آذربایجان یک گام به جلو،‌دو گام به عقب

گسترش تجارت نفت و گاز طبیعی در دریای خزر در کنار ایجاد خطوط لوله در این منطقه برای صادرات این منابع طبیعی به دلیل وجود درگیریهای منطقه ای، بی ثباتی های سیاسی و فقدان همکاریهای منطقه ای به کندی پیش می رود.

در میان کشورهای حوزه دریای خزر، جمهوری آذربایجان ازاهمیت ویژه ای برخورداراست. جمهوری آذربایجان درهمسایگی کشورهای ایران، ارمنستان، ترکیه، گرجستان، روسیه و کشورهای دیگرکناره دریای خزر، ترکمنستان و قزاقستان قرار دارد.

نوع حکومت این کشور، جمهوری پارلمانی چند حزبی با یک مجلس قانونگذاری است.

جمهوری آذربایجان در روز 30 ماه اوت سال 1991 در خلال فروپاشی اتحاد جماهیر شوریوی اعلام استقلال کرد. این کشور در مقایسه با جمهوری های تازه استقلال یافته اطراف خود در اثر بهره بری از منابع نفتی و سرمایه گذاری، توسهخ بیشتری کرده است، اما با وجود تورم فزاینده ناشی از جنگ قره باغ و سیاست های آزادی سازی قیمت ها و خصوصی سازی اقتصاد موجب شده است تا مردم آذربایجان تحت فشارهای شدید اقتصادی قرار بگیرند.

از سال 1996 میلادی با افزایش در آمدهای حاصل از قرار دادهای نفتی بین المللی، روند رو به رشد سرمایه گذاری خارجی، اعتبارات صندوق بین المللی پول و بانک جهانی و مساعدت کشورهای اروپایی موجب شد تا اقتصاد نابسامان آذربایجان کمی بهبود یابد.

مناقشه قره باغ:

امروزه یکی از مهم ترین موضوعات داخلی و بین المللی جمهوری آذربایجان، مسئله قره باغ است.

در سال 1988 میلادی و سه سال قبل ار اعلام رسمی فروپاشی شوروی سابق، به واسطه اختلافات عمیق و نژادی موجود در ایالت خود مختار قره باغ، که جزئی از سرزمین جمهوری آذربایجان محسوب می شد، سرشاخه های عملی یک مناقشه داخلی در این منطقه از جمهوری آذربایجان، توسط ارامنه ساکن در آن خود را نشان داد و به یکی از موضوعات عرصه سیاسی منطقه تبدیل شد.

 پس از اعلام فروپاشی شوروی سابق ابعاد این بحران نیز گسترش یافت و به مرور و طی سال های 1992 و 1993 با تصرف بخش های اطراف ایالت خود مختار قره باغ توسط نیروهای شبه نظامی قره باغی ، این مناقشه به اوج خود رسید و به آن ابعاد منطقه ای و حتی بین المللی نیز افزوده شد.

این بحران که به نظر می رسد با حمایت روسها برای به دست گرفتن اوضاع منطقه بانی این درگیری ها در منطقه بوده اند امروزه به دلیل پیچیدگی های موجود در عرصه سیاسی و اداری منطقه قره باغ کنترل از دست تمام کسانی که سعی داشتند اوضاع منطقه را به نفع خود ورق بزنند خارج شده است و به نظر نمی رسد که هیچ کدام از گروه ها بتوانند این درگیریها را خاتمه دهند.

این در حالی است که 14 سال است که سه کشور روسیه، آمریکا و فرانسه به عنوان روسای مشترک گروه مینسک شورای امنیت و همکاری اروپا برای پایان دادن به این مناقشه در حال همکاری و ایفای نقش می باشند و تنها دستاورد این گروه پس از 14 سال تنها اجرای بند اول تفاهمنامه صلح، یعنی برقراری آتش بس بوده است.

این در حالی است که بیش از 30 هزار نفر در درگیریهای سالهای 1992 تا 1994 در این منطقه کشته شده اند.

نیروهای نظامی در آذربایجان:

در روسه تزاری، بسیاری از مردم منطقه آذربایجان در دانشکده های نظامی روسیه آموزش دیدند و پس از آن نیز آذری ها در ارتش اتحادیه جماهیر شوروی از نقش بسزایی برخوردار بودند.

جمهوری آذربایجان حتی پیش از فروپاشی اتحادیه جماهیر شوروی در سال 1991 برای خود وزارت دفاع تشکیل داد تا در خصوص سیاست های امنیت ملی رییس جمهور را آگاه کند. این در حالی است که در همان زمان ارتش جمهوری آذربایجان در رده چهارم اتحادیه جماهیر شوروی قرار داشت و بسیاری از صلاح های شوروی در این منطقه قرار داشت.

امروزه با فروپاشی اتحادیه جماهیر شوروی، جمهوری آذربایجان همچنان از ارتش قدرتمندی برخوردار است و با توجه به مناقشه حل نشدنی با ارمنستان و بی ثباتی هایی که در همسایگی این کشور( گرجستان، چچن، داغستان) همچنان ارتش بودجه ای مهم را در این کشور از آن خود می کند.

چین و روسیه نیز که امروزه به طور پیوسته از ارمنستان در مناقشه قره باغ حمایت نمی کنند به آذربایجان این فرصت را داده اند تا با غرب و کشورهای اسلامی همکاری های نظامی داشته باشد. ترکیه نیز به عنوان مشاور در امور نظامی به این کشور کمک می کند. گفته می شود که یک گروه آمریکایی در سال 2002 برای دادن تعلیمات نظامی وارد آذربایجان شدند. این در حالی است که مشاوران خارجی همچنان نقش مهمی در آموزش های نظامی جمهوری آذربایجان ایفا می کنند.

با وجود آنکه ارتش آذربایجان در مناقشه قره باغ توسط نیروهای ارمنی سرافکنده شده اند اما همچنان از تاثیر زیادی در آذربایجان برخوردار است. آذربایجان یکی از اعضای هیات نظامی حافظ صلح ناتو است.

ارتش آذربایجان از 4 بخش تشکیل می شود که شامل نیروی زمینی، نیروی دریایی، نیروی هوایی و گارد مرزی است.

آذربایجان و آمریکا:

با فروپاشی اتحادیه جماهیر شوروی در ماه دسامبر سال 1991 و پایان جنگ سرد فرصتی پیش آمد تا آمریکا بتواند با کشورهای تازه استقلال یافته رابطه ای سیاسی و اقتصادی برقرار کند. آمریکا در ماه مارچ سال 1992 سفارت خود را در باکو، پایتخت آذربایجان مستقر کرد.

امروزه روسیه در تلاش برای جلوگیری از اجرای نقشه آمریکا که می خواهد تسهیلات دفاع ضد موشکی خود را در لهستان و جمهوری چک قرار دهد، پیشنها استفاده مشترک از ایستگاه رادار قبله، در جمهوری آذربایجان را مطرح کرده است.

این در حالی است که دبیر کل پیمان ناتو با اشاره به این پیشنهاد، چنین طرحی را فاقد کارایی و حفاظت اروپا در برابر حملات موشکی دانست.

برخی از مقامات آمریکایی معتقدند که تسهیلات رادار قبله که ساخت روسیه است به علت قدیمی بودن نمی تواند به عنوان سپر دفاعی مورد استفاده قرار گیرد. این در حالی است که روسیه در صورت حصول توافق با آمریکا حاضر است که این تسهیلات را مدرن کند.

گروهی از کارشناسان روسیه، آمریکا و جمهوری آذربایجان در تاریخ 18 سپتامبر سال جاری از رادار قبله در جمهوری آذربایجان دیدن کردند تا این رادار را به عنوان بخشی از سیستم ضد موشکی ارزیابی کنند.

الدار نمازف، مشاور سابق رییس جمهور آذربایجان درباره این دیدار اظهار داشت که در منطقه قفقاز این اولین بار است که روسیه و آمریکا همکاری بسیار مهمی را در زمینه امور دفاعی را انجام می دهند و این همکاری ها با رضایت آذربایجان است. این تحول می تواند موجب افزایش نفوذ آذربایجان و فرصت های سیاسی در روابط این کشور با روسیه و آمریکا می شود.

به نظر می رسد که آذربایجان در صدد است تا با همکاری با این دو قدرت جهان حمایت آنها را در مناقشه قره باغ از آن خود کند.

بنابراین آذربایجان در صدد است تا با روسیه و آمریکا وارد معامله ای شود که نتایج آن همچنان در هاله ای از ابهام قرار دارد.

خزر ابراهیم، سخنگوی وزارت خارجه آذربایجان معتقد است که هدف از همکاری با آمریکا و روسیه حفظ منابع ملی آذربایجان است همانطور که ایران هم در بیانیه اش می گوید که سیاستش حفظ منافع ملی این کشور است.

ماجرای سپر دفاع موشکی آمریکا از زمانی آغاز شد که در تاریخ 22 ژانویه سال جاری آمریکا اعلام کرد مه قصد دارد با استقرار سیستم دفاع موشکی در لهستان و جمهوری چک، با تهدیدهای موشکی ایران و کره شمالی مقابله کند.

با اعلام این خبر مقامات روسی از همان ابتدا مخالفت خود را با این طرح اعلام کردند و ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه از احتمال آغاز یک جنگ سرد دیگر سخن گفت. درگیریهای لفظی آمریکا و روسیه که با آغاز نشست گروه جی هشت به اوج خود رسیده بود با پیشنهاد روسیه برای استفاده مشترک دو کشور از رادار قبله که در خاک جمهوری آذربایجان واقع شده است و در حال حاضر در اجاره روس ها است اوضاع را آرام تر کرد.

درگیریهای آذربایجان در منطقه قره باغ و به نوعی شکست این کشور در این درگیریها باعث شده است تا جمهوری آذربایجان درصدد راه کاری جدید باشد تا بتواند پیروز این مناقشه باشد، بنابراین حاضر است تا با دادن باج به روسیه و آمریکا حمایت های این دو قدرت امروزی را از آن خود کند. اما اولا پیشنهاد آقای پوتین برای استفاده از رادار قبله با شک و تردید های فراوانی رو به رو است به طوری که از زمانی که این پیشنهاد توسط رییس جمهور روسیه به مقامات آمریکایی ارائه شده است، هر کدام از این مقامات به نوعی در صدد هستند تا مخالفت خود را با این طرح بیان کنند. ثانیا معلوم نیست که پس از استقرار سپر ضد موشکی آمریکا در خاک آذربایجان، آمریکا و روسیه در مورد منطقه قره باغ از جمهوری آذربایجان حمایت کنند.