از برخوردهاى احساسى تا پاسخ‌هاى حساب‌شده

نمایندگان مجلس ایران با صدور بیانیه‌ای از دولت این کشور خواسته اند به دلیل صدور قطعنامه شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی، همکاری خود را با این آژانس کاهش دهد. این در حالی است که برخی نمایندگان مجلس از احتمال بررسی خروج ایران از معاهده ان.پی.تی در صورت افزایش فشارها بر ایران سخن می‌گویند.

گفتاری از حسن بهشتی پور، کارشناس و تحلیل‌گر مسائل سیاست خارجی:

باید توجه داشته باشیم که خروج ازNPT  در این شرایط اصلا مطرح نیست ولی به نظر می رسد که برخی از نمایندگان مجلس دچار احساسات شده­اند و یا می خواهند با این کار فشار بیشتری را به آژانس وارد کنند که چنین مساله­ای را مطرح می کنند. چون در شرایط فعلی آژانس انرژی هسته ای به عنوان تنها نهاد حقوقی و فنی، جایی است که ایران می تواند با اتکا بر آن حق خود را در مورد استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای پیگیری کند.

اگر ایران قصد خروج از آژانس را داشته باشد پس از آن با اتکا به کدام سازمان یا پیمان بین المللی، می تواند حق مسلم خود را که بهره برداری مسالمت آمیز از انرژی هسته ای اعلام کند؟ چون اساسا با اتکا به پیمان NPT است که ما تاکید می کنیم که انرژی هسته ای حق مسلم ماست.

بنابراین ما نباید از پیمانی که تضمین کننده حقوق هسته ای خودمان است خارج شویم. ما باید در این شرایط برای وارد آوردن فشار متقابل به آژانس نسبت به همکاری های داوطلبانه ای که با آژانس انجام می دهیم، تجدید نظر کنیم. این کار در واقع اعلام نارضایتی از عملکرد آژانس است.

عضویت در آژانس در واقع برای این است که همه کشورها از جمله ایران بتوانند به انرژی صلح آمیز هسته ای دست پیدا کنند و از این حق بهره­مند شوند، اما اگر قرار است که نتوانند بهره­مند شوند، بهتر است که از آن خارج شوند. ولی به نظر من موضوع ایران هنوز به این مرحله نرسیده است.

در این بین مشکلاتی به دلیل زورگویی امریکا به وجود آمده و توانسته روسیه و چین را هم با خود همراه کند. در این شرایط قطعنامه ای علیه ایران صادر شده است که این عوارض قطعنامه به مراتب کمتر از آن قطعنامه ای است که بعدا به قطعنامه شورای امنیت تبدیل شد.

قطعنامه ای ارجاعی که شورای حکام چهار سال پیش علیه ایران صادر کرد به مراتب از این قطعنامه تندتر بود. مهمترین بخش این قطعنامه از ایران می خواهد که پروژه فوردو را متوقف کند که این هم موضوع غیرقابل باوری است چون بازرسان آژانس از این پروژه بازدید کردند و رسما اعلام کردند که هیچ فعالیت مهمی در آن مشاهده نکردند و جایی که هنوز رسما هم راه اندازی و افتتاح نشده است چرا باید راه اندازی آن متوقف شود. با اتکا به کدام قانون بین المللی؟

با این کار صرفا می خواهند به ایران فشار بیاورند و تجربه گذشته هم نشان داده است که فشار در این زمینه کارساز نیست و به نظر من باید هر چه سریعتر به وضعیت مذاکره و گفت و گو بازگشت. برای حل این مشکلاتی که بروز کرده راه حل وجود دارد و این که ما بخواهیم از NPT خارج شویم به هیچ عنوان در این شرایط مصلحت نیست و از طرف دیگر اعلام توقف همکاری های داوطلبانه با آژانس، اعلام حساب شده ای است به این دلیل که آژانس بداند که در صورت اعمال فشار، ایران هم ابزارهای لازم را برای اعمال فشار متقابل در اختیار دارد.

به عقیده من نباید این موضوع را سیاسی-امنیتی کرد و باید به سمت جنبه های حقوقی و فنی که در چارچوب وظایف آژانس است سوق داد.

بررسی کاهش سطح همکاری های ایران و آژانس 

کاهش سطح همکاری هم باید تعریف شده باشد. در حال حاضر همکاری هایی که ایران انجام می دهد، همکاری های داوطلبانه ای است که حتی از مقداری که NPT از کشورهای عضو خواسته هم فراتر است.

ایران در سال های گذشته برای نشان دادن حسن نیت خود به هر طریق ممکن و بیش از حدی که NPT خواسته همکاری کرده است.

این کار ایران در واقع برای شفاف سازی و اعتماد سازی صورت گرفته است؛ همان موضوعی که بارها در گزارش های البرادعی به آن تاکید شده است.

بنابراین در این شرایط اگر این همکاری ها قطع شود طرفی که دچار ضرر می شود آژانس است و ایران از این موضوع زیانی نمی بیند. این برای آژانس که می خواهد کنترل، نظارت و بازرسی داشته باشد، نسبت به گذشته ایجاد محدودیت در کنترل خواهد کرد و ممکن است برای آژانس در تنظیم گزارش ها یا اعمال نظارتش مشکل ایجاد کند.

بنابراین به نظر من این یک راه­حل نیست اما حرکتی است در مقابل قطعنامه ای که به صورت کاملا ناعادلانه و زورگویانه تصویب شد. چون واقعا ایران کار خاصی انجام نداده است و وقتی آژانس می داند که سایت تهران تولید رادیوایزوتوپ می کند و راکتورهای آن کاملا صلح آمیز است و حتی خود آژانس به آن کاملا نظارت داشته است.

این راکتور از زمان محمدرضا شاه در حال کار کردن است و بیماران سرطانی از داروهای تولیدی این سایت استفاده می کنند.

واقعا سوال برانگیز است که برای چنین کاری بخواهند قطعنامه علیه ایران صادر کنند که چرا ایران می خواهد در فوردو تاسیسات غنی سازی اورانیوم ایجاد کند و این هم در حالی است که این سایت تحت نظارت خود آژانس است و حتی نمایندگان آژانس بعد از بازدید از این سایت اعلام کردند که فعالیت خاصی در آنجا مشاهده نکردند.

تمام این موارد نشان دهنده این است که جوانب سیاسی موضوع بیشتر مورد نظر قرار گرفته است و آنها می خواهند به هر طریق ایران را مجبور کنند که با خروج 1200 کیلوگرم ذخایر اورانیوم خود موافقت کند ولی به نظر من اساسا چنین مسئله ای تحقق پیدا نخواهد کرد و اگر سیاست زور و فشار تاثیرگذار بود، چهار قطعنامه قبلی می توانست تاثیر خود را بگذارد و چنین سیاست هایی به نتیجه نخواهد رسید.