تحلیلی بر سفر وزیر دفاع آمریکا به باکو و چشم‌انداز آتی منطقه
نویسنده خبر:
افشار سلیمانی
رابرت گیتس وزیر دفاع آمریکا عصر روز یکشنبه 16خرداد در چارچوب سفرآسیائی خود از سنگاپور برای دیداری 2 روزه وارد باکو شد و با الهام علیف رئیس‌جمهور و صفرابی‌اف وزیر دفاع آذربایجان دیدار و پیرامون مسائل مورد علاقه دو کشور گفتگو نمود؛ وی از باکو عازم لندن خواهد شد.
رابرت گیتس وزیر دفاع آمریکا عصر روز یکشنبه 16خرداد در چارچوب سفرآسیائی خود از سنگاپور برای دیداری 2 روزه وارد باکو شد و با الهام علیف رئیس‌جمهور و صفرابی‌اف وزیر دفاع آذربایجان دیدار و پیرامون مسائل مورد علاقه دو کشور گفتگو نمود؛ وی از باکو عازم لندن خواهد شد. گیتس در دیدار با الهام علیف نامه باراک اوباما را به وی تسلیم نمود و از اظهار خوشوقتی اوباما از سفر ش به باکو و ملاقات با الهام علیف در سال 2005 زمانی که سناتور بود سخن گفت. رئیس‌جمهور آذربایجان هم از نامه همتای آمریکائی خود قدردانی نمود . در مورد محتواى نامه رييس‌جمهورى آمريکا به الهام على‌اف خبرى منتشر نشده است. محور اصلی مذاکرات این مقام دفاعی آمریکا موضوع حمل و نقل تجهيزات پشتيبانى نيروهاى آمريکايى مستقر در افغانستان از طريق جمهورى آذربايجان بود.
گفتنی است آمريکا با ناامن دانستن مسير پاکستان براى ارسال محموله‌هاى پشتيبانى نيروهاى نظامى خود در افغانستان، درصدد است اين محموله‌ها را از طريق درياى سياه به گرجستان و سپس به وسيله قطار به آذربايجان و از طريق درياى خزر از آذربايجان به ترکمنستان و در نهایت از طریق جاده به افغانستان منتقل نماید. یک هفته پیش از سفر گیتس به باکو، سلستا ولاند دستيار معاون وزير دفاع آمريکا در امور اوراسيا ضمن سفر به آذربایجان، با وزير دفاع جمهورى آذربايجان ديدار و در مورد اولويت‌هاى توسعه همکارى‌هاى نظامى ميان آمريکا و جمهورى آذربايجان گفتگو نموده بود. وزیر دفاع آمریکا در دیدار با همتای آذری خود گفت در بازگشت به واشنگتن حساسیت و اهمیت فراوان موضوع قره باغ و تمامیت ارضی آذربایجان نزد مقامات آذربایجان را به بارک اوباما منعکس خواهم کرد. وی همچنین اظهار امیدواری کرد که ماده 907 که تحریم‌هائی را توسط آمریکا بر آذربایجان تحمیل می‌کند در آینده لغو شود.
گیتس همچنین خبر از سفر قریب‌الوقوع هیلاری کلینتون وزیر امور خارجه آمریکا به باکو داد و سفر خود و دیگر مقامات کشورش به باکو را حاکی از اهمیت آذربایجان برای آمریکا دانست. او همچنین از آذربایجان مجددا به خاطر مشارکت نیروهای نظامی این کشور در ائتلاف مبارزه با تروریسم و حضور تعدادی از نظامیان آذربایجان درعراق وافغانستان قدردانی نمود. وزیر دفاع آذربایجان نیز ضمن ابراز رضایت از همکاری‌های دفاعی-نظامی دو کشور از عدم حل مناقشه قرهباغ گلایه نمود و بر توسعه همکاری‌های نظامی دو کشور تاکید نمود.
خاطر نشان می‌شود که وزیر دفاع آذربایجان ماه گذشته میلادی دیداری از مسکو به عمل آورد و پیرامون مناسبات دفاعی دو کشور با همتای روس خود مذاکره نمود. همزمان با حضور رابرت گیتس در باکو، اکتای اسداف رئیس مجلس ملی اذربایجان به دعوت سرگئی میرونف رئیس مجلس دومای این کشور در مسکو مشغول گفتگو با میزبان خود بود. دراین مذاکرات نیز موضوع اصلی ضرورت حل بحران قرهباغ بود. در همین حال وزیر خارجه آذربایجان تازه از سفر به ونیز ایتالیا و مذاکره با روسای گروه میسنک برگشته بود .
دیدار این مقام آمریکائی از باکو در شرایطی صورت گرفته‌است که واشنگتن و 5 کشور دیگر عضو گروه موسوم به 1+5 در صدد صدور قطعنامه جدید تحریم علیه ایران در شورای امنیت سازمان ملل هستند و به احتمال موضوع ایران و تحریم‌های احتمالی آتی از سوی وزیر دفاع آمریکا با مقامات آذربایجان مطرح شده است. لازم به ذکراست که برای نخستین بار از ابتدای مناسبات تهران – باکو سفر وزیر دفاع ج.ا.ایران در پائیز 1383 صورت گرفت و در تابستان 1384 برای اولین بار وزیر دفاع آذربایجان دیداری رسمی از تهران داشت و دراین سفر موافقتنامه همکاری‌های نظامی بین دو کشور از سوی وزرای دفاع به امضا رسید و این، اولین سند همکاری‌های نظامی بود که از شروع روابط دو کشور امضا گردید. در این سند به عدم اجازه دو کشور به کشورهای ثالث به منظور استفاده از اراضی‌شان علیه کشور مقابل تاکید شده است.
هرچند که آذربایجان پس از حادثه سپتامبر 2001 با ائتلاف علیه تروریسم به رهبری آمریکا همکاری می‌کند و در انتقال تجهیزات و نفرات آمریکائی از طریق پایگاه‌های هوائی خود به این کشور مساعدت می‌کند،اما تاکنون به درخواست‌های نامشروع آمریکا علیه منافع ایران پاسخ مثبت نداده (در قانون اساسی آذربایجان واگذاری پایگاه نظامی به کشورهای خارجی ممنوع است، تنها پایگاه راداری قبلی در این کشور که از زمان شوروری سابق برجای مانده به مدت 25 سال به روسیه اجاره داده شده است.
از این پایگاه روس‌ها در دوره شوروی و زمان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران به نفع عراقی‌ها استفاده می‌کردند و گفته می‌شود اطلاعات نظامی ایران و آرایش نیروهای نظامی ایران را به عراق و آمریکا منتقل می‌کردند، دو سه سال پیش ازاین هم پوتین رئیس‌جمهور وقت روسیه به جورج بوش پسر پیشنهاد داد از این پایگاه مشترکا علیه ایران استفاده کنند و کارشناسان دو کشور چند نوبت با یکدیگر در این خصوص دیدار و مذاکره کردند) و از موضع تهران در قبال پرونده هسته‌ای ایران حمایت نموده است . البته باید اضافه کنم که اصولا آمریکا علاقمند به تقویت بنیه دفاعی آذربایجان نیست وهرچند از تمامیت ارضی این کشور حمایت می‌کند و اخیرا نیز اعلام نمود انتخابات در قره باغ کوهستانی را به رسمیت نمی‌شناسد، اما عملا برای بازگردندان اراضی اشغالی آذربایجان و بازگشت آوارگان آذری به سرزمین مادری خود اقدامی به عمل نیاورده‌است.
دیدار این مقام آمریکائی از باکو زمانی صورت گرفته است که در چند ماه گذشته برخی مقامات آذری در سطوح میانی و تعدادی از نمایندگان مجلس ملی این کشور و نمایندگان حزب حاکم آذربایجان نوین، از نحوه برخورد واشنگتن با آذربایجان به ویژه در خصوص بحران قرهباغ انتقادات وگلایه‌هائی کرده بودند. لازم به ذکراست که امریکا بیش از یکسال است که در باکو سفیر ندارد و اخیرا اوباما، متیو برایزا رئیس آمریکائی گروه مینسک سازمان امنیت وهمکاری اروپا را (که از سال 1994 حل مناقشه قرهباغ را پیگیری می‌کند اما موفقیتی حاصل نشده است) به عنوان سفیر این کشور در آذربایجان به سنا معرفی نموده است که تلویحا مورد استقبال مقامات آذربایجان قرار گرفته است.
الهام علیف پس از دیدار با گیتس ودر حالی که این مقام آمریکائی در باکو حضور داشت، جهت دیداری رسمی عازم ترکیه شد و با عبدالله گل همتای ترک خود دیدار و در خصوص مسائل دوجانبه منطقه‌ای و بین‌المللی مذاکره نمود. وی همچنین با رجب طیب اردوغان نخست وزیر این کشور نیز دیدار خواهد کرد. محور اصلی این سفر امضای قراداد انتقال گاز آذربایجان (و گاز نابوکو پس از سال 2014 ) به اروپا از طریق ترکیه می‌باشد. دو کشور چند ماه است که در خصوص میزان تعرفه ترانزیتی که ترکیه از آذربایجان خواهد گرفت مذاکره می‌کنند ولی تاکنون به دلیل نرخ بالای پیشنهادی ترکیه توافقی در این خصوص حاصل نشده است.
درسفر ماه گذشته اردوغان به ترکیه که پس از امضای بیانیه سه جانبه تهران صورت گرفت این قرارداد به امضا نرسید و موکول به ادامه مذاکره و امضای آن در سفر الهام علیف به ترکیه گردید. به نظر می‌رسد دو طرف در این خصوص به توافق رسیده‌اند و در این سفر قرارداد ترانزیت گاز آذربایجان ترکیه و اروپا امضا خواهد شد.
چرا که اگر امر برعدم امضا واقع می‌شد، دیدار رئیس‌جمهور آذربایجان از ترکیه صورت نمی‌گرفت. موضوع دیگر مورد گفتگو میان الهام علیف و مقامات ترک حتما حل بحران قرهباغ خواهد بود. به ویژه آنکه این سفر در شرایطی صورت گرفت که باکو از حمایت اخیر آنکارا از تمامیت ارضی آذربایجان و منوط نمودن برقراری روابط خود با ایروان را به حل مناقشه قرهباغ براساس حفظ تمامیت ارضی این کشور منوط کرده است.
هرچند که اگر موضوع شناسائی به اصطلاح نسل‌کشی ارامنه در کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا که با تلاش ایروان و لابی ارمنی آمریکا مطرح نمی‌شد، اسناد امضا شده توسط وزرای خارجه ترکیه و ارمنستان در سوئیس که با حضور تنی چند از مقامات اروپائی و وزرای خارجه آمریکا و روسیه امضا شده بود به سمت تصویب در مجالس دو کشور پیش می‌رفت و محتملا گوشه‌هائی نیز از آنها به اجرا در می‌آمد. با نگرش به رفت وآمدهای اخیر مقامات روسی، آمریکائی و کشورهای قفقاز و تحولات حادث شده در آسیای مرکزی و حوزه اسلاو بویژه قرقیزستان و اوکراین به نظر می‌رسد واشنگتن و مسکو در خصوص اولویت دادن به همکاری و پرهیز حداکثری از رقابت در حوزه کشورهای مشترک‌المنافع به توافق ضمنی رسیده‌اند واز این طریق قصد دارند حوزه نفوذ خود را در منطقه افزایش دهند و هزینه‌های سیاست خارجی خودرا بکاهند.
استراتژی جدید امنیت ملی آمریکا و استراتژی جدید سیاست خارجی روسیه و امتیازات متقابلی که در منطقه و جهان به یکدیگر داده اند و شیوه تعامل اتحادیه اروپا و ناتو با روسیه حاکی از چنین رویکردی است. همسوئی روسیه با آمریکا وغرب در موضوع هسته‌ای ایران و اظهارات اخیر مقامات روسی در رابطه با ایران و موضع مدودف در سفر چند روز پیش خود به آلمان در حضور مرکل صدراعظم این کشور مصداقی بر بروز چنین رویکردی است. در صورت تداوم این روند از این پس همسوئی و همکاری بیشتری میان امریکا، اروپا و روسیه و تا حدودی چین در مسائل بین‌المللی به ویژه در قبال ایران را شاهد خواهیم بود .
گفتنی است آمريکا با ناامن دانستن مسير پاکستان براى ارسال محموله‌هاى پشتيبانى نيروهاى نظامى خود در افغانستان، درصدد است اين محموله‌ها را از طريق درياى سياه به گرجستان و سپس به وسيله قطار به آذربايجان و از طريق درياى خزر از آذربايجان به ترکمنستان و در نهایت از طریق جاده به افغانستان منتقل نماید. یک هفته پیش از سفر گیتس به باکو، سلستا ولاند دستيار معاون وزير دفاع آمريکا در امور اوراسيا ضمن سفر به آذربایجان، با وزير دفاع جمهورى آذربايجان ديدار و در مورد اولويت‌هاى توسعه همکارى‌هاى نظامى ميان آمريکا و جمهورى آذربايجان گفتگو نموده بود. وزیر دفاع آمریکا در دیدار با همتای آذری خود گفت در بازگشت به واشنگتن حساسیت و اهمیت فراوان موضوع قره باغ و تمامیت ارضی آذربایجان نزد مقامات آذربایجان را به بارک اوباما منعکس خواهم کرد. وی همچنین اظهار امیدواری کرد که ماده 907 که تحریم‌هائی را توسط آمریکا بر آذربایجان تحمیل می‌کند در آینده لغو شود.
گیتس همچنین خبر از سفر قریب‌الوقوع هیلاری کلینتون وزیر امور خارجه آمریکا به باکو داد و سفر خود و دیگر مقامات کشورش به باکو را حاکی از اهمیت آذربایجان برای آمریکا دانست. او همچنین از آذربایجان مجددا به خاطر مشارکت نیروهای نظامی این کشور در ائتلاف مبارزه با تروریسم و حضور تعدادی از نظامیان آذربایجان درعراق وافغانستان قدردانی نمود. وزیر دفاع آذربایجان نیز ضمن ابراز رضایت از همکاری‌های دفاعی-نظامی دو کشور از عدم حل مناقشه قرهباغ گلایه نمود و بر توسعه همکاری‌های نظامی دو کشور تاکید نمود.
خاطر نشان می‌شود که وزیر دفاع آذربایجان ماه گذشته میلادی دیداری از مسکو به عمل آورد و پیرامون مناسبات دفاعی دو کشور با همتای روس خود مذاکره نمود. همزمان با حضور رابرت گیتس در باکو، اکتای اسداف رئیس مجلس ملی اذربایجان به دعوت سرگئی میرونف رئیس مجلس دومای این کشور در مسکو مشغول گفتگو با میزبان خود بود. دراین مذاکرات نیز موضوع اصلی ضرورت حل بحران قرهباغ بود. در همین حال وزیر خارجه آذربایجان تازه از سفر به ونیز ایتالیا و مذاکره با روسای گروه میسنک برگشته بود .
دیدار این مقام آمریکائی از باکو در شرایطی صورت گرفته‌است که واشنگتن و 5 کشور دیگر عضو گروه موسوم به 1+5 در صدد صدور قطعنامه جدید تحریم علیه ایران در شورای امنیت سازمان ملل هستند و به احتمال موضوع ایران و تحریم‌های احتمالی آتی از سوی وزیر دفاع آمریکا با مقامات آذربایجان مطرح شده است. لازم به ذکراست که برای نخستین بار از ابتدای مناسبات تهران – باکو سفر وزیر دفاع ج.ا.ایران در پائیز 1383 صورت گرفت و در تابستان 1384 برای اولین بار وزیر دفاع آذربایجان دیداری رسمی از تهران داشت و دراین سفر موافقتنامه همکاری‌های نظامی بین دو کشور از سوی وزرای دفاع به امضا رسید و این، اولین سند همکاری‌های نظامی بود که از شروع روابط دو کشور امضا گردید. در این سند به عدم اجازه دو کشور به کشورهای ثالث به منظور استفاده از اراضی‌شان علیه کشور مقابل تاکید شده است.
هرچند که آذربایجان پس از حادثه سپتامبر 2001 با ائتلاف علیه تروریسم به رهبری آمریکا همکاری می‌کند و در انتقال تجهیزات و نفرات آمریکائی از طریق پایگاه‌های هوائی خود به این کشور مساعدت می‌کند،اما تاکنون به درخواست‌های نامشروع آمریکا علیه منافع ایران پاسخ مثبت نداده (در قانون اساسی آذربایجان واگذاری پایگاه نظامی به کشورهای خارجی ممنوع است، تنها پایگاه راداری قبلی در این کشور که از زمان شوروری سابق برجای مانده به مدت 25 سال به روسیه اجاره داده شده است.
از این پایگاه روس‌ها در دوره شوروی و زمان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران به نفع عراقی‌ها استفاده می‌کردند و گفته می‌شود اطلاعات نظامی ایران و آرایش نیروهای نظامی ایران را به عراق و آمریکا منتقل می‌کردند، دو سه سال پیش ازاین هم پوتین رئیس‌جمهور وقت روسیه به جورج بوش پسر پیشنهاد داد از این پایگاه مشترکا علیه ایران استفاده کنند و کارشناسان دو کشور چند نوبت با یکدیگر در این خصوص دیدار و مذاکره کردند) و از موضع تهران در قبال پرونده هسته‌ای ایران حمایت نموده است . البته باید اضافه کنم که اصولا آمریکا علاقمند به تقویت بنیه دفاعی آذربایجان نیست وهرچند از تمامیت ارضی این کشور حمایت می‌کند و اخیرا نیز اعلام نمود انتخابات در قره باغ کوهستانی را به رسمیت نمی‌شناسد، اما عملا برای بازگردندان اراضی اشغالی آذربایجان و بازگشت آوارگان آذری به سرزمین مادری خود اقدامی به عمل نیاورده‌است.
دیدار این مقام آمریکائی از باکو زمانی صورت گرفته است که در چند ماه گذشته برخی مقامات آذری در سطوح میانی و تعدادی از نمایندگان مجلس ملی این کشور و نمایندگان حزب حاکم آذربایجان نوین، از نحوه برخورد واشنگتن با آذربایجان به ویژه در خصوص بحران قرهباغ انتقادات وگلایه‌هائی کرده بودند. لازم به ذکراست که امریکا بیش از یکسال است که در باکو سفیر ندارد و اخیرا اوباما، متیو برایزا رئیس آمریکائی گروه مینسک سازمان امنیت وهمکاری اروپا را (که از سال 1994 حل مناقشه قرهباغ را پیگیری می‌کند اما موفقیتی حاصل نشده است) به عنوان سفیر این کشور در آذربایجان به سنا معرفی نموده است که تلویحا مورد استقبال مقامات آذربایجان قرار گرفته است.
الهام علیف پس از دیدار با گیتس ودر حالی که این مقام آمریکائی در باکو حضور داشت، جهت دیداری رسمی عازم ترکیه شد و با عبدالله گل همتای ترک خود دیدار و در خصوص مسائل دوجانبه منطقه‌ای و بین‌المللی مذاکره نمود. وی همچنین با رجب طیب اردوغان نخست وزیر این کشور نیز دیدار خواهد کرد. محور اصلی این سفر امضای قراداد انتقال گاز آذربایجان (و گاز نابوکو پس از سال 2014 ) به اروپا از طریق ترکیه می‌باشد. دو کشور چند ماه است که در خصوص میزان تعرفه ترانزیتی که ترکیه از آذربایجان خواهد گرفت مذاکره می‌کنند ولی تاکنون به دلیل نرخ بالای پیشنهادی ترکیه توافقی در این خصوص حاصل نشده است.
درسفر ماه گذشته اردوغان به ترکیه که پس از امضای بیانیه سه جانبه تهران صورت گرفت این قرارداد به امضا نرسید و موکول به ادامه مذاکره و امضای آن در سفر الهام علیف به ترکیه گردید. به نظر می‌رسد دو طرف در این خصوص به توافق رسیده‌اند و در این سفر قرارداد ترانزیت گاز آذربایجان ترکیه و اروپا امضا خواهد شد.
چرا که اگر امر برعدم امضا واقع می‌شد، دیدار رئیس‌جمهور آذربایجان از ترکیه صورت نمی‌گرفت. موضوع دیگر مورد گفتگو میان الهام علیف و مقامات ترک حتما حل بحران قرهباغ خواهد بود. به ویژه آنکه این سفر در شرایطی صورت گرفت که باکو از حمایت اخیر آنکارا از تمامیت ارضی آذربایجان و منوط نمودن برقراری روابط خود با ایروان را به حل مناقشه قرهباغ براساس حفظ تمامیت ارضی این کشور منوط کرده است.
هرچند که اگر موضوع شناسائی به اصطلاح نسل‌کشی ارامنه در کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا که با تلاش ایروان و لابی ارمنی آمریکا مطرح نمی‌شد، اسناد امضا شده توسط وزرای خارجه ترکیه و ارمنستان در سوئیس که با حضور تنی چند از مقامات اروپائی و وزرای خارجه آمریکا و روسیه امضا شده بود به سمت تصویب در مجالس دو کشور پیش می‌رفت و محتملا گوشه‌هائی نیز از آنها به اجرا در می‌آمد. با نگرش به رفت وآمدهای اخیر مقامات روسی، آمریکائی و کشورهای قفقاز و تحولات حادث شده در آسیای مرکزی و حوزه اسلاو بویژه قرقیزستان و اوکراین به نظر می‌رسد واشنگتن و مسکو در خصوص اولویت دادن به همکاری و پرهیز حداکثری از رقابت در حوزه کشورهای مشترک‌المنافع به توافق ضمنی رسیده‌اند واز این طریق قصد دارند حوزه نفوذ خود را در منطقه افزایش دهند و هزینه‌های سیاست خارجی خودرا بکاهند.
استراتژی جدید امنیت ملی آمریکا و استراتژی جدید سیاست خارجی روسیه و امتیازات متقابلی که در منطقه و جهان به یکدیگر داده اند و شیوه تعامل اتحادیه اروپا و ناتو با روسیه حاکی از چنین رویکردی است. همسوئی روسیه با آمریکا وغرب در موضوع هسته‌ای ایران و اظهارات اخیر مقامات روسی در رابطه با ایران و موضع مدودف در سفر چند روز پیش خود به آلمان در حضور مرکل صدراعظم این کشور مصداقی بر بروز چنین رویکردی است. در صورت تداوم این روند از این پس همسوئی و همکاری بیشتری میان امریکا، اروپا و روسیه و تا حدودی چین در مسائل بین‌المللی به ویژه در قبال ایران را شاهد خواهیم بود .
نظر شما :