سالروز ورود ایران به جنگ جهانی اول

ایران دى ماه 1294 هجرى خورشيدى (دسامبر 1915 و ژانويه 1916 ميلادى و در جريان جنگ جهانى اول) را با حملات واحدهاى نظامى روسيه به اطراف تهران، فعاليت کميته دفاع ملى و مهاجرت نمايندگان مجلس، هواداران ايرانى آلمان و گروهى از روشنفکران به اصفهان و کرمانشاه آغاز کرده بود و فضا ناآرام و نامطمئن به نظر می‌رسید؛ چرا که ارتشى نيرومند براى دفاع از خود نداشت. مهاجرت رجال به کرمانشاه به منظور برخوردارشدن از حمايت عثمانى (ترکيه) متحد آلمان بود که بين‌النهرين (عراق) گوشه‌اى از آن امپراتورى را تشکيل مى‌داد. غافل از اين که اين کار بهانه تازه‌اى به انگليسى‌ها که از پيش نقشه تصرف نفت عراق را کشيده بودند، خواهد داد تا نيرو وارد عراق کنند.

در دو روز اول و دوم دى ماه، نيروهاى تازه نفس روسيه که به بهانه جلوگيرى از گسترش نفود آلمان در ايران تا حومه تهران پيشروى کرده بودند در رباط کريم شهريار با ژاندارمها، افراد مسلح کميته دفاع ملى و ايرانيان داوطلب که اسلحه برداشته بودند درگير شدند که اين زد و خوردها با پيروزى روس‌ها به پايان رسيد و ايرانيان تلفات سنگينی متحمل شدند که دلايل عمده آن ناهماهنگى در دفاع نیروهای ایرانی در جريان زدوخورد و نداشتن اسلحه سنگين بود. روسها با وجود پيروزى در نبرد رباط کريم شهريار وارد تهران نشدند. با شکست مدافعان تهران و عقب نشينى به شهر، رجالى که به قم مهاجرت کرده بودند و نيز اعضاى کميته دفاع ملى از آنجا عازم اصفهان و کرمانشاه شدند. هم‌زمان مردم معمولى نيز در اصفهان، کرمان و شيراز به کنسولگرى‌هاى بریتانیا که متحد روسيه در جنگ جهانى اول بود حمله بردند و چند انگليسى را کشتند، زخمى کردند يا ربودند. اين وضعيت به حکمران انگليسى هند بهانه لازم را داد تا يک نيروى نظامى تازه به فرماندهى ژنرال پرسى سايکس باکشتى روانه ايران کند.

مستوفى که اين وضعيت را ديد از رياست هیات وزیران کناره گيرى کرد و فرمانفرما جاى اورا گرفت و به ديپلماتهاى آلمانى که در قم با رجال مهاجر ملاقات کرده بودند اخطار داد که از تهران خارج نشوند و آلمانى هايى را که در ايران به وجودشان نياز نيست خارج کنند.

در اين ميان براى تضعيف روحيه دولت و در نتيجه اطاعت از دستورهاى بریتانیا و روسيه، عوامل اين دوکشور کارکنان ادارات دولتى ايران را که مواجب ماهانه آنان عقب افتاده بود، تشويق به متحصن شدن در سفارتخانه‌ها و کنسولگرى‌هاى اين دو کشور مى‌کردند و عده‌اى از کارمندان هم متحصن شدند.

اگر رويدادهاى دى ماه 1294 را با وقايع مرداد و شهريور 1320 مقايسه کنيم خواهيم ديد که ايرانيان در آن سال با دست خالى و با اين که ميهنشان به صورت دو منطقه نفود درآمده بود با همه امکاناتى که دراختيار داشتند از وطن خود دفاع کرده و جان داده بودند. در شهريور 1320 ايرانيان با اين که از يک ارتش صدها هزارنفرى با انضباط برخوردار بودند به دليل خيانت و خريده شدن شمارى از ژنرال‌ها و رجال سياسى موفق به دفاع نشدند و اين درس را انگليسى‌ها از دى ماه 1294 گرفته بودند که چگونه به موقع از اشخاص مستعد به خيانت کردن بهره بردارى کنند و ارتش در حساس‌ترين لحظه مرخص شود و کميته دفاع ملى هم به وجود نيايد.