آیا دموکراسی در عراق نهادینه می‌شود؟

سرانجام نتایج نهایی انتخابات پارلمانی در عراق اعلام شد و سهم، وزن و نفوذ هر یک از گروهها و احزاب سیاسی جامعه ی به شدت ملتهب و بحرانی عراق در فرایند سیاسی این کشور مشخص گردید. هرچند نتایج اعلام شده از سوی "نوری المالکی" رییس دولت کنونی و رهبر حزب "دولت قانون" با اعتراضاتی به نحوه شمارش آراء همراه است و از نظر وی قطعی تلقی نشده اما به هر تقدیر حزب متعلق به "ایاد علاوی" رقیب اصلی نوری مالکی توانست در این رقابت، از وی پیشی گرفته و بخش قابل توجهی از کرسی های پارلمان را به حزب خود اختصاص دهد. 

بر اساس نتایج اعلام شده در این ماراتن انتخاباتی، حزب "ائتلاف العراقیه" به رهبری علاوی با بدست آوردن ۹۱ کرسی، بر رقیبان خود از جمله حزب وابسته به مالکی که ۸۹ کرسی را کسب کرد، پیشی گرفت و البته این تعداد کرسی، برای تشکیل دولت و تسلط بر وزارتخانه های اجرایی کافی نیست و ترکیب هیات وزیران و سیاست های آینده عراق، در گرو ائتلاف میان احزاب رقیب خواهد بود...

پیش بینی می شود نوری مالکی برای بدست گرفتن قدرت در دولت به سمت ائتلاف با حزب "وطنی" که توانسته ۷۱ کرسی کسب کند، حرکت نماید اما این به معنی تسلط کامل بر دولت و مجلس قانوگذاری نیست زیرا حزب سکولار و قدرتمند ائتلاف العراقیه به رهبری علاوی با اکثریتی که در پارلمان دارد اگر هم نتواند با ائتلاف با دیگر احزاب دولت را در اختیار بگیرد، ولی بی شک به عنوان یک فراکسیون قدرتمند، در قانونگذاری و قدرت در آینده سیاسی عراق، نقش تاثیر گذاری خواهد داشت.

اما آنچه به نظر در این انتخابات از اهمیت برخوردار است و بی شک آینده سیاسی عراق و نهادینه شدن دموکراسی در این کشور را با چشم اندازی جدید رو به رو خواهد ساخت نکاتی است که شاید تحت تاثیر نتایج انتخابات، کمتر به آن توجه شود. از جمله، در همین رابطه می توان موضوعات زیر را مورد توجه و تحلیل قرار داد.

۱-  ائتلاف گروه های سیاسی با گرایش های مختلف مذهبی و حتی غیردینی، از جمله مشخصات بارز این انتخابات در عراق است. نمونه ی آن، را می توان در احزاب مشارکت کننده در حزب "ائتلاف العراقیه" به رهبری علاوی مشاهده کرد که نخبگان سیاسی شیعی و سنی و سکولار در قالب یک حزب سیاسی و با مرام جدید (نگاه عرفی و سکولار به اداره دولت) وارد صحنه و کارزار رقابت انتخاباتی شدند و اتفاقا تا حدود زیادی نیز مورد اقبال جامعه به شدت مذهبی با اکثریت شیعی عراق قرار گرفتند بطوریکه این حزب بیشترین آراء پارلمانی را کسب کرد و بر حزب قدرتمند مالکی پیروز شد.

 ۲-  امکان حضور برخی فعالان و احزاب، در صحنه ی سیاسی عراق، نیز نشانه ی دیگری بود که برخی آن را حرکتی به سمت وحدت ملی و استقرار دموکراسی در عراق، و دوری از پدیده ی نادیده گرفتن واقعیت های موجود در جامعه عراقی، تحلیل و تفسیر کردند. شرکت برخی فعالان و گروه های کوچک سیاسی وابسته به حزب بعث عراق که اتفاقا در قالب ائتلاف با حزب علاوی امکان حضور سیاسی پیدا کرد از آن جمله است. البته پیش از انتخابات تعداد بسیاری از وابستگان به نظام سیاسی سابق و حزب بعث که به اعتقاد کمیسیون بررسی صلاحیت نامزدها، در جنایات رژیم گذشته نقش داشته اند رد صلاحیت شدند و این امر اعتراضاتی نیز به همراه داشت و در مرحله ای نیز برگزاری انتخابات را به تعویق انداخت.

۳- تنوع گروههای شرکت کننده در انتخابات و تکثر آراء از جمله قرار گرفتن گروههای سیاسی شیعی با تفکرات گوناگون، در مقابل هم، نیز از دیگر ویژگی های انتخابات و حضور در عرصه سیاسی جدید در عراق بود. بطوریکه همه گروههای سیاسی شیعی، از افراطی ترین و تنگ نظرترین گروههای شیعه تا گروه های شیعی معتدل و حتی سکولار، توانستند در این عرصه تعیین سرنوشت سیاسی آینده عراق، ایفاء نقش کنند، بی آنکه زمینه ای برای حذف یک گروه شیعه به دلیل نوع تفکر، وجود داشته باشد. شیعیان طرفدار حکومت دینی و شیعیان معتقد به اداره کشور از به شکل عرفی و به تعبیری دولت سکولار، همگی در این رقابت حضور یافتند و تلاش کردند، آراء مردم و جامعه عراقی را بدست آورند. شاید بتوان اینگونه تحلیل کرد که برغم تنگناهای موجود، به نوعی تکثر و پلورالیسم در عراق به رسمیت شناخته شد.

۴- نقش موثر و فراجناحی مرجعیت عالی شیعی در جریان انتخابات عراق و تدبیر و درایت لازم در این امر از جانب مراجع صاحب نفوذ و برخوردار از اعتماد مردم و عدم دخالت مستقیم در فرایند انتخابات بر له یا علیه یکی از احزاب سیاسی، از جمله مهمترین فاکتورهایی بود که بی شک نقش غیرقابل انکاری در سلامت و گرما بخشی به انتخابات و افزایش احترام و اعتبار مرجعیت شیعی در این کشور داشت. پیشتر برخی اخبار نیز حکایت از آن داشت که مرجعیت عالی شیعه در عراق به هیچیک از گروهها و احزاب سیاسی عراق اجازه نداد که از جایگاه و موقعیت مرجعیت برای تبلیغات در انتخابات بهره گیرند و در یک مورد نیز که یکی از احزاب از تصاویر این مرجع تقلید استفاده کرده بود با اعتراض جدی رو به رو شده و از این عمل نهی گردیدند.

۵- از جمله دیگر ویژگی هایی که می توان برای این انتخابات برشمرد، ضرورتی است که برای ائتلاف احزاب شرکت کننده جهت تشکیل دولت، ایجاد شده و به نظر می رسد این امر اجتناب ناپذیر، دولت و مردم عراق را بیشتر به سمت پذیرش قواعد بازی سیاسی و پایبندی به اصول دموکراسی و زندگی در یک فضای دموکراتیک سوق دهد. و این تمرینی است برای دموکراسی در عراق، مشروط به اینکه احزاب سیاسی موجود و برخی حزب های تمامیت خواه در این کشور، این شرایط را تهدید تلقی نکنند بلکه آن را فرصتی برای گذار به دموکراسی بدانند. در حال حاضر دولت نوری مالکی با توجه به اینکه نتوانسته اکثریت کرسی های پارلمان را به دست آورد لذا طبیعی است که با به رسمیت شناختن حقوق سایر احزاب، از آنان برای ائتلاف و شرکت در کابینه و تشکیل دولت ائتلافی دعوت به عمل آورد تا بتواند در پارلمان با اتکاء به آراء نمایندگان وابسته به فراکسیون احزاب یاد شده رای لازم برای تشکیل کابینه را کسب کند.

به این نکات می توان موارد دیگری نیز افزود و انتخابات پارلمانی در عراق را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد از جمله آنکه بر خلاف انتخابات چند ماه گذشته در افغانستان، در ارتباط با انتخابات پارلمانی در عراق، تاکنون صحبتی از دخالت دولت های خارجی به میان نیامده و دولت عراق به ظاهر توانسته به رغم برخی کاستی هایی موحود، تحرکات تخریبی گروههای تروریستی، و مشکلات بر سر راه، به ظاهر انتخابات موفقی برگزار کند به طوری که سازمان ملل متحد نیز جریان و روند انتخابات را مورد تایید قرار داده است. 

در خاتمه با توجه به مباحث و نکاتی که مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت، این سوال اساسی به ذهن متبادر می شود که "آیا دموکراسی در عراق در حال نهادینه شدن است؟" باید در انتظار ماند و دید که دفتر تحولات پس از این اتفاق و حادثه سرنوشت ساز سیاسی در عراق چگونه ورق می خورد و مردم و نخبگان سیاسی و نمایندگان احزاب چگونه با آن رو به رو می شوند.