تدابیر ژنرال برای وداع با اسلحه

در حالی که طی هفته گذشته مقامات رسمی و نزدیک به پرویز مشرف، رئیس جمهورپاکستان، تایید کرده‌اند که او درصورت انتخاب مجدد به ریاست جمهوری ازمقام فرماندهی ارتش کناره می‌گیرد، آخرین اخباراز انتصاب‌های جدید درمقام‌های رده بالای فرماندهی ارتش حاکی ازآن است که مشرف خود را برای روزهای پس ازاستعفا آماده می‌کند.

انتصاب ندیم تاج، یکی ازنزدیک‌ترین و وفادارترین متحدان مشرف، به ریاست سازمان اطلاعات ارتش پاکستان (اصلی‌ترین و قدرتمندترین سازمان اطلاعاتی پاکستان) شاید اولین نمونه ازموج انتصاب‌های جدید است که ازچند روز قبل آغاز شده. به نظرمی‌رسد هدف مشرف از این تغییرات دررده فرماندهی ارتش تضمین امنیت خود درروزهای پس ازاستعفا ازمقام فرماندهی ارتش باشد.

هفته گذشته پس از آن که وعده استعفای مشرف ازفرماندهی ارتش ابتدا توسط سناتورمشاهد حسین سید، دبیر کل حزب حاکم مسلم لیگ قاعد اعظم، مطرح شده و روزبعد توسط شریف‌الدین پیرزاده، وکیل هیات مدافع مشرف درجلسه استماع دیوان عالی پاکستان تایید شد، کارشناسان درتحلیل‌های مختلف ازشرایط موجود به خطری اشاره کردند که درصورت کناره‌گیری ازفرماندهی نظامی، مشرف را تهدید می‌کند. اما تصمیم‌های اخیرمشرف درباره تغییر و تحولات درفرماندهی ارتش نشان داد که او کاملاً به این خطر آگاه است.

کارشناسان درهفته گذشته چنین پیش‌بینی می‌کردند که با استعفای مشرف ازفرماندهی ارتش احتمال کودتای نظامی علیه او تقویت می‌شود. به نظر می‌رسد مشرف نیز به خاطر بیم از همین موضوع، به رغم مخالفت قانون اساسی پاکستان با فرماندهی ارتش و تصدی ریاست جمهوری توسط یک نفر، ازکناره‌گیری ازهریک ازاین پست‌ها تا امروزاجتناب کرده است.

او که درسال 1999 دریک کودتای بدون خونریزی نوازشریف، نخست وزیر وقت پاکستان را ازمقام‌اش خلع کرده و زمام امور سیاسی را از آن زمان به دست گرفته، ازسال 2001 تا کنون هم رئیس جمهور و هم فرمانده ارتش است.

به هرحال پاکستان بیش ازنیمی ازتاریخ 60 ساله خود را تحت حکومت فرماندهان نظامی گذرانده است که در کودتاهای پیاپی قدرت را ازیکدیگر ربوده‌اند و به این ترتیب احتمال بروز کودتایی علیه مشرف امری دوراز ذهن به نظر نمی‌رسد.

فقدان امنیت درشرایط فعلی نیز موجب افزایش احتمال کودتای نظامی علیه مشرف شده و چنانکه کارشناسان مدعی بودند او با استعفا از فرماندهی ارتش زمینه مناسب را برای احتمال وقوع چنین کودتایی آماده می‌کند.

اما انتصاب‌های جدید تا حد قابل توجهی می‌تواند ازنگرانی‌های مشرف بکاهد. او سعی دارد که پست‌های کلیدی ارتش را درانحصار افراد نزدیک به خود نگه‌دارد تا از این طریق احتمال کودتا را به حداقل ممکن برساند. درحقیقت ندیم تاج، منشی مخصوص نظامی مشرف درسال‌های گذشته که اکنون ریاست سازمان اطلاعات ارتش به او محول شده تنها یکی ازشش نفری است که پنجشنبه هفته گذشته ازسرلشکربه سپهبد ارتقای درجه پیدا کردند. ارتقای درجه افراد نزدیک به مشرف به این معناست که در روزهای آینده باید در انتظار تحویل برخی پست‌های کلیدی دیگر به این افراد بود.

در همین راستا مشرف اواخر هفته گذشته نیزسرلشکر محسن کمال، یکی دیگر از یاران وفادارش را به مقام فرماندهی لشکردهم ارتش پاکستان منصوب کرد. فرماندهی این لشکر به ویژه ازاین جهت حائزاهمیت است که محل استقرارلشکر دهم درمحل ستاد فرماندهی کل ارتش درراولپندی در چند کیلومتری جنوب اسلام‌آباد، پایتخت پاکستان است.

این لشکرهمان قدرکه به واسطه نزدیکی به پایتخت و کاخ ریاست جمهوری درصورت بروزکودتا در محافظت ازپایتخت می‌تواند موثر باشد، کنترل‌اش توسط فرماندهانی خارج ازحلقه اعتماد مشرف برای او به مثابه تهدیدی جداً خطرناک خواهد بود.

نکته جالب‌تر درمعادلات تغییر کادر فرماندهی نظامی پاکستان توسط مشرف این است که سپهبد اشفق کیانی، ریاست قبلی سازمان اطلاعات ارتش و سپهبد طارق مجید، فرمانده پیشین لشکر دهم ارتش پاکستان، که هر دو به واسطه ترفیع مقام سپهبد تاج و سرلشکرکمال ازپست قبلی خود برکنار شده‌اند نیزازنیروهای وفاداروبسیار نزدیک به مشرف هستند – حتی نزدیک ‌تر ازجانشینان‌شان. اما این دو نفر نیز احتمالاً به زودی به مقامی بالاتر دست خواهند یافت. در حقیقت این معادله با بیان این خبر کامل می‌شود که دو پست ازبالاترین پست‌های فرماندهی ارتش پاکستان طی مراتب قانونی و طبیعی خود کم‌تر از 15 روز دیگر خالی می‌شوند.

معاونت فرماندهی کل ارتش و فرماندهی ستاد مشترک ارتش از حیاتی‌ترین پست‌های فرماندهی ارتش پاکستان به شمار می ‌روند که متصدیان فعلی آن‌ها قراراست 7 اکتبر طی مراسم ویژه‌ای بازنشسته شوند. پیش‌بینی می‌شود که سپهبد اشفق و سپهبد مجید برای این پست‌ها در نظر گرفته شده باشند و انتصاب آن‌ها به این مقام‌ها تقریباً به این معناست که یکی ازآن‌ها برای جانشینی مشرف درمقام فرماندهی کل ارتش شانس بیشتری از سایررقبای خود خواهد داشت.

این معادله درحالی کامل می‌شود که یک روز پیش ازتکمیل آن، یعنی 6 اکتبر، پارلمان و شوراهای استانی پاکستان برای انتخاب رئیس جمهور جدید رای‌گیری می‌کنند و درصورتی که نتیجه آن به نفع مشرف باشد، او، همان طورکه پیش‌ترازطریق وکیل‌اش اعلام کرده، می‌تواند با آسودگی بیشتری پیش ازادای مجدد سوگند ریاست جمهوری، ازفرماندهی ارتش استعفا دهد.

این اقدامات مشرف تهدید کودتای نظامی را علیه وی کاهش می‌دهد وازسوی دیگرراه را برای ادامه مذاکرات تشکیل ائتلاف با بی‌نظیر بوتو وحزب پیپلزپارتی آماده می‌کند (استعفای مشرف ازفرماندهی ارتش از پیش‌شرط‌های همکاری بوتو با وی بوده است) اما با این حال ازتهدیدهایی که ازسوی نظام قضایی پاکستان، احزاب مخالف، و جنبش‌های اسلامی افراطی متوجه مشرف است، نمی‌کاهد.

علاوه براین، این حقیقت نیزغیر قابل انکار به نظر می ‌رسد که به هرحال با کناره گیری مشرف ازفرماندهی ارتش قدرت او دچارافول می‌شود و درچنین شرایطی تهدیدهای مخالفان او خطرناک ‌ترازقبل خواهد بود. باید دید که آیا ژنرال قبل ازوداع با اسلحه، تدبیری برای مقابله با این تهدیدها نیز می‌اندیشد یا نه؟