چه کسی جای حسنی مبارک خواهد نشست؟

حسنی مبارک 81 ساله مرد محبوبی در مصر نیست. اکنون نزدیک به 28 سال است که بر مصر حکومت می‌کند بدون این که تن به یک انتخابات آزاد و عادلانه بدهد. حسنی مبارک همیشه جوان به نظر می‌آید. عکس‌هایی که از او در سراسر مصر پخش می‌شوند، عموما وی را با موهای مشکی و صورتی بشاش که غالبا از مواهب هنر عکاسی بهره برده‌اند، نشان می‌دهند.

مبارک در سال 1981 پس از ترور انور سادات رئیس جمهوری سابق مصر به قدرت رسید. سرهنگی که در بسیاری از جنگ‌های مصر با اسرائیل حضوری موثر داشت و بسیاری از جبهه‌ها را خود فرماندهی کرد. به رغم این که کشورش از لحاظ مدنی و اجتماعی از جامعه روشنفکری مدرن و آزاد بهره می‌برد اما او هیچ گاه اصول دموکراسی را رعایت نکرد و همواره حقوق مدنی شهروندانش را زیر پا گذاشت. به زور در انتخابات صوری که غالبا از سوی منتقدان و رقیبانش تحریم می‌شد، خود را بر مردم تحمیل می‌کرد و جالب آن که همیشه آرایی بالای 80 و 90 درصد برای خود در نظر می‌گرفت. ارقامی که همیشه مورد آزار خاطر مردم مصر بود و آتش انتقادها را علیه وی شعله‌ور می‌کرد.

مبارک در طول 28 سال حکومتش هیچ‌گاه به اعتراض‌های مردم مصر توجهی نکرد. با این حال کمتر رویه خشن علیه مطبوعات و رسانه‌های منتقدش به کار گرفت، گرچه خیلی از دگراندیشان، منتقدان و روزنامه‌نگاران را به زندان انداخت. اما در مقایسه با بسیاری از دیکتاتورهای جهان خصوصا عرب بسیار معتدل‌تر رفتار کرده است.

فکر مبارک همواره این بوده که صرفا بر مسند قدرت باقی بماند دیگران هر چه می‌خواهند بگویند. در نظر او انتقاد و گفتن آزاد است اما کیست که به آن عمل کند. در عمل فقط منویات شخصی او و هم‌فکرانش پیاده می‌شود. البته انسان‌های موجه در اطراف حسنی مبارک کم نیستند. انسان‌های تحصیلکرده، فهمیده و صاحب فکر که شاید بتوان گفت، نظام مبتنی بر حسنی مبارک را همان‌ها نگه داشته‌اند.

با این همه این روزها بحث جانشینی مبارک بیش از پیش مطرح است. کار مبارک به جایی رسیده که مردم مصر برای کنار رفتنش لحظه شماری می‌کنند. این روزها فرعون مصر نیز خود می‌داند که هر روز به زمان کنار گذاشتن قدرت نزدیک می‌شود. اما این که چه کسی جای او بنشیند، پرسشی است که همه از خود می‌پرسند.

جمال مبارک

جمال پسر ارشد حسنی مبارک است. مبارک سال‌ها است که تلاش دارد وی را برای جانشینی‌اش آماده کند. پدر هیچ پند و اندرزی را که کمک به تجربه و آمادگی فرزند برای رسیدن به پست ریاست جمهوری کند، از او دریغ نمی‌کند. همواره سرنوشت عدی و قصی فرزندان صدام حسین رئیس جمهوری مخلوع عراق را جلوی چشم فرزندش می‌آورد و به او گوشزد می‌کند، سبعیت و خشونت چنین سرنوشتی دارد. تو از پس خشم شیر و تمساح بر می‌آیی ولی اگر روزی خشم مردم دامنت را بگیرد فلک هم به زمین بیاید کاری نمی‌توانی بکنی. خصوصا اگر مردمت گرسنه باشند. مبارک بارها به پسرش گوشزد کرده که در انتخاب دوستانش با چشم باز رفتار کند. مثلا دوستی پسرش با سیف الاسلام قذافی را چندان نمی‌پسندد. معتقد است که سیف الاسلام معمر قذافی قرن بیستم لیبی است و ماهیتا تفاوت چندانی با پدرش نمی‌کند. در مقابل پسر را به دوستی با چهره‌هایی چون ملک عبدالله پادشاه اردن و بشار اسد ترغیب می‌کند. بشار اسد را از آن را الگو می‌داند که به فرهیختگان اجازه داده که دور و برش را بگیرند. گرچه معتقد است آدم‌های ناکارآمد نیز دور و بر بشار  زیادند. به جمال می‌گوید، بشار ضعف‌های بسیاری دارد اما آدم‌های نخبه دور و برش بسیاری از ضعف‌های او را پوشانده‌اند.

حسنی مبارک پس از انتخابات سال 2005 جمال را به طور جدی برای جانشینی‌اش به پیش انداخت. اما این کار با مخالفت‌های بسیاری روبه‌رو شد. مخالفت‌های درونی طبیعی بود اما آنچه برای حسنی مبارک کمی غیر قابل پیش‌بینی می‌آمد مخالفت‌های بین‌المللی به ویژه امریکایی‌ها بود. به گونه‌ای که در زمان ریاست جمهوری جورج بوش بارها اجازه سفر به جمال برای قدم گذاشتن به خاک امریکا را ندادند چرا که نمی‌خواستند توجیه‌های او را برای رسیدن به قدرت به هر قیمتی که شده، بشنوند.

اما مبارک مثل همیشه به همه انتقادها بی‌اعتنا بود. به فاصله کمی پس از انتخابات ریاست جمهوری پسرش را به ریاست حزب ملی یعنی حزب حاکم که خود دبیرکلش بود، منصوب کرد.

جمال اکنون 45 سال دارد. تا قبل از قدم گذاشتن به عرصه سیاست حرفه بازرگانی اتخاذ کرده بود اما پس از آن که قدم به عرصه سیاست گذاشت فعالیت‌های اقتصادی‌اش را کم‌رنگ کرد. اکنون بیشتر مایل است خود را یک سیاستمدار معرفی کند تا بازرگان. جمال این روزها در رسانه‌ها و محافل سیاسی زیاد حاضر می‌شود و اظهار نظر می‌کند. در عین حال تلاش هم می‌کند که دسیپلین خود را حفظ کند. با تمام این احوال هنوز مخالفانش بسیارند و روشنفکران و صاحب نظران او را چهره‌ بی‌عرضه‌ای تصور می‌کنند. به همین دلیل با انتخابش به سمت ریاست جمهوری آینده مصر مخالفند. جمال هنوز باید راه طولانی برای رسیدن به کرسی ریاست بپیماید.

عمر سلیمان

مدیر سازمان امنیت مصر شانس بسیاری برای رسیدن به قدرت دارد. بسیاری او را مرد شماره دو مصر می‌دانند. عمر سلیمان 73 سال سن دارد. وی نظامی آموزش دیده‌ای است که تحصیلات آکادمیک نظامی را در دانشگاه قاهره و تحصیلات تکمیلی را در اتحاد جماهیر شوروی گذرانده است. وی علاوه بر تعلیمات نظامی فارغ‌التحصیل رشته علوم سیاسی از دانشگاه قاهره و عین شمس نیز هست. از سال 1993 ریاست سازمان امنیت مصر را بر عهده گرفت. از همان سال رفته رفته خود را به مرد شماره دو مصر تبدیل کرد. پس از جمال وی را می‌توان جدی‌ترین چهره برای جانشینی مبارک بر شمرد.

سلیمان نزدیک‌ترین فرد به رئیس جمهور نیز محسوب می‌شود. نزدیکی او به حسنی مبارک به اندازه‌ای است که حتی در مسائل خانوادگی او دخالت می‌کند و در مواقعی که اختلافات خانوادگی اوج می‌گیرد از او به عنوان حلال کمک می‌گیرند.

سلیمان پس از سال 2000 نقشی فعال در احیای مذاکرات صلح خاورمیانه ایفا کرده است. او را چهره‌ای کلیدی در مذاکرات صلح اعراب و اسرائیل می‌دانند. علاوه بر آن وی احترام ویژه‌ای نزد گروه‌های مختلف فلسطینی دارد. موضوعی که سبب شده در راس حل اختلافات گروه‌های فلسطینی قرار گیرد. عمر سلیمان در میان سیاستمداران عرب نیز از احترام بسیاری برخوردار است. پادشاه عربستان به او احترام ویژه‌ای می‌گذارد و پادشاه اردن نیز از بسیاری از نظرات وی در پیشبرد سیاست‌هایش بهره می‌برد. بسیاری بر این باورند که وی زمینه‌های لازم برای رئیس جمهور شدن را دارد و حتی اگر هم خود رئیس جمهور نشود، تنها اوست که می‌تواند زمینه‌های لازم برای چهره‌ جانشنین مبارک را فراهم ‌آورد.

عمرو موسی        

فعلا دبیر کل اتحادیه عرب است اما هنگامی که یک روزنامه مصری از او پرسید که آیا برای ریاست جمهوری آینده نامزد خواهد شد، احتمال کاندیداتوری‌اش را رد نکرد. عمرو موسی قبل از ریاست بر اتحادیه عرب وزیر امور خارجه مصر بود. او که 73 سال سن دارد در گذشته از چهره‌های مطرح و مقبول در وزارت امور خارجه مصر بود. اکنون نیز چهره‌ای محترم در دستگاه دیپلماسی جهانی است. هنوز مشخص نشده عمرو موسی با چه احزاب یا چهره سیاسی دیگری وارد شور شده است. هنوز هم مشخص نیست که اگر بنا باشد نامزد ریاست جمهوری شود به کدام روش و شیوه وارد عمل خواهد شد. اما آنچه مسلم است وی دو رقیب جدی دارد که می‌توانند سودای ریاست جمهوری‌اش را نقش بر آب کنند.

محمد البرادعی

رئیس آژانس انرژی هسته‌ای به زودی از سمت خود در وین خداحافظی خواهد کرد. هنوز پست آینده او مشخص نیست. اما ظاهرا فعلا قصد دارد همچنان جزء کارشناسان عالی‌رتبه آژانس باقی بماند و وین را ترک نکند. البرادعی زمانی برای ریاست جمهوری آینده مصر مطرح شد که جمعی از استادان دانشگاه و احزاب لیبرال مصری از جمله حزب وفد از احزاب مشهور مخالف دولت اعلام کردند در صورتی که البرادعی نامزد ریاست جمهوری مصر شود آنها بی‌درنگ از او حمایت خواهند کرد.

برخورداری از چهره مقبول بین‌المللی، دریافت جایزه صلح نوبل و ریاست بر یکی از مهمترین مراکز بین‌المللی جهان گرایش‌ها برای دعوت از او برای حضور در انتخابات آتی را بیشتر می‌کند.

تا کنون البرادعی در این زمینه اظهار نظری نکرده است. البرادعی متولد 1942 و پدر یک پسر و یک دختر است. البرادعی یکی از چهره شناخته شده جهانی محسوب می‌شود. او علاوه بر جایزه نوبل جوایز متعدد بین المللی دیگری نیز دریافت کرده است.

او فارغ التحصیل دکترای رشته حقوق بین الملل از دانشکده حقوق دانشگاه نیویورک است. وی در سال 1974 معاون اسماعیل فهمی وزیر امور خارجه مصر شد. از این رو او را یک دیپلمات زبده نیز می‌دانند. او از سال 1984 وارد آژانس انرژی اتمی شد و پله‌های ترقی را در این سازمان یک به یک سپری کرد. البرادعی از سال 1997 تا کنون در سه دوره متوالی ریاست این سازمان را بر عهده داشته است.

روزنامه الشروق هنگامی که از البرادعی درباره نامزدی‌اش برای ریاست جمهوری آینده مصر پرسید، گفت: «من فعلا رغبت یا عدم رغبتم را برای نامزدی ریاست جمهوری آینده مصر اعلام نمی‌کنم.»

مدیر دفترش نیز در وین در این باره گفته است که البرادعی فعلا فکرش مشغول کارهای روزمره‌اش در آژانس است و سعی می‌کند تمرکزش را بر مسائلی غیر از آژانس متمرکز نکند. او ترجیح می‌دهد درباره آینده در زمان خودش تصمیم بگیرد.

البرادعی از سوی حزب ملی یعنی حزب حاکم در مصر پیشنهادهایی برای عضویت دریافت کرده بود اما این پیشنهاد را رد کرد.

برخی افراد نزدیک به البرادعی می‌گویند که وی تمایل چندانی برای برای ریاست جمهوری مصر ندارد. او بیشتر مایل است در عرصه بین‌المللی فعال باشد. به خصوص این که در هیچ حزبی نیز عضویت ندارد و این کار را برای او سخت‌تر می‌کند. یکی از شروط شرکت در انتخابات مصر عضویت در یکی از احزاب سیاسی است.  

ایمن نور

تنها رقیب بالقوه حسنی مبارک در انتخابات ریاست جمهوری 2005 به رغم تمام سختی‌هایی که بر او گذشته همچنان در فکر رسیدن به پست ریاست جمهوری است. وی که در انتخابات سال 2005 مصر متهم به تقلب در ارائه اسناد حزبی‌ شد و از رقابت با مبارک محروم شد، همچنان معتقد است که می‌تواند در انتخابات مصر رقیبی جدی باشد.

ایمن نور از سال 2005 تا همین چند ماه پیش در مصر زندانی بود. مجامع بین‌المللی فشار بسیاری می‌آوردند تا ایمن نور را از زندان آزاد کنند اما دولت مصر توجه چندانی به این فشارها نمی‌کرد. تا این که چند هفته قبل از آمدن باراک اوباما رئیس جمهوری امریکا به مصر، مبارک دستور آزادی او را صادر کرد.

نور یکی از جدی‌ترین منتقدان حسنی مبارک است و اکنون نیز خود را در خط مقدم مخالفان به قدرت رسیدن جمال مبارک قرار داده است.

به رغم تمام این تلاش‌ها بسیاری از صاحب‌نظران امکان پیروزی وی در انتخابات آتی مصر را کم‌رنگ می‌دانند. در مصر سال‌‌ها است که افراد خارج از قدرت و سابقه دولتی امکان حضور حتی در اطراف کاخ ریاست جمهوری را ندارند.