سازمان ملل و رقابت اعراب براى کسب قدرت منطقه‌اى
نشست سالانه مجمع عمومى سازمان ملل که درآن عموما سران کشورهاى جهان يا نمايندگان عالى‌رتبه‌شان شرکت مى‌کنند، ازاهميت بسيارى براى کشورهاى جهان برخورداراست. بارها شاهد بوده‌ايم که ملاقات‌هاى جانبى سران کشورهاى مختلف با يکديگر درمراسم حاشيه‌اى اين نشست باعث بهبود روابط ميان کشورها شده يا برعکس بر تنش روابط ميان دو کشور متخاصم افزوده است.
بسيارى ازکشورهاى دنيا نيز دراين اجلاس شرکت مى‌کنند تا ازفرصت‌هاى موجود درآن به نفع خود ومواضع کشورشان استفاده کرده وبه تقويت جايگاه خود درسطح جهانى ومنطقه‌اى بپردازند.
چنين اهميتى براى کشورهاى عرب منطقه به ويژه کشورهاى کليدى اتحاديه عرب نيز مطرح است. اعراب همواره ازنشست عمومى سازمان ملل استقبال کرده و نمايندگان خود را به اين مجمع فرستاده‌اند تا بتوانند به نيات و اهداف خود دراين نشست به ويژه درجلسات حاشيه‌اى اين نشست دست يابند.
ازميان کشورهاى عربى که همواره اهميت ويژه‌اى به اين نشست داده‌اند، مى‌توان به کشورهاى عربستان سعودى، قطر، سوريه ومصراشاره کرد که همواره درسطح عالى دراين مجمع شرکت کرده‌اند. اين سه کشورهرکدام به نوبه خود تلاش کرده‌اند، ازطريق مذاکرات گسترده با سران و نمايندگان حاضر دراين نشست به امتيازهاى مورد نظر خود در سطح منطقه دست يابند.
دراين ميان رقابت عربستان سعودى و مصر که هرکدام خود را آقا و سرور اعراب مى‌دانند وهمواره با يکديگر رقابت تنگاتنگى داشته‌اند همواره درخورتوجه بوده است. دراين ميان تبليغات رسانه‌اى ودوربين‌هاى تلويزيونى باعث شده تا تنوراين رقابت داغ‌ترازهميشه باشد.
عربستان سعودى
عربستان سعودى امسال با گروه ويژه‌اى پا به نيويورک گذاشته است. رهبرى اين گروه را "سعود الفيصل" وزير 67 ساله امور خارجه عربستان سعودى که به دليل صدارت طولانيش برمنصب وزارت امورخارجه همگى وى را به عنوان پير سياست خارجه عربستان مى‌دانند، برعهده دارد. وزير امورخارجه عربستان تنها فردى دردنياى عرب است که 37 سال وزير امورخارجه کشورش بوده است.
دربيشترموارد نيز رياست هيات‌هاى خارجى عربستان سعودى براى شرکت در نشست‌هاى اين چنينى را وزير امور خارجه عربستان بر عهده مى‌گيرد.
قدرت داخلى سعود الفيصل به اندازه‌اى است که به کسى اجازه نمى‌دهد، به فکر دخالت در کارهاى جارى سياسى‌اش يا اعمال فشار براى تغيير افکار وى در ديپلماسى خارجى عربستان باشد. اين اقتدار تا به اندازه‌اى است که اختلاف‌هاى اساسى وبزرگى را درميان دولتمردان عربستانى به وجود آورده است.
عمق اين اختلاف‌ها نيز تا بدانجا پيش رفته که چندى پيش سعود الفيصل در اعتراض به برخى سياست‌هاى رقيبان خود در عربستان از منصب خود استعفا داد که البته با مخالفت"ملک عبدالله"پادشاه عربستان مواجه شد.
هم‌زمانى جلسات مقدماتى برخى کشورهاى جهان براى برگزارى هر چه بهتر نشست پاييزه صلح خاورميانه که آمريکا، اسرائيل و حکومت خودگردان فلسطين تلاش بسيارى براى نتيجه‌بخش بودن آن دارند، باعث شده تا نشست مجموع عمومى سالانه سازمان ملل امسال اهميت ويژه‌اى براى عربستانى‌ها داشته باشد. اين اهميت با سفر کاندوليزا رايس به خاورميانه و تلاش بسيار وى براى برگزارى نشست پاييزه صلح اعراب و اسرائيل به اوج خود رسيده است. اهميتى تا آن درجه مهم که سعود الفيصل تلاش دارد تا در آن امتيازهايى به نفع ديپلماسى کشورش به دست آورد.
در آستانه آغاز اين نشست، به نظر مى‌رسد وزارت امور خارجه عربستان توانسته تاکنون هر آنچه انتظار داشته را به دست آورد. روز گذشته اعلام شد، کميته چهار جانبه و ايالات متحده از عربستان سعودى و مصر دعوت کرده‌اند تا در نشست پاييزه صلح اعراب و اسرائيل که به گفته مقام‌هاى آمريکايى و اسرائيلى با هدف تشکيل کشور فلسطينى برگزار خواهد شد، شرکت کنند.
اين دعوت اهميت ويژه‌اى براى عربستان سعودى دارد. نخست اين که در مجمع عمومى سازمان ملل و به طور رسمى از نماينده عربستان دعوت شده تا در اين نشست حاضر شود و اين به عربستانى‌ها کمک مى‌کند تا براى مهم جلوه دادن خود در خاورميانه و منطقه عربى تبليغات گسترده‌اى انجام دهند. به گونه‌اى که وزير امور خارجه عربستان در مقابل دوربين‌ها حاضر شده و مى‌گويد:"اهميت حضور عربستان در اين نشست براى همه مسجل شده و اين نشان از حرکت رو به جلوى عربستان در کمک به صلح خاورميانه به عنوان يکى از اهرم‌هاى مهم منطقه‌اى دارد."
دوم اين که سعودی ها مى‌توانند بدين ترتيب براى به کرسى نشاندن طرح صلح پيشنهادى خود براى اعراب و اسرائيل که در نشست اتحاديه عرب نيز بر آن تاکيد شده، تلاش‌هاى تازه‌اى آن هم در جايى که نمايندگان 80 کشور جهان حضور دارند، انجام دهند. البته تلاش عربستانى‌ها از هم‌اکنون آغاز شده است. زيرا سعود الفيصل با مصاحبه با شبکه العربيه تاکيد کرد،"ما در نشست آتى صلح اعراب و اسرائيل که به پيشنهاد رئيس‌جمهورى آمريکا تشکيل خواهد شد، شرکت خواهيم کرد و تمام تلاش خود را به کار مى‌گيريم تا زمام امور اين نشست را ما به دست بگيريم."
سعودی ها جایگاه مناسبی را برای رسیدن به اهداف خود انتخاب کرده اند. اگر طرح عربستان درباره صلح خاورميانه بتواند در نشست پاييزه صلح اعراب و اسرائيل مطرح شود، عربستانى‌ها امتيازهاى کلانى را به نفع خود کسب خواهند کرد. امتيازهايى که گام‌ها آنها را از مصر رقيب سر سخت خود در اتحاديه عرب جلو خواهد انداخت.
مصر
رياست هيات مصرى درمجمع عمومى سازمان ملل بر عهده "احمد ابوالغيط" وزير امورخارجه مصراست. وزارت امور خارجه مصر همواره مهمترين و حرفه‌اى‌ترين وزارت خارجه کشورهاى عرب محسوب مى‌شود. به گونه‌اى که بسيارى از کشورهاى عربى ديپلماسى مصر را الگوى ديپلماسى خود قرار مى‌دهند.
مصرى‌ها نيز انتظارات ويژه‌اى را در نشست امسال مجمع عمومى سازمان ملل دنبال مى‌کنند. وزارت امور خارجه مصر در مقايسه با سال گذشته ميلادى نقش کم‌رنگ‌ترى را در معادلات خاورميانه بر عهده داشته است.
بيشتر تحولات خاورميانه در طول اين مدت با هدايت عربستان سعودى انجام شده است.به عنوان مثال می توان از توافق مکه که میان فتح و حماس در ماه مارس انجام شد نام برد. يا تحولات سومالى از نگاه عربى و خاورميانه بيشتر با نگاه عربستانى تعقيب مى‌شد. به عبارت ديگر عربستانى‌ها با معرفى خود به عنوان مرکزيت جهان اسلام توانسته‌اند بسيارى از موقعيت‌هاى مصر را به نفع خود کسب کنند.
مصرى‌ها در تحولات فتح و حماس تلاش‌هاى بسيارى کردند تا نقش بهتر و بارزترى ايفا کنند اما با نفوذ عربستان و دخالت وزارت امور خارجه آن کشور اين تلاش‌ها تا کنون نقش بر آب شده است. در تحولات کنونى لبنان نيز مصرى‌ها نقش چندانى ندارند و عربستان سعودى به عنوان نماينده عرب زمام امور را در آن کشور در اختيار گرفته است.
از همين رو مصرى‌ها تلاش دارند، اين کاهش موقعيت سياسى را به هر ترتيبى دوباره احيا کنند که صد البته مجمع عمومى سازمان ملل مى‌تواند جاى بسيار مناسبى براى اين امتيازخواهى مصرى‌ها باشد. شايد در همين راستا باشد که مصرى‌ها به فکر برقرارى مجدد رابطه با ايران در حاشيه مجمع عمومى سازمان ملل افتاده‌اند. با توجه به نگاه دوربين‌ها به اين مجمع، برقرارى رابطه با ايران که نقش بسيار مهم در معادلات خاورميانه دارد، مى‌تواند براى مصرى‌ها يک امتياز محسوب شود. به ويژه اين که روابط ايران و عربستان طى دو سال اخير دچار تنش‌هاى بسيارى به ويژه بر سر مسئله حزب‌الله در لبنان، حماس در فلسطين و مسائل عراق شده و اين موضوع زمينه‌اى ايجاد کرده تا مصرى‌ها با استفاده از اين موقعيت به فکر برقراری رابطه با ايران باشند. علاوه بر آن مصرى‌ها نيز همانند بسيارى از کشورهاى دنيا از اين که عربستانى‌ها در برقرارى رابطه با ايران تنها به نفع خود عملکرده و تلاش مى‌کنند، آن را يک رابطه انحصارى قلمداد کنند، به هيچ وجه خوشنود نيستند و تمايل دارند که اين انحصار را بشکنند.
از سوى ديگر نزديکى روابط ميان قاهره با تهران و ايجاد يک رابطه منطقى ميان منافع و ديدگاه‌هاى ايران و مصر کمک مى‌کند تا مصرى‌ها بتوانند مجدانه به فکر بازگشت به عرصه سياسى منطقه و خاورميانه باشند و اين بار از حمايت‌هاى ديپلماسى ايران نيز برخوردار شوند.
اهميت موضوع به اندازه‌اى براى مصرى‌ها بالا است که بعيد به نظر مى‌رسد، هشدارهاى ايالات متحده بر سر نزديکى روابط با ايران را جدى بگيرند و ملاقات خود با مقام‌هاى ايرانى را لغو کنند.
علاوه بر آن مصرى‌ها از اين که از تنش موجود ميان تهران و قاهره کشورهاى ديگر به نفع خود استفاده کرده‌اند، ناخشنودند و قصد دارند براى بستن اين سودجويى تلاش‌هاى مجدانه‌اى را انجام دهند.
مشابه چنين ديدگاهى در روابط قاهره با بغداد نيز حاکم است. مصرى‌ها در روزهاى نخستين حمله آمريکا به عراق به مقابله با دولت منتخب عراق برخواستند. در آن زمان آنها نيز به جمع هواداران مخالف هلال شيعى پيوستند. اما در نهايت متوجه شدند که گوى سبقت اين مسابقه را عربستانى‌ها و اردنى‌ها از آنها ربوده‌اند. پس از سه سال مصرى‌ها به اين شکست خود در عراق واقف شدند. آن زمانى بود که مصرى‌ها ميزبان نورى مالکى نخست‌وزير عراق شدند و به فکر تحکيم روابط با عراق افتادند. در آن سفر مصرى‌ها حمايت همه جانبه خود را از دولت عراق اعلام کردند. حال نيز مصرى‌ها بى‌اعتنا به هلال شيعى و موقعيت شيعيان که وزير امور خارجه آمريکا نيز نسبت به آن هشدار داده به فکر ايجاد رابطه با عراق که روابط گرمى نيز با ايران دارد، افتاده‌اند. شايد مصرى‌ها گمان مى‌کنند با ملحق شدن به حلقه دوستى ايران و عراق مى‌توانند، جايگاه مناسب‌ترى در تحولات خاورميانه و دنياى عرب داشته باشند.
سوريه
کشور سوريه طى يک سال اخير با چالش‌هاى متعددى مواجه بوده است. اين چالش‌ها در يک ماه اخير به اوج خود رسيده است. پرواز مشکوک جنگنده‌هاى اسرائيلى و بروز خبرهايى مبنى بر بمباران مناطقى در شمال شرق سوريه از جمله اين تنش‌ها بوده است. همچنين اتهام‌هاى پيرامون مسائل لبنان، عراق و فلسطين از ديگر موضوعاتى است که سورى‌ها از آن رنج مى‌برند. دمشق در يک سال گذشته دائما در محاق اتهام حمايت از تروريسم در عراق، حمايت از حماس در فلسطين و حمايت از حزب‌الله و گروه‌هاى هم‌فکر آن در لبنان بوده است.
پيش‌بينى مى‌شود، سوريه در جلسات جانبى مجمع عمومى سازمان ملل تحرکات سياسى گسترده‌اى در جهت تحکيم موقعيت خود داشته باشد. به ويژه در مورد اسرائيل که دولت سوريه تلاش مى‌کند، از اين رژيم به دليل نقض حريم هوايى خود در شوارى امنيت سازمان ملل شکايت کرده و از حقوق خود در اين زمينه دفاع کند.
در اين ميان اتفاقى نيز به وقوع پيوسته که مى‌تواند بسيار به مذاق مقام‌هاى دمشق خوش آيد و زمينه را براى کسب امتيازهاى بيشتر به نفع آنها رقم بزند. دعوت کميته چهار جانبه و ايالات متحده آمريکا براى شرکت در نشست پاييزه صلح اعراب و اسرائيل موضوعى است که مى‌تواند بسيار به نفع سورى‌ها باشد. سورى‌ها با شرکت در اين نشست مى‌توانند، حقوق نقض شده خود از جانب اسرائيل را مطرح کرده و مسئله بلندى‌هاى جولان که بيش از چهل سال در اشغال اسرائيلى‌ها است را مطرح کنند.
به نظر مى‌رسد سوريه تلاش مى‌کند در اين نشست به اطلاع مقام‌هاى غربى برساند که حضور آنها در نشست پاييزه اعراب و اسرائيل شروطى دارد که بايد اعضاى شرکت‌کننده در اين نشست به آن توجه داشته باشند.
از طرف ديگر وزارت امور خارجه سوريه از اين دعوت آن هم در آستانه آغاز نشست مجمع عمومى سازمان ملل مى‌تواند به نفع احسن به سود خود استفاده کند و تبليغات گسترده‌اى را با همين هدف انجام دهد. به ويژه اين که سوريه بر سر مسئله فلسطين و لبنان رقيبى سر سخت براى عربستان سعودى محسوب مى‌شود و اين دعوت مى‌تواند بر گرمى اين رقابت بيفزايد.
قطر
کشور قطر نيز از ديگر کشورهاى منطقه خاورميانه است که اهميت به سزايى به مجمع عمومى سازمان ملل مى‌دهد. قطر در ساليان اخير توانسته تحرکات تازه‌اى را به نفع خود در خاورميانه انجام دهد و خود را به عنوان يک کشور تاثيرگذار در معادلات خاورميانه مطرح کند.
ملاقات شيخ "حمد بن خليفه الثانى"اميرقطربا "شيمون پرز"معاون وقت نخست‌وزير اسرائيل آن هم در دوحه پايتخت قطر نخستين ديدارى بود که ميان رهبر يک کشور عرب خليج فارس با يکى از مقام‌هاى رده بالاى دولت اسرائيل صورت مى‌گرفت.
همچنين رقابت قطر با دولت عربستان در لبنان، فلسطين و عراق ديگر اقدام قطر براى مطرح شدن در خاورميانه است. اين کشور بر خلاف ديگر کشورهاى عرب منطقه پذيرفت به دولت حماس در فلسطين کمک مالى دهد. موضوعى که باعث خشم شديد عربستان سعودى و مصر شد.
در همين حال اختلاف‌هاى مرزى عربستان و قطر که اين دو کشور را بارها تا مرز رو در رويى پيش برده نيز از ديگر موضوعاتى است که سبب مى‌شود، دولت قطر به فکر تقويت جايگاه خود در منطقه باشد.
پيش‌بينى مى‌شود، قطر در مجمع عمومى سازمان ملل ملاقات‌هاى حاشيه‌اى بسيارى براى تقويت جايگاه خود در خاورميانه انجام دهد. احتمال پيگيرى موضوع حماس در غزه از جمله اين موارد است که به احتمال قوى دولت قطر آن را به يک مسئله مطرح در نشست عمومى سازمان ملل تبديل خواهد کرد تا اهميت خود را به عنوان يک کشور عربى تاثيرگذار بيش از پيش گوشزد کند.
قطر بر خلاف ميل عربستان به موى دماغ رياض در تحولات منطقه‌اى تبديل شده است. به ويژه اين که شبکه الجزيره مهمترين شبکه عرب زبان خاورميانه نيز در اين کشور مستقر شده و به تقويت ديپلماتيک اين کشور نيز کمک مى‌کند. حضور مستمر قطر در تحولات عراق، لبنان و فلسطين باعث شده تا عربستانى‌ها وجود يک رقيب ناخوانده را بيش از پيش احساس کنند. رقيبى که تلاش دارد از نقش عربستان در تحولات خاورميانه بکاهد و در مقابل به ميزان اهميت خود بيفزايد. بسيارى از کارشناسان"حمد بن خليفه الثانى"و"احمد بن عبدالله آل محمود" وزير امور خارجه قطر را ماهرترين بازيگران عرصه سياسى دنياى عرب مى‌دانند. دو شخصيتى که توانستند با آرامش تمام وگام به گام طى يک دهه گذشته قطررا ازحاشيه به متن نزديک کنند.
نظر شما :