دیپلماسی ایران پس از جنگ جهانی دوم

پس از جنگ جهانی دوم روابط تمام کشورهای جهان با یکدیگر فزونی یافت و طبعاً وزارت امورخارجه  ایران هم توسعه پیدا کرد. تا سال 1322 شمسی کشور ایران درچهارکشور سفارت کبری داشت. پس از کنفرانس سران سه کشور درتهران، روابط سیاسی ایران با دولت های آمریکا و انگلستان به سفارت کبری تبدیل شد و وزراء مختار آن دوکشور به مقام سفیرکبیری رسیدند. درسال 1324 دولت فرانسه و دولت ایران سفیر کبیر مبادله کردند.

در1324 شمسی در نظامنامه اساسی وزارت امورخارجه تغییراتی داده شد و پس از استقلال کشورهای هندوستان و پاکستان، وزارت امورخارجه ایران با آن دو کشور روابط سیاسی برقرار کرد و در سطح سفارت کبری با یکدیگر سفیرکبیر مبادله کردند. دولتین ایتالیا وایران درسال 1327 شمسی مبادله سفیرنمودند.

در اسفندماه 1334 نظامنامه اساسی وزارت امورخارجه تغییرات کلی پیدا کرد و شرایط تازه ای برای امور سیاسی و اداری آن در نظر گرفته شد و تدریجاً این وزارتخانه درمسیر توسعه قدم برداشت. سازمان وزارت امورخارجه به موجب آئین نامه سازمانی و استخدامی آن وزارتخانه که در 3/12/34 به تصویب هیئت وزیران رسید تغییراتی به شرح زیر به عمل آمد.

الف- حوزه وزارتی: وزیرامورخارجه، معاون سیاسی و پارلمانی، معاون دائم اداری، شورای عالی سیاسی، تشریفات، مشاوران حقوقی، دفتر مخصوص وزیر، اداره رمز، بازرسان وزارتی.

ب – قسمت سیاسی: ریاست این قسمت با مدیرکل سیاسی بود که زیرنظر معاون سیاسی انجام وظیفه می کرد و مسئولیت ادارات زیر را به عهده داشت:

پنج اداره سیاسی(اداره اول ،اداره دوم، اداره سوم، اداره چهارم، اداره پنجم) که مسئول اداره امور مربوط به مناسبات سیاسی باکشورهای خارجه بود، اداره اطلاعات و مطبوعات و ترجمه، اداره امور اقتصادی، اداره امور مرزی و نقشه کشی، اداره روابط فرهنگی ، اداره سازمن های بین المللی، اداره عهود وامورحقوقی، اداره همکاری های بین المللی

ج) قسمت اداری: ریاست این قسمت برعهده مدیرکل اداری قرارداشت که زیرنظر معاون دائم انجام وظیفه می کرد و مسئول ادارات (انتظامات،حسابداری، دفتر وبایگانی، کارگزینی و بودجه، کتابخانه، تابعیت ومهاجرت و پناهندگان، سجلات و احوال شخصیه، گذرنامه و روادید) بود. به موجب آئین نامه، معاون دائم اداری طبق مقررات قانونی از معاونان ثابت منصوب می شد.

وزارت امورخارجه دارای یک شورای عالی سیاسی بود. عده اعضاء این شورا حداقل 5 نفر و حداکثر 9 نفر بود که از بین سفیران و وزیران مختار ازطرف وزیرامورخارجه تعیین می شد. ریاست شورا با وزیر امورخارجه و درغیاب وی با معاون سیاسی بود. وظایف این شورا طبق آئین نامه ای معین و مقرر  شده بود.

علاوه براین شورا وزارت امورخارجه دارای شورای دیگر بود به نام شورای عالی امور استخدامی که شرایط عضویت و طرز کار و وظایف آن در آئین نامه ای تصریح شده بود. درسال 1335 ش وزارت امورخارجه دارای 408 کارمند بود که 189 کارمند درمرکز انجام وظیفه می کرد و 219 نفر کادر سیاسی واداری ایران درکشورهای خارج بودند. در آن ایام دهلی نو، رم،قاهره، کابل، کراچی، لندن، مسکو، واتیکان، واشنگتن و سازمان ملل.

علاوه برآن که باهفده کشور مبادله سفیرکبیر می کردیم، در 16 کشور دیگر هم سفارت داشتیم که در راس آن وزیرمختار قرار داشت. به این شرح: اتاوا، استکهلم، بروکسل، بلگراد، بوئنوس آیرس، بیروت، پراگ، جاکارتا، دمشق، برزیل، عمان، لاهه، مادرید، ورشو، وین و نماینده دائمی دردفتر اورپائی سازمان ملل در ژنو.

  تعداد کنسولگری های ایران در سیزده شهر دائر بود. دولت ایران درشهرهای : ازمیر، استانبول، بغداد، بمبئی، بصره، سانفرانسیسکو، سلیمانیه، کربلا، کلکته، کویته، نیویورک، هامبورگ، وهرات و درسه شهر نیز کنسولگری دائر کرد. ازسال 1336 محمد رضا پهلوی سکان سیاست خارجی ایران را در دست گرفت و به دکتر اقبال، نخست وزیر تاکید کرد که این مسئله را به نحوی درمجلس شورای ملی عنوان کند.