جای خالی ایران در فصل تازه روابط سوریه و لبنان

ولید معلم وزیر امور خارجه سوریه در یک سفر تاریخی پا به بیروت گذاشت تا برگ تازه­ای از روابط دمشق بیروت را رقم بزند. روابطی که پس از ترور رفیق حریری نخست وزیر اسبق لبنان بسیار تیره شد و جنگ سردی میان دو کشور را به وجود آورد.

پس از انتخاب میشل سلیمان به سمت ریاست جمهوری که دولت سوریه در انتخاب آن کمک شایانی کرد و کمک به تشکیل دولت جدید لبنان که باز هم دولت سوریه همکاری بسیاری با دولت لبنان انجام داد، چرخشی در روابط سوریه با لبنان به وجود آمده است.

پس از نزدیک به چهار سال بشار اسد به فرانسه رفت تا حرکتی تازه در بهبود روابط دو کشور به وجود آید. دولت فرانسه بهبودی رابطه خود با سوریه را در گرو تعیین رئیس جمهوری و دولت لبنان اعلام کرده بود. سفر بشار اسد به فرانسه باعث شد تا روابط سوریه و لبنان نیز به سمت بهبود پیش رود. از این رو برای نخستین بار در تاریخ استقلال دو کشور، بیروت و دمشق اعلام کردند، قصد دارند سفارتخانه­های خود را در کشورهای یکدیگر تاسیس کنند و به مبادله سفیر بپردازند.

در همین حال سوریه نیز اعلام آمادگی کرد که حاضر است از میشل سلیمان رئیس جمهوری لبنان در دمشق میزبانی کند. میشل سلیمان فردی است که شخصا روابط نزدیکی با لبنان دارد و بسیار مایل است به هر نحوی که شده روابط کشورش با سوریه بهبود یابد.

در همین حال وزارت امور خارجه سوریه یک هفته قبل از سفر ولید معلم به بیروت اعلام کرد، به زودی فئواد سنیوره نخست وزیر لبنان برای انجام یک سفر رسمی به دمشق سفر خواهد کرد. ولید معلم وزیر امور خارجه سوریه قبل از آن هم اعلام کرده بود که سنیوره قصد دارد پس از اعلام کابینه­اش به دمشق سفر کند تا گامی اساسی در بهبود روابط سوریه و لبنان بردارد.

به هر صورت این اول ولید معلم بود که به بیروت آمد تا به طور رسمی از میشل سلیمان رئیس جمهوری لبنان دعوت به عمل آورد تا به دمشق سفر کند.

وی پیام دعوت بشار اسد رئیس جمهوری کشورش برای دیدار از دمشق را تسلیم میشل سلیمان کرد و با خودداری از اعلام زمان دقیق این سفر تنها گفت که در آینده نزدیک انجام خواهد شد.

وزیر امور خارجه سوریه پس از دیدار با میشل سلیمان نیز به خبرنگاران گفت: «امروز دیگر روابط سوریه و لبنان به مرحله­ای رسیده که باید به سمت بهبود حرکت کند. لبنان از یک رئیس جمهوری توافقی برخوردار است که روابط مستحکمی با بشار اسد رئیس جمهوری سوریه دارد و می توان از این روابط برای حل بسیاری از مشکلات گذشته بهره گرفت.»

وی افزود: «لبنان پس از توافق­نامه دوحه، انتخاب رئیس جمهوری و تشکیل دولت وحدت ملی حرکت خود در مسیرحل مشکلات را آغاز کرده و امیدواریم که این تحولات پس از انتخابات پارلمانی که در بهار آینده برگزار می­شود نیز ادامه یابد.»

ولید معلم تاکید کرد، ما مصمم به گشودن سفارتخانه در لبنان هستیم و اگر نیاز به ترسیم مرزها باشد ما برای اینکار آماده­ایم وهیچ مانعی برای ترسیم مرزها همراه با مدنظر قرار دادن تداخل جمعیتی موجود و روستاهای مرزی وجود ندارد.

معلم درباره پرونده مفقودان و بازداشت شدگان لبنانی در زندان­های سوریه خاطرنشان کرد، این موضوع از طریق یک کمیته متشکل از قضات سالم درحال بررسی است و امیدواریم این پرونده نیز در نزدیک­ترین زمان ممکن بسته شود.

آمدن ولید معلم به بیروت با تظاهرات خانواده این بازداشت شدگان در برابر کاخ ریاست جمهوری لبنان همراه بود. وی در این باره گفت: «تظاهرات آنها امری طبیعی است و آن را درک می کنم، این خانواده ها بیش از 30 سال صبر کرده اند و منتظر عزیزانشان هستند. اما آنها چند هفته دیگر هم صبر کنند تا نتیجه این پرونده مشخص شود.»

بدین ترتیب به زودی رئیس جمهوری لبنان به سوریه سفر خواهد کرد تا روابط سوریه و لبنان به طور کامل بهبود یابد.

اما در این میان دو نکته مطرح است. نخست این که بر اساس آنچه از شواهد بر می­آید، بهبودی کامل روابط لبنان و سوریه ظاهرا در گرو بهبودی رابطه دمشق با واشنگتن است. گرچه لبنان نیز همانند اسرائیل تلاش کرد تا بهبودی رابطه خود با سوریه را برای آمریکایی­ها ضروری و حیاتی توضیح دهد. البته ناگفته نماند که این اقدام را نیز دولت فرانسه برای سوری­ها انجام می­دهد. اما با این حال همچنان روابط سوریه و آمریکا تیره است و این مسئله بر بسیاری از فعالیت­های سوریه در عرصه دیپلماتیک به ویژه در مورد لبنان تاثیر می­گذارد.

در این جا این را نیز باید اشاره کنیم که دولت سوریه تلاش دارد روابط خود با آمریکا را نیز حداقل به یک حد مطلوب برساند. سفر مقام­های وزارت امور خارجه سوریه که اخیرا هم­زمان با سفر معلم به لبنان انجام شده، دلیلی بر این ادعا است. رياض الداودى، مشاور وزير امور خارجه سوريه و رئيس هيأت مذاکره کننده با اسرائيل به همراه احمد سمير التاکى از مشاوران وزير امور خارجه سوريه به واشنگتن سفر کرده­اند تا به گفته منابع خبری در نشستى با نام «تشويق سوريه: مذاکرات جديد، چالش‌هاى قديمى» که در مؤسسه بروکينز در واشنگتن برگزار مى‌شود و خودشان نیز عضو کمیته چهار نفره آن هستند، شرکت کنند.

«گونزالو گالگوس»، يکى از سخنگويان وزارت امور خارجه آمريکا گفته است که دولت آمریکا آمادگی دارد با آنها گفت و گو کند. اما ديويد ولش، معاون وزير امور خارجه آمریکا در امور شرق نزديک ضمن اعلام این که آماده است با آنها مذاکره کند، گفت: «اين مذاکرات رسمى نخواهد بود.»

به هر حال نمی­توان انتظار داشت حتی با سفر سنیوره و سلیمان به سوریه، روابط لبنان و سوریه بدون توجه بهبودی رابطه با آمریکا به این سادگی­ها عادی شود.

نکته دیگر به سهم ایران از بهبودی رابطه با لبنان باز می­گردد. دولت ایران در بیروت سفیر دارد اما روابط دو کشور به ویژه در تحولات اخیر لبنان و خصوصا پس از جنگ 33 روزه تیره و تار شده است. ایران در یک جبهه با حزب الله از دولت فئواد سنیوره ناخرسند است و روابط خود را با آن به حالت تعلیق در آورده است. گرچه پس از اعلام رئیس جمهوری، نخست وزیر و کابینه وی بیروت و تهران به گسترش روابط علاقه­مند شدند و حتی دولت ایران از رئیس جمهوری لبنان برای سفر به تهران دعوت به عمل آورد و رئیس جمهوری لبنان نیز برای سفر رئیس جمهوری ایران به کشورش ابراز تمایل کرد، اما هنوز گام موثری در تحسین این روابط برداشته نشده است.

این در حالی است که ایران از سعد حریری رهبر فراکسیون اکثریت پارلمان لبنان و یکی از چهره­های کاریزما و متنفذ جریان 14 مارس در لبنان چندین بار دعوت به عمل آورد تا به تهران سفر کند. اما حریری نیز هر بار به بهانه­ای سفرش به ایران را به تاخیر انداخته است. از این فراتر حریری حتی بدون دعوت رسمی دولت عراق به لبنان سفر کرد و با مقام­های عراقی دیدار و گفت و گو کرد و پیغام­های نه چندان مثبتی را برای ایران فرستاد تا ناخرسندی­اش را از ایران نشان دهد. (مقاله­ای در همین زمینه در سایت دیپلماسی ایرانی نوشته شده است.) سفر حریری به عراق به خوبی نشان داد که ایران و لبنان تا چه اندازه از هم دور هستند و با وجودی که ایرانی­ها تمایل به بهبودی رابطه با لبنان دارند، بخش مهمی از صاحبان قدرت در این کشور تمایلی به ایجاد رابطه با ایران ندارند یا هنوز منتظر زمان دیگری هستند.

به هر حال عده­ای از تحلیلگران این برداشت را می­­کنند که سوریه از سرمایه­های ایران در لبنان هزینه کرد و گرچه از خود نیز مایه گذاشت اما زودتر از ایران به منافع پرسود خود در آن کشور رسید. برای بسیاری این  پرسش به وجود آمده که چرا سوریه زودتر از ایران به فکر تامین منافع خود در لبنان افتاده و هنوز ایران کار موثری در این زمینه نکرده است. چرا هنوز دعوت از میشل سلیمان برای سفر به ایران انجام نشده یا بر عکس دعوت از رئیس جمهوری ایران برای سفر به لبنان جدی نشده است؟