خروج ایران از پیمان سنتو

«سنتو» نام اختصارى «سازمان پيمان مرکزى‌» است‌. اين تشکل در بغداد به امضا رسيد و به «پيمان بغداد» مشهور شد.

پيمان بغداد معاهده‌اى بود که در پنجم اسفند 13۳۳ ميان وزيران امور خارجه دو کشورعراق و ترکيه تحت عنوان «پيمان همکارى‌هاى متقابل‌» در بغداد به امضا رسيد. اين پيمان که ماهيت دفاعى و امنيتى داشت‌، مانند پيمان «سنتو» منعقده ميان 8 کشور آسياى جنوب شرقى (1333) و پيمان پاسيفيک منعقده ميان سه کشور امريکا، استراليا و ونزوئلا (1330) حلقه ديگرى از يک رشته پيمانهاى امنيتى و سياسى بود که امريکايى‌ها پس از شکست درجنگ ويتنام در کشورهاى آسيايى به صورت اتحاديه‌هاى منطقه‌اى ايجاد کردند تا متضمن منافعشان باشد.

پيمان بغداد يک مقدمه، هشت ماده و دوضميمه داشت‌. هدف پيمان «تضمين دفاع و امنيت منطقه خاورميانه‌» اعلام شده بود. همچنين در مقدمه آن بااستناد به ماده 51 منشور سازمان ملل متحد تصريح شده بود که طرفين متعاهدين به منظور حفظ امنيت خود و براى تأمين خوشبختى و رفاه اجتماعى ملتهاى خويش با يکديگر همکارى خواهند کرد.

براساس ماده 5 پيمان بغداد ورود به اين پيمان براى کشورهاى ذى نفع در منطقه آزاد گذارده شده است‌. به همين دليل انگلستان در دهم فروردين 1334، پاکستان در اول مهر 1334 و ايران در 19 مهر همان سال وارد پيمان بغداد شدند. اما امريکا که خود بانى تشکيل اين سازمان بود، از ورود به اين پيمان خوددارى کرد. شکل‌گيرى اين پيمان از ابتکارات دولت امريکا، به ويژه «جان فوستر دالس» وزير خارجه آن کشور بود که مى‌خواست يک سازمان دفاعى قوى در خاورميانه به وجود آورد تا ازگسترش نفوذ شوروى در اين منطقه جلوگيرى کند و سنگرهاى دفاعى غرب را تکميل کند. اما دولت امريکا ترجيح داد که خود عضويت اين پيمان را نپذيرد تا موجبات تحريک دولت شوروى را فراهم نکند ودوستى اعراب خاورميانه را نيز از دست ندهد. از اين رو امريکا تا پايان عمر سنتو عضويت در اين پيمان را نپذيرفت ولى بامعاهدات نظامى دوجانبه با هر سه کشور ايران‌، ترکيه و پاکستان عملاً نفوذ خود را در اين سازمان حفظ کرد.

تفاوت پيمان بغداد باپيمان سعدآباد که در 1316 ش. ميان ايران، ترکيه و افغانستان به امضا رسيد در اين بود که در آن پيمان ‌اين سه کشور متعهد شده بودند به خاک يکديگر تعرض نکنند ولى در پيمان بغداد، همکارى‌هاى متقابل نظامى پيش‌بينى شده بود.

پيمان بغداد متعاقب کودتاى عبدالکريم قاسم در عراق ـ 23 تير 1337 ـ ضربه اساسى ديد. قاسم که يک نظامى چپگرابود به اين پيمان روى خوش نشان نداد، در نتيجه مرکزيت پيمان به آنکارا انتقال يافت و از اين پس اين پيمان بانام «سنتو» به کار خود ادامه داد.

علت اطلاق «سنتو» به اين سازمان، آن بود که اين تشکل ميان قلمرو پيمان «سيتو» در شرق و قلمرو پيمان «ناتو» در غرب قرار گرفته بود. سنتو که در وسط مرکز اين دوپيمان قرار داشته از يکسو باعضويت ترکيه به ناتو پيوند داشت و از سوى ديگر با عضويت پاکستان با «سيتو» مرتبط بود.

پاکستان در1350 ش. با انتقاد از عدم حمايت سنتو از مواضع اسلام‌آباد در برابر تعرضات هند، از آن جدا شد و ايران نيز متعاقب پيروزى انقلاب اسلامى در 20 اسفند 1357 خروج خود را از اين سازمان اعلام کرد. باخروج ايران ازسنتو، اين مجموعه که تأمين کننده منافع امريکا در بُعد سياسى و امنيتى در منطقه بود فرو پاشيد.

منبع: موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی