نگاه متفاوت ایران و اعراب به روابط دوستانه

ایران و کشورهای عربی سال‌هاست که با رویکردها و تصورات متفاوت به مسائل منطقه، روابط دو جانبه، همکاری‌های فرا منطقه‌ای و حتی بحران‌ها، تنش‌ها، ارتباطات و مناسبات میان کشورهای درون منطقه دارند. در چهارچوب این تفاوت دیدگاه‌ بسیاری از سیاست‌ها و مواضع طبیعی جلوه می‌کند.

به عنوان مثال ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن در اظهاراتی قابل توجه در مصاحبه با روزنامه الحیات چاپ لندن گفته است که کشورش خواهان روابطی بر پایه حسن همجواری منطقه‌ای و احترامی متقابل با ایران است، این اظهارات نشان دهنده این نکته است که اردن و برخی دیگر از کشورهای عربی خاورمیانه قصد ندارند موضعی مخالف یا متعارض با ایران حداقل در سطح اظهارات رسانه‌ای از خود نشان دهند اما این در حالی است که فضای تردید مدت‌هاست بر روابط ایران و اعراب سایه انداخته و روند سیاست‌های طرفین جهتی به سوی تغییر تردیدها و جایگزینی اعتماد ندارد.

برخی از کشورهای عربی منطقه که به کشورهای محور اعتدال یا کشورهای حامی غرب معروفند نقش ایران را در خاورمیانه در حال افزایش، و حوزه نفوذ این کشور را با توجه به اختلافات مذهبی و تاثیرگذاری دو تفکر عرب و عجم در مسائل سیاسی منطقه، نگران کننده توصیف می‌کنند.

در همین ارتباط توانایی هسته‌ای ایران هم زمان با مخالفت بسیاری از کشورهای غربی، ساز مخالف کشورهای عربی منطقه را نیز بلند ساخته اما نگاه اعراب در مخالفت با توانایی‌های جدید ایران متفاوت با نگاه غرب است، کشورهای عربی با اتکا به این تحلیل که ایران در حال افزایش توان خود برای سلطه بر کل منطقه است، با اقدامات تهران مخالفت می‌کنند.

در این میان، کشورهایی چون قطر، سوریه، عراق، عمان، سودان، الجزایر، اریتره، جزایر قمر از جمله کشورهای عربی هستند که نه تنها با توان هسته‌ای ایران مخالف نیستند، بر نفوذ و تاثیر ایران  در عراق دست نمی‌گذارند و از روابط خوبی با تهران برخوردارند؛ بلکه به عقیده کشورهای عربی حامی غرب حتی دست تهران را برای نفوذ در بخش‌های مختلف جهان عرب باز می‌گذارند.این همان نقطه حساسیت برانگیز برای کشورهای محور اعتدال است، آنها باور دارند که مسائل جهان عرب باید با حضور، نفوذ، فکر و عمل کشورهای عربی حل و فصل شود نه کشورهای غیر عربی چون ایران که با حضور در مسائل جهان عرب، منافعی برای خود برداشت خواهند کرد.

مواضع و اظهارات مقامات کشورهای عربی چون عربستان، مصر، یمن، مراکش، امارات، اردن و بحرین در برابر ایران نسبتا مشابه است، پادشاه اردن اولین مقام جهان عرب بود که از خطر شکل گیری هلال شیعی در منطقه سخن گفت، عربستان مهمترین کشور عربی منطقه است که اختلافات ریشه‌ای با ایران دارد و سیاست‌های تنش زدایی ایران در دوران اصلاحات امروز در روابط تهران و ریاض چندان ملموس نیست. مصر از قدرتمندترین کشورهای جهان عرب است که با ارتباط گسترده فرا منطقه‌ای مایل به نفوذ و قدرت ایران نیست، امارت کشوری است که همواره ساز دخالت ایران در خاک خود را سر می دهد. یمن مدعی حمایت ایران از شورشیان داخل کشورش است و ...

به نظر می‌رسد اگر کشورهای عربی نام برده از تمایل به روابط مثبت با تهران سخن می‌گویند یا موازنه منطقه‌ای را برای حفظ امنیت خاورمیانه پیش می‌کشند؛ صرفا با هدف پرهیز از درگیری و تنش  در منطقه است.

مقامات این کشورها مسئولیت سنگینی را بر دوش کشورهای جهان عرب برای حفظ ثبات و امنیت منطقه احساس می کنند و باور دارند که از دست دادن فرصت‌ها موجب افزايش قدرت ديگران عليه منافع کشورهای عربی می‌شود.

آنها اگر با حمله احتمالی اسرائیل به تاسيسات هسته‌ای ايران مخالفند بدان جهت که نتایج فاجعه بار آن را برای منطقه خطرناک تلقی می کنند و اگر نسبت به احتمال تعامل ایران و امریکا نگرانی دارند، با اطمینان از سلامت اتحاد خود با غرب و حفظ منافع شان علی رغم شکل گیری این تعامل، منعی برای این کار نمی‌بینند.

اکنون درگیری نظامی عربستان و الحوثی‌های شیعه یمن در مرزهای مشترک دو کشور با ادعای ارسال کمک‌های نظامی ایرن به الحوثی‌ها، طرح ادعای مقامات اسرائیلی مبنی بر ارسال سلاح‌های نظامی ایران به حزب الله لبنان و ضبط کشتی ایرانی حامل مواد غذایی در دریای مدیترانه طی روزهای اخیر در همین زمینه، و ادعای مقامات نظامی عربستان در خصوص ضبط سلاح‌هایی با نام ایران و مواجه با افرادی در مرزهای یمن و در میان الحوثی‌ها که به زبان فارسی سخن می‌گفتند؛ همگی پای ایران را به تحولات اخیر منطقه باز کرده و بر نگاه منفی اعراب نسبت به ایران افزوده است.

نشانه‌ها حاکی از ادامه نگاه همراه با تردید و نگرانی اعراب به نقش و نفوذ ایران در منطقه است، در این فضا کشورهایی چون قطر یا عمان در کنار متحدان قدیمی تهران چون سوریه و حزب الله به این هدف وارد مناسبات گسترده‌تر با ایران می‌شوند که عرصه بازی خود را در جهان عرب بازتر کنند، اما ایران در هر حال خواهان ارتباط بیشتر با اعراب است. این ارتباط برای تهران هم مقدمه خوبی در تعامل با کشورهای فرا منطقه‌ای است، هم بسترساز همکاری‌های بیشتر منطقه‌ای در ابعاد اقتصادی، سیاسی، امنیتی و دفاعی است و هم در نگاه ایدئولوژیکی، اتحاد کشورهای اسلامی با محوریت ایران را تقویت می‌کند.