مسکو و تکلیفی که باید روشن کند

به دنبال صرف نظر کردن ايالات متحده امریکا از ساخت سامانه دفاع موشکى در کشورهاى اروپاى شرقى، دبيرکل پيمان آتلانتيک شمالى خواستار همکارى با روسيه در زمينه دفاع موشکى شد.

گفتاری از حسن بهشتی پور، کارشناس و تحلیل‌گر مسائل روسیه:

دو تحول مهم زمینه ساز تصمیم امریکا برای به تعلیق درآوردن اجرای سامانه سپر دفاع موشکی در لهستان و چک شد.  اول تمایل اوباما برای نشان دادن اینکه در عمل خواهان ایجاد تغییر در سیاست خارجی امریکا در قبال روسیه است. دوم بهره مندی از همکاری روسیه برای وارد آوردن فشار بیشتر به ایران.

درملاقات اوباما با مدودف درتیرماه گذشته درروسیه برای امریکا کاملا روشن شد که مسئله سپردفاع موشکی موضوعی نیست که روسیه ازآن کوتاه بیاید. به ویژه آنکه هم زمان روسیه موشکهای اسکندر خود را برای استقرار در کالنینگراد آماده کرده بود تا نشان دهد در باره تهدید علیه منافع ملی و امنیت ملی خود حاضر به معامله نیست. چرا که کرملین سامانه موشکی و راداری آمریکا در لهستان و چک را  مخل امنیت  ملی خود تفسیر می‌کند.

درگذشته تاریخی نیزاین موضوع اثبات شده است که هرگاه مسئله‌ای به امنیت و منافع روسیه برمی‌گردد، این کشورگذشت و معامله‌ای با آمریکا  نخواهد داشت در حالی که روسیه آماده است اگر منافعش اقتضاء کند بر سر منافع دیگران با آمریکا معامله کند. همچنان که در موضوع کوزوو منافع صرب ها این نزدیک ترین متحد خود را در شرق اروپا نادیده گرفت.

 معامله پنهانی میان آقایان هالبورک و چرنومیردین در فنلاند در سال 1999 تنها یک نمونه تاریخی است که درنهایت موضوع کوزوو را به شکلی حل و فصل کرد که صرب ها مجبور شدند نیروهای نظامی خود را ازاین استان جدایی طلب، خارج کنند. در مورد عراق و افغانستان و دیگر مناطق هم نمونه های دیگری وجود دارد که نشان می دهد  مسکو به راحتی می‌تواند منافع دیگران را وجه المصالحه خودبا دیگران قرار دهد؛ همان‌طور که امریکا چنین می‌کند اما در مورد امنیت خود حاضر به معامله با دیگران نیستند.

کرملین این نکته را به خوبی در دیدار مدودف و اوباما جا انداخت، بر این اساس اوباما تلاش کرد برای آنکه نشان دهد به واقع دنبال تغییر در سیاست گذشته آمریکا در دوران بوش است، پیشنهاد جدیدی را در سخنرانی معروف خود در محل آکادمی علوم نظامی مسکودر تیرماه 1388 مطرح کرد او به روس ها گفت اگر در باره پرونده هسته ای ایران با آمریکا همکاری کنند. آمریکا حاضر است از اجرای طرح سپر دفاع موشکی صرف نظر کند.

طرح اوباما فریب یا واقعیت

تعلیق استقرار سپر دفاع موشکی در اروپای شرقی یکی از مهم ترین اقدامات اوباما بود تا بصورت تاکتیکی روابط روسیه و امریکا را از یخ زدگی موجود نجات دهد. زیرا طرح سپر دفاع موشکی یکی از موانع جدی در گرم شدن روابط مسکو و واشنگتن بود، نکته مهم در این ماجرا قابل تعمق است وعده اوباما برای تعلیق و نه کنار گذاشتن کامل طرح است.

 همین نکته تردید های جدی برای کارشناسان تیز بین روسی به وجود آورده است. زیرا آنها می گویند امریکا طرح را به طور کلی کنار نگذاشته بلکه اجرای آن‌را به حالت تعلیق درآورده است، تا وقتی نقشه خود را برای جلب همکاری روسیه در باره ایران و افغانستان بدست آوردند پس از چند سال مجددا طرح را به مورد اجرا بگذارند. این احتمال زمانی بیشتر قوت می‌گیرد که اطلاع داشته باشیم طرح سپر دفاع موشکی جزئی از برنامه بلند مدت امریکا برای سامانه بین المللی راداری این کشور است. بر اساس این برنامه آمریکا قرار است پوشش راداری سامانه های راداری موجود در کالیفرنیا و آلاسکا را با ایجاد پایگاه راداری در چک به شکل  مثلثی ایجاد کند که در یک گوشه آن کالیفرنیا، گوشه دیگر آن در آلاسکا و راس آن در چک قرار می گیرد. این پروژه مینیاتور طرح موسوم به جنگ ستارگان بود که هزینه زیادی را در دوران ریگان داشت که پس از فروپاشی شوروی کنار گذاشته شد.

زمانی که امریکا چنین طرح راهبردی هزینه‌بری در دستور کار دارد ، نمی‌توان باور کرد  به دلیل معامله مقطعی با روسیه، کل طرح را کنار بگذارد. بر این اساس معلوم می شود که تعلیق استقرار سپر دفاع موشکی برای فریب مسکو است و یا به تعبیری دیگر فعلا این طرح کنار گذاشته شده تا از یکسو یخ روابط امریکا و روسیه از آّب شود و از سوی دیگرآمریکا با همکاری روسیه بتواند ایران را بیش از پیش تحت فشار قرار دهد.

 امتیاز بزرگی که روس‌ها به امریکا داده‌اند تا هواپیماهای نظامی و غیر نظامی  لوجستیکی ارتش امریکا بتوانند ازفضای روسیه برای دسترسی هوایی به افغانستان استفاده کنند، نشان می دهد که توافق همه جانبه بوده و ابعاد مختلفی را شامل می شده است. 

این امتیازکمی نبود که روس‌ها در اختیار امریکاییان قرار دادند و اکنون مشخص می‌شود که ما به ازاء آن چه دریافت کرده‌اند، به نظر می‌رسد که بحث ایران، افغانستان و مجموعه شرایطی که درروابط روسیه با آمریکا در  سیاست خارجی جدید امریکا  طراحی شده است شامل تغییرات می شود اما ظاهرا ما هنوز آمادگی بهره برداری از این تغییرات را نداریم.

درتیرماه گذشته پس از گفت و گوی مدودف و اوباما واعلام مواضع رئیس جمهورامریکا مبنی برآمادگی کشورش درمتوقف کردن طرح سپردفاع موشکی  به شرط حمایت روسیه در بحث هسته‌ای ایران، در باره جدی گرفتن این بحث هشدار لازم را دادم اما به دلیل مشکلات پس از انتخابات به این مساله توجه کافی نشد. اگرچه روس‌ها در آن زمان استقبالی از پیشنهاد اوباما نکردند اما امروز مشخص شده که آن توافق به مرحله عمل نزدیک می‌شود.

 حال این سوال اساسی مطرح می‌شود که چرا دو موضوع برنامه هسته‌ای ایران و سپر دفاع موشکی به هم ارتباط داده می‌شود؟

علت این است که امریکا از ابتدا قصد فریب دنیا را داشت. بوش طرح سپر دفاع موشکی را برای مقابله با تهدید ایران و کره شمالی عنوان می کرد در حالی که روسیه به خوبی واقف بود که هدف اصلی این طرح تفوق موشکی و راداری بر روس‌ها و کنترل آسمان روسیه از نزدیک مرزهای غربی این کشور است. این طرح بلند مدتی است که امریکاییان دنبال می‌کنند و به همین دلیل هیچ زمان روس‌ها هدف اعلام شده از سوی امریکا را نپذیرفتند، در این شرایط اوباما به روسیه می‌گوید که اگر در موضوع ایران همراهی کند این طرح را به حالت تعلیق در خواهد آورد. روس‌ها از این تصمیم جدید امریکا استقبال کردند چراکه مدت‌ها در تلاش بودند که این طرح به اجرا در نیاید.

ایران و روسیه و تعلیق سپر دفاع موشکی 

نکته مهم این است که یا روس‌ها می‌دانند که تصمیم جدید اوباما طرح فریبی از سوی امریکاست یا نمی‌دانند، اگر می‌دانند به گونه‌ای برخورد نمی‌کنند که فشار بر ایران تشدید شود. چراکه از ابتدا روس‌ها با غنی سازی اورانیوم در ایران مخالف بودند اما در نوع مخالفت دو تفاوت عمده با امریکا داشتند یکی این که همواره تاکید می‌کردند باید با ایران باید مذاکره کرد و سیاست تحریم‌ها واقدام نظامی کارایی ندارد و دوم این که میان تعلیق غنی سازی اورانیوم برای تحقیقات و تعلیق غنی سازی صنعتی در ایران تفکیک قائل می‌شدند، اما این موضوع طی سه سال گذشته با تغییرات اساسی روبرو شده است. اکنون که ایران توانسته به خوبی موضوع غنی سازی اورانیوم را پیش برد و به عنوان یک رویه حقوقی بین‌المللی جا انداخته که بهره‌‌مندی از انرژی هسته‌ای این حق را می‌دهد که غنی سازی اورانیوم را نیز انجام شود، حال در این مرحله اگر روس‌ها بخواهند بر ایران فشار وارد کنند تنها باید بروی بحث افزایش سطح تحریم‌ها بحث کنند کار دیگری از پیش نمی برند. کم اثر بودن افزایش تحریم ها هم که در چند سال اخیر به اثبات رسیده است.

اما اگر روسیه این طرح را فریب نمی دانند که معلوم است به موضع امریکا در این خصوص نزدیک می شوند که در نهایت صدور قطعنامه های جدید شورای امنیت در پیش خواهد بود اما صدور این قطعنامه ها  بستگی به این خواهد داشت  که ایران مذاکرات خود را با آمریکایی ها و اتحادیه اروپا تا چه سطحی پیش ببرد روسیه می داند در مرحله جدید ایران وارد فاز جدیدی شده است که ناخشنودی آنها را در پی دارد  چرا که روس ها می دانند کاهش تنش موجود بین ایران وآمریکا و در نهایت برقراری مذاکرات مستقیم بین دو کشور برای رفع اختلاف های اساسی بین دو طرف، قدرت مانور روسیه را برای بهره برداری ازاین اختلافات کاهش می دهد.