه نخست سال 84 پرداخت کنیم.»
بروجردی در گفت و گو با "میراث خبر" اعلام کرد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مرکز گفت و گوی تمدن‌ها را با دفتر گفت و گوی ادیان سازمان خود ادغام می کند تا مرکز گفت و گوی ادیان و تمدن‌ها تشکیل شود. در 25 بهمن 1384 اعلام شد "مرکز گفت و گوی تمدن" با "دفتر گفت و گوی ادیان" ادغام نشده و تنها محل هر دو مرکز در یک ساختمان مستقر شده است. با این حال پس از آنکه سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی اعلام کرد دفتر گفت و گوی ادیان و مرکز گفت و گوی تمدن‌ها را با هم ادغام کرده،هیچ نامه ای برای منصوب کردن مدیر این دو مرکز ارسال نشد. به همین دلیل محمود بروجردی در سمت مدیریت مرکز گفت و گوی تمدن‌ها و عبدالمجید میردامادی،رئیس دفتر گفت و گوی ادیان باقی ماندند و رئیس مرکز تازه تاسیسی که سازمان خبر آن را داده بود، مشخص نبود.بروجردی هم گفت:« مرکز گفت و گوی ادیان همچنان بین المللی است اما دفتر گفت و گوی ادیان بین المللی نیست. کارکنان و پژوهشگران هر دو مرکز همچنان برنامه‌های پیشین خود را انجام می دهند.» سید محمود عراقی رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی شهریور 84 نامه ای خطاب به بروجردی فرستاد و او را مشاور خود و مدیر مرکز گفت و گوی تمدن‌ها معرفی کرده بود؛این نامه آخرین نامه ای بود که بروجردی را در این مقام تثبیت کرده بود.
پس از این تصمیم،مرکز گفت و گوی ادیان و تمدن‌ها با دو مدیریت و زیر یک سقف آغاز بکار کرد. کارکنان دفتر گفت و گوی ادیان از محل سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به طبقه سوم مرکز جدید انتقال داده شدند و حتی برای سرویس دهی مثلا سرویس غذایی آنها امکانات بیشتری در نظر گرفته شد.
مرکز گفت و گوی تمدن‌ها برای برنامه‌های سال 85 خود مجوز و بودجه‌ای از سازمان فرهنگ و ارتباطات نگرفت و برنامه‌های سال 84 را ادامه داد. اما خبری که در مرداد ماه 85 اعلام شد،نشان از تعطیلی این مرکز داشت:« پس از الحاق مرکز گفت و گوی تمدن‌ها به سازمان فرهنگ و ارتباطات، تعدادی از نیروهای این مجموعه تعدیل شدند و تنها مرکز گفت و گوی تمدن‌ها با دو نیرو مشغول فعالیت است.»
بروجردی آنچه بر مرکز گفت و گوی تمدن‌ها رفت را چنین شرح داد:«پس از عید(85) با منشی و مسئول دایره المعارف گفت و گوی تمدن‌ها بالاجبار تسویه حساب کردند. البته نمی توان نام این عمل را تسویه حساب نامید زیرا با پرداخت مبلغی که با فعالیت‌های این افراد منطبق نبود، آنها را مجبور به امضای برگه تسویه حساب کردند. این دو نفر تنها افرادی بودند که از مرکز گفت و گوی تمدن‌ها در این ساختمان فعالیت می کردند. من حتی فردی را برای جواب دادن تلفن‌هایم ندارم.»
سال 1386 ادغام دیگری در انتظار مرکز گفت و گوی تمدن‌ها بود؛9 دی 1386 مرکز گفت و گوی تمدن‌ها با همه امکانات و نیروی انسانی در "مرکز ملی مطالعات جهانی شدن" به ریاست اسفندیار رحیم مشایی،رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ادغام شد؛ادغامی که به انحلال تعبیر شد و این پاسخ مشایی را در پی داشت که:« در این مدت مطالب نادرستی درباره انحلال مرکز گفت و گوی تمدن‌ها مطرح شد و برخی القا کردند که این مرکز منحل و مرکز مطالعات جهانی شدن جانشین آن شده است،در حالیکه این مساله صحیح نیست و مرکز گفت و گوی تمدن‌ها در مرکز مطالعات جهانی شدن ادغام شده است. ادغام مرکز گفت و گوی تمدن‌ها در دولت قبل انجام شده بود.»
همزمان با این تصمیم در ایران،هانس گرت پوئترینگ، رئیس پارلمان اتحادیه اروپا در گفت و گو با روزنامه الشرق الاوسط خبر داد سال 2008 سال گفت و گوی بین تمدن‌ها برای اروپاست و این اتحادیه با شعار "با هم در عین تمایز" سعی دارد تا از گفت و گوی تمدن‌ها به عنوان تجربه‌ای در جهت درک بیشتر از همزیستی مسالمت‌آمیز در جوامع چند ملیتی استفاده کند.
اما گفت وگوی تمدن‌ها در ایران تجربه ای دیگر را از سر می گذراند؛مرکز ملی جهانی شدن که زیر نظر ریاست جمهوری فعالیت می کند،وقتی اهدافش را اعلام کرد،نشانی از گفت و گوی تمدن‌ها در آن نبود؛اهداف این مرکز عبارتند از: انجام پژوهش‌ها و مطالعات تفصیلی در ابعاد فرهنگی، سیاسی و اقتصادی؛تدوین و ارائه پیشنویس سیاست‌های کلی نظام در قبال جهانی شدن در ابعاد فرهنگی، اقتصادی و سیاسی جهت تصویب در مراجع ذیربط ؛ تدوین راهبرد جامع ملی درقبال فرآیند جهانی شدن؛مشارکت در تدوین سیاست‌ها و راهبردهای مرتبط با فرایند مذاکرات، الحاق و تعامل ایران با سازمان‌ها و کنوانسیون‌های جهانی مبتنی بر پژوهشهای تخصصی؛ تشویق و هماهنگ سازی فعالیت‌های تحقیقاتی در مراکز علمی در زمینه جهانی شدن؛همکاری با مجامع و مراکز ذیربط در کشورهای اسلامی و درحال توسعه برای کمک به اتخاذ مواضع هماهنگ در مجامع بین المللی؛اطلاع رسانی و همکاری در گسترش آگاهی عمومی و آمادگی تخصصی در زمینه جهانی شدن.
در فهرست فعالیت‌های مرکز هم هیچ اشاره ای به موضوع گفت و گوی تمدن‌ها نشده است.
البته مبتکر و بانی گفت و گوی تمدن‌ها،پس از آنکه از مسوولیت ریاست جمهوری ایران فارغ شد،موسسه بین المللی گفت و گوی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها را در سال 84 تاسیس کرد. سید محمد خاتمی در اول آذر 84 در جریان سفر به آلمان،هدف از تاسیس موسسه بین المللی گفت و گوی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها را ارائه تعریفی بهتر از اسلام در جهان عنوان کرد و گفت:« قرار است به زودی شعبه این موسسه در اروپا فعال شود که مذاکره برای تاسیس آن کماکان ادامه دارد. در دفتر اروپای این موسسه مهم ترین متفکرین و اندیشمندان جهان حضور خواهند داشت. فکر تاسیس این موسسه یک ماه پیش در یونسکو با مشارکت صد تن از شخصیت‌های مهم جهانی مطرح شد که با استقبال بسیار خوبی نیز مواجه گردید. بسیاری از نخبگان تاسیس چنین مرکزی را از ضروریات دنیای کنونی می‌دانند.»
خاتمی در این باره افزود: «مرکز گفت و گوی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها موسسه‌ای غیردولتی است اما به دولت وابستگی دارد و ممکن است با تغییر دولت‌ها تحت تاثیر قرار گرفته و اسلوب آن تغییر کند. این موسسه در راستای گفت و گوی تمدن‌ها شکل گرفته و گفت و گوی ادیان جزو اولویت‌های آن است. ما سعی داریم این موسسه با مراکز جهانی به خصوص سازمان ملل و یونسکو در ارتباط مداوم باشد و معتقدیم که دیدگاه‌های ما از طریق این مرکز می‌تواند به مراجع رسمی جهان شناسانده شود.»
در همین راستا دفتر موسسه در ژنو افتتاح شد و خاتمی به عنوان رئیس موسسه در چندین سفر خارجی به بسط نظرات خود پرداخت.اردیبهشت سال 85 ،احمد مسجد جامعی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت اصلاحات از مدیرعاملی موسسه بین المللی گفت و گوی تمدن‌ها کناره گیری و علت آن را محدودیت انتقال کارکنان دولت به موسسه عنوان کرد. پس از مسجد جامعی،هادی خانیکی مدیرعامل این موسسه شد.
این سرنوشت برخورد دولت نهم با مرکزی بود که سال 2001 به نامش، نامگذاری شد؛مرکز دولتی منحل شد و موسسه ای بین المللی و غیر دولتی به ریاست بانی گفت و گوی تمدن‌ها به کار خود ادامه داد.
نظر شما :