انفجارهای کاظمین و کرکوک و اختلاف‌های طائفه‌ای تازه

روز دوشنبه 28 ژوئیه دو انفجار مرگبار در کرکوک و منطقه کراده نزدیک بغداد روی داد که باعث کشته شدن حداقل یکصد نفر و زخمی­شدن بیش از 350 نفر دیگر در هر دو انفجار شد.

حادثه کراده که فجایع آن حاصل سه انفجار پیاپی توسط سه زن انتحاری بوده است، در میان صفوف عزاداران کاظمی در حین رفتن به مراسم عزاداری به بارگاه امام موسی کاظم (ع) و در شهر کاظمین رخ داد. به همین دلیل تمام قربانیان این حادثه را شیعیان تشکیل دادند. در این حادثه 27 نفر کشته و نزدیک به 150 نفر زخمی شدند.

فاجعه کرکوک نیز که به فاصله زمانی کوتاهی از این حادثه رخ داد، در میان جمعی از تظاهرکنندگان معترض به لایحه تصویب شده انتخابات کرکوک به وقوع پیوست که باعث کشته شدن حداقل 57 تن و زخمی شدن سیصد نفر دیگر شد.

این عملیات تروریستی خونین که حداقل از یک سال پیش تا کنون خونبارترین انفجار در نوع خود بوده، انگشت اتهام را متوجه دو جریان عمده کرده است. آمریکایی­ها القاعده را در پشت این عملیات انتحاری مرگبار می­دانند و احزاب فعال عراقی آن را نتیجه اختلاف­های قومی که تازگی بر سر قانون انتخابات در کرکوک که مورد تصویب پارلمان قرار گرفته و اعتراض­های گسترده­ای را در جبهه کردها برانگیخته، تصور می­کنند.

گوردون گوندرو، سخنگوی کاخ سفید در این باره گفت: «ایالات متحده حملات مرگبار علیه شهروندان بی­گناه عراقی را به شدت محکوم می­کند و از دولت عراق می­خواهد امنیت را برای شهروندان خود تامین کرده و با تندروانی که عامل اخلال در امنیت و آسایش مردم می­شوند، برخورد کند.»

پس از حادثه کرکوک دولت عراق منع آمد و شد در کرکوک برقرار کرد و نیروهای امریکایی و عراقی نیز عملیات برخورد شدید با گروه­های وابسته به القاعده که پیش­بینی می­شود اکنون عمدتا در دیالی در شمال عراق متمرکز شده باشند، را تدارک دیده­اند. بیشتر عملیات تروریستی عراق در یک ماه گذشته در استان دیالی به وقوع پیوسته و گفته می­شود امروزه بیشتر عملیات تروریستی عراق از آن منطقه رهبری و هدایت می­شود.

ژنرال رجیب العمیری، مدیر عملیات شهر بعقوبه در این باره گفت: «نیروهای عراقی و امریکایی عملیات گسترده­ای را برای برقراری امنیت در دیالی که خطرناکترین استان در عراق محسوب می­شود، آغاز کرده­اند و تلاش می­کند موقعیت تازه­ای که القاعده در این استان برای خود ایجاد کرده را مهار کنند. ما اکنون برخوردهایی را در شهر بعقوبه با گروه­های تروریستی القاعده انجام داده­ایم و در همین رابطه عده­ای نیز بازداشت شده­اند و امیدواریم که به زودی به نتایج قابل قبولی در این زمینه نیز برسیم.»

ارتش عراق نیز با صدور بیانیه­ای اعلام کرد، پاکسازی منطقه از شورشیان، القاعده و شبه نظامیان از اولویت­های ارتش و پلیس عراق است. در عملیات دیالی نزدیک به 30 هزار نیروی امنیتی مشارکت دارند.

زنگ خطری تازه در عراق

حادثه مرگبار کرکوک و کراده در بغداد، مجددا این زنگ خطر را به صدا در آورد که القاعده هنوز بیدار است و ناامنی هنوز عراق را تهدید می­کند. عراقی­ها هنوز نمی­توانند به آسانی در انتظار امنیت کامل باشند و خطر القاعده در کشور همچنان ادامه دارد.

اما این همه داستان نیست. با وجود این که ارتش امریکا و نیروهای عراقی القاعده را در پس جریان تروریستی دیروز می­دانند اما بسیاری از احزاب و گروه­های سیاسی عراقی نظری مخالف آن دارند و بر این عقیده­اند که دوباره اختلاف­های مذهبی سر بر آورده و به نوعی، چالش طائفه­ای تازه ای  در کشور رخ داده است. سکوت دولت در برابر این که چه کسی متهم اصلی این حوادث به ویژه حادثه کرکوک بود، دلیلی براین ادعا است.

گروه­های ترکمن معتقدند که نیروهای کرد در پلیس کرکوک نفوذ کرده و امنیت و جان مردم را در اختیار خود گرفته­اند و تلاش می­کنند، خواسته­های صرف خود را بی­اعتنا به دیگران و دیگر اقلیت­ها در این شهر پیاده کنند.

در مقابل گروه­های کرد ترکمن­ها را متهم می­کنند که برای ایجاد بحران در کرکوک دست به عملیات تروریستی می­زنند و آنچه در روز دوشنه 28 ژوئیه در آن شهر رخ داد را به آنها نسبت می­دهند.

اما اختلاف­ها از زمانی آغاز شد که اقلیم کردستان اعلام کرد، کرکوک جزء اقلیمشان است. کرکوک از سه طائفه سنیان که عموما در زمان صدام حسین برای تغییر ساختار جمعیتی آن به آن شهر کوچ داده شدند، ترکمن­ها که از سوی ترکیه حمایت می­شوند و کردها که مورد حمایت اقلیم کردستان است، تشکیل می­شود. در گذشته جمعیت کردها بیشتر از همه بود، اما با تغییر ساختار جمعیتی در زمان صدام این تعادل دچار تغییر شد و اکنون سنیان در اداره کرکوک مدعی هستند. ترکمن­ها نیز از این که این شهر صرفا در اختیار کردها قرار گیرد، ناخرسندند و معتقدند باید اداره آن مشترک باشد.

این اختلاف زمانی به اوج خود رسید که با نزدیک شدن به انتخابات محلی مجلس عراق قانونی را به تصویب رساند که بر اساس آن رای­گیری در کرکوک به طور جداگانه صورت می­گیرد و تقسیم قدرت در آن، میان کردها، سنیان و ترکمن­ها به اندازه مساوی انجام خواهد شد.

در روز رای­گیری کردها از پارلمان خارج شدند تا بدین صورت اعتراض خود را به تصویب این قانون نشان دهند. مسئله کرکوک اوج اختلاف میان کردها با دیگر اقشار جامعه عراق را به خوبی نشان داد. انفجار دقیقا زمانی رخ داد که تظاهرکنندگان نسبت به تصویب قانون انتخابات استانی دست به تظاهرات زده بودند. این نشان می­دهد که برپایی تظاهرات از یک سو و انجام این عملیات تروریستی از سوی دیگر هر دو مخالفان و موافقانی داشته است.

در این جا به هیچ عنوان نمی­توانیم متهم کنیم که چه کسی این عملیات را انجام داده است. نه دلیلی وجود دارد که ثابت کند، ترکمن­ها در پس این جریان قرار دارند و نه دلیلی که بتواند کردها را متهم اصلی این قضیه بداند. در همین حال انگشت اتهام به سمت سنیان تندرو به ویژه اهالی ساکن در کرکوک نیز نشانه رفته است.

اخباری که به گوش می­رسد نشان می­دهد که اوضاع کرکوک به هیچ عنوان خوب نیست. به ویژه از ناحیه انسانی به شدت توسط کردها تصفیه­های انسانی با هدف تغییر ساختار جمعیتی آن صورت می­گیرد. علاوه بر آن کردها در تلاشند به هر نحوی شده، سیاستی را در این شهر پیاده کنند تا کرکوک به کردستان ملحق شود.

در این میان پرسشی می­آید که شیعیان چه نقشی دارند؟ شیعیان عموما تلاش دارند تا از جریان کرکوک خود را دور نگه دارند. گرچه احزاب ترکمن شیعه بسیار مایلند که احزاب و گروه­های شیعه نیز در این باره نقش­آفرینی کنند. احزاب شیعه قلبا تمایلی به قدرت گرفتن کردها بیش از وضعیت فعلیشان ندارند. به هر صورت قدرت مطلق در نهایت فساد می­آورد و کردها نیز از این قاعده مستثنی نیستند.

اما در این میان بعضی وقت­ها شیعیان همانند گوشت قربانی، قربانی اختلاف­های طائفه­ای نیز می­شوند. مثلا در برخی مواقع سنیان به آنها به شدیدترین شکل ممکن فشار می­آورند تا در برابر کردها قرار گیرند. یا بالعکس کردها به آنها فشار می­آورند تا در برابر سنیان طرف آنها را بگیرند.

برای مثال حادثه دیروز کاظمین که توسط سه زن به صورت انتحاری در نزدیکی بغداد و در میان کاروان شیعیان انجام شد، می­تواند دلیلی بر این ادعا باشد. شورشیان القاعده که در حقیقت افراطیون سنی محسوب می­شوند به شیعیان بدین ترتیب فشار می­آورند تا از سنیان در برابر کردها حمایت کنند. یا مثلا اظهارات جلال طالبای در سال گذشته که درباره اروند رود زد تا پیمان ایران با شیعیان عراق را تضعیف کند و شیعیان را وادار کند از کردها در برابر سنیان حمایت کنند.

در همین حال سید عمار حکیم پسر ارشد سید عبدالعزیز حکیم رئیس ائتلاف یکپارچه عراق و یکی از رهبران مجلس اعلای اسلامی عراق نیز به مصر رفته تا درباره تحولات اخیر عراق به ویژه پرونده کرکوک که مایه نگرانی مصری­ها و دیگر اعضای اتحادیه عرب نیز شده به گفت و گو بنشیند. این در حالی است که طارق الهاشمی معاون رئیس جمهوری عراق و یکی از رهبران جبهه توافق العراقیه مهمترین جریان سیاسی سنی عراق نیز به ترکیه رفته تا ضمن انجام معاینات پزشکی در همین رابطه با دولت آنکارا به گفت و گو بنشیند.

اگر حادثه کاظمین و حادثه کرکوک را در کنار سفرهای هم­زمان مقام­های ارشد عراقی به ترکیه و مصر بگذاریم به یک پرونده جدید می­رسیم. پرونده کرکوک. کرکوک این شهر نفت خیز عراق که الحاق آن به کردستان مخالفت­های بین­المللی بسیاری از جمله از سوی اعراب، ترکیه و ایران به دنبال دارد، پرونده­ای است که در این برهه زمانی مطرح شده است. شاید اتفاقات تروریستی اخیر زنگ خطری برای تحولات آینده عراق باشد.