مذاکرات ایران و آمریکا؛ چالش‌ها، فرصت‌ها و نقش دیپلماسی

دیپلماسی ایرانی: با آغاز دور جدید مذاکرات میان ایران و آمریکا، فضای سیاسی و رسانه‌ای کشور دستخوش تغییرات قابل توجهی شده است. این مذاکرات که در پی تحولات مختلف داخلی و خارجی و در پی تلاش‌های دیپلماتیک برای کاهش تنش‌های بین‌المللی و تقویت موقعیت ایران در عرصه جهانی آغاز شده، بازتاب‌های متفاوتی داشته است. در این میان، هرچند برخی از منتقدان و مخالفان در داخل کشور نگرانی‌هایی از تأثیرات احتمالی این مذاکرات دارند، اما به نظر می‌رسد که اکثریت جامعه از روند جاری و پیگیری مذاکرات حمایت می‌کنند. مهم‌ترین تغییرات، در فضای اقتصادی کشور خود را نشان داده است. از یک سو، بازارهایی مانند ارز، سکه و بورس که در گذشته به شدت تحت تأثیر تحریم‌ها و تنش‌های بین‌المللی قرار داشتند، شاهد واکنش مثبت و روندی آرام‌بخش بوده‌اند. این تحولات نشان‌دهنده امیدواری بازارها به کاهش فشارهای اقتصادی و تحریم‌ها در پی رسیدن به یک توافق است. به نظر می‌رسد که بازاری‌ها و سرمایه‌گذاران با پیش‌بینی اینکه مذاکرات به نتایج مثبتی منجر خواهد شد، اقدام به خرید و سرمایه‌گذاری در این بازارها کرده‌اند. این واکنش‌های مثبت از سوی بازارها، خود دلیلی است بر این که درک عمومی از مذاکرات و اثرات احتمالی آن بیشتر مثبت بوده است.

در کنار این تحولات اقتصادی، هنوز شک و تردیدهایی در مورد نتیجه نهایی مذاکرات وجود دارد. بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران، علی‌رغم ارزیابی مثبت از روند کنونی، به این نکته اشاره می‌کنند که رسیدن به توافق نهایی نیازمند زمان و تلاش‌های دیپلماتیک بیشتری است. در همین حال، همچنان نگرانی‌هایی از سوی برخی گروه‌ها وجود دارد که ممکن است مذاکرات به بن‌بست برسد یا حتی پس از رسیدن به توافق، در روند اجرایی آن مشکلاتی به وجود آید. علاوه بر این، برخی از مخالفان داخلی و همچنین بازیگران خارجی همچنان به دنبال کارشکنی در روند مذاکرات هستند. آنها ممکن است به هر طریق ممکن سعی کنند تا روند گفت‌وگوها را پیچیده‌تر کنند یا به‌طور کامل از دسترس خارج سازند. این کارشکنی‌ها که از سوی برخی نهادهای خارجی مانند اسرائیل یا گروه‌های خاص داخلی انجام می‌شود، می‌تواند به نوعی چالش‌هایی برای دیپلماسی ایران ایجاد کند. در نهایت، در حالی که فضای سیاسی و اقتصادی بهبود یافته و نشانه‌هایی از آرامش نسبی در بازارهای ایران مشاهده می‌شود، هنوز نمی‌توان به‌طور قطعی از موفقیت کامل مذاکرات سخن گفت. بسیاری از ناظران معتقدند که مذاکرات باید در یک فرایند طولانی‌مدت پیش برود تا به توافق نهایی و پایدار برسد. آنها همچنین بر این نکته تأکید دارند که حمایت داخلی و اجماع ملی در این راستا، برای پیشبرد موفقیت‌آمیز مذاکرات و اجرای هر توافقی که حاصل خواهد شد، ضروری است. در مجموع، آنچه که از این فضا می‌توان نتیجه گرفت این است که روند مذاکرات می‌تواند به بهبود وضعیت اقتصادی و کاهش فشارهای تحریمی کمک کند، اما همچنان چالش‌هایی برای رسیدن به یک توافق پایدار وجود دارد که باید با دقت و تدبیر مدیریت شوند. برای تحلیل و بررسی فضای سیاسی پس از برگزاری گفت‌وگوهای مسقط، سراغ محمد هاشمی رفسنجانی، فعال سیاسی و عضو اسبق مجمع تشخیص مصلحت نظام، و عبدالله رمضان‌زاده، سخنگوی دولت اصلاحات و فعال سیاسی رفته ایم. این دو چهره سیاسی هر یک به نوبه خود تحلیل‌هایی دقیق و متفاوت از روند مذاکرات و چالش‌های آن ارائه کرده‌اند که در ادامه به تفصیل مورد بررسی قرار می‌گیرد.

محمدهاشمی: مخالفت‌های داخلی در قبال مذاکرات قابل مدیریت است

با توجه به نکات فوق، محمد هاشمی در گفت‌وگویی با «شرق» ابتدا، به تبعات ناشی از فضای دوقطبی سیاسی که در پی مذاکرات و کارشکنی‌های مختلف شکل گرفته است، پرداخت و عنوان داشت که «این دوقطبی‌ها هر چند ممکن است به چشم بیایند، اما در نهایت قابل مدیریت هستند». به گفته عضو حزب کارگزاران، «این‌طور نیست که این دوقطبی‌ها در سطح گسترده‌ای معنا پیدا کنند. همیشه در هر جامعه‌ای گروه‌هایی هستند که مخالف هر چیزی می‌شوند. این افراد بیشتر منافع شخصی خود را در شرایط موجود می‌بینند و ممکن است از وضعیت تحریم‌ها برای منافع خود بهره‌برداری کنند». اما به زعم این فعال سیاسی «در نهایت، این گروه‌ها نمی‌توانند تأثیر جدی بر روند مذاکرات بگذارند».

هاشمی در ادامه موضوع امید به توافق نهایی و تغییرات ملموس در پی مذاکرات را را واکاوی کرد و در پاسخ به این پرسش که با توجه به تجربه مذاکرات قبلی و برجام، امکان رسیدن به یک توافق پایدار وجود دارد که عضو اسبق مجمع تشخیص مصلحت نظام نگاه مثبتی داشت و توضیح داد که «شرایط امروز با گذشته بسیار متفاوت است. منطقه به آرامش نیاز دارد و اینکه ایران در مذاکرات جدید با ترامپ در موقعیت ویژه‌ای قرار گیرد، بسیار مهم است». از منظر دیگر، این چهره سیاسی هشدار می‌دهد که «معادلات جدید منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ناشی از دو جنگ در خاورمیانه و اوکراین و نیز فشارهای مختلف از سوی کشورهای خارجی، ایران را در موقعیتی قرار داده که باید با استراتژی مناسب در مذاکرات پیش برود». با چنین برداشتی، هاشمی نتیجه‌گیری می‌کند که «تجربه مذاکرات قبلی نشان داده که ایران در مدیریت این مذاکرات بسیار موفق عمل کرده است. در این دوره هم، ایران توانسته است نقش کلیدی در مدیریت مذاکرات ایفا کند».

یکی از مهم‌ترین مسائلی که در این گفت‌وگو مطرح شد، فشارهای خارجی و به ویژه از سوی اسرائیل برای کارشکنی در ادامه مذاکرات بود که این فعال سیاسی با اطمینان از عدم موفقیت نتانیاهو، بیان داشت که «اسرائیل و کشورهای مشابه قدرت زیادی برای ایجاد مشکلات عمده ندارند». البته به اذعان وی، «فشارهای خارجی وجود دارند، اما ایران توانایی آن را دارد که با دیپلماسی و استراتژی مناسب، این فشارها را مدیریت کند. ولی باید توجه داشت که این کشورها نمی‌توانند ایران را به راحتی از مسیر خود منحرف کنند». در پاسخ به پرسشی درباره تأثیر مذاکرات بر وضعیت اقتصادی کشور و فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم‌ها، عضو اسبق مجمع تشخیص مصلحت نظام تصریح کرد که «مذاکرات هسته‌ای می‌تواند به کاهش فشارهای اقتصادی و تحریم‌ها کمک کند. اگر به توافقی پایدار برسیم، وضعیت اقتصادی کشور بهبود خواهد یافت. در واقع، تأثیرات مثبت این مذاکرات حتی در بازارها هم قابل مشاهده است. این نشان می‌دهد که ایران در مسیر درستی قرار دارد و می‌تواند به نتیجه مطلوب دست یابد».

محمد هاشمی در ادامه به اهمیت حمایت داخلی از مذاکرات اشاره و تاکید کرد که «در این شرایط حساس جهانی، هر گونه اختلاف داخلی می‌تواند به ضرر منافع ملی تمام شود. همه ما باید از روند مذاکرات حمایت کنیم. اختلافات داخلی نباید بر این روند تأثیر بگذارد. حمایت از سیاست‌های دولت در عرصه دیپلماسی، نیاز امروز ایران است». بخش دیگری از این گپ و گفت‌ به نقش‌آفرینی بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی اختصاص داشت که ممکن است تلاش کنند تا مذاکرات را به شکست بکشانند، که در تبیین این موضوع، عضو حزب کارگزاران اظهار داشت: «همیشه در مذاکرات فشارهایی از سوی برخی کشورهای خارجی وارد می‌شود. اما ایران قدرت آن را دارد که با دیپلماسی و استراتژی درست از این فشارها عبور کند. در نهایت، این کارشکنی‌ها نمی‌توانند روند مذاکرات را متوقف کنند. ایران به خوبی می‌داند که چگونه در برابر چنین چالش‌هایی واکنش نشان دهد».

در انتهای گفت‌وگوی «شرق»، از محمد هاشمی پرسیده شد که با توجه به شرایط کنونی و فشارهای اقتصادی، آیا ایران می‌تواند قدرت خود را بازسازی کند که وی با تأکید بر این که ایران همیشه در تاریخ خود توانسته بر مشکلات فائق آید، اعتقاد دارد: «پس از تحریم‌ها و فشارهای زیادی که در گذشته داشتیم، ایران توانسته است خود را بازسازی کند و این بار هم چنین خواهد شد. وضعیت اقتصادی بهبود خواهد یافت و مذاکرات می‌تواند به حل بسیاری از مشکلات اقتصادی و سیاسی کمک کند. ایران می‌تواند به عنوان یک قدرت بزرگ در منطقه و جهان باقی بماند». عضو اسبق مجمع تشخیص مصلحت نظام با ذکر این جمله به تحلیل خود پایان داد که «در مقطع حساسی فعلی می‌بایست اختلافات داخلی کنار گذاشته شود. چرا که دامن زدن به همین اختلافات در این برهه زمانی می‌تواند ضربه‌ جبران ناپذیری را به کشور وارد کند».

 عبدالله رمضان‌زاده: از ترس شکست نباید مذاکرات را متوقف کرد

عبدالله رمضان‌زاده هم دیگر چهره و فعال سیاسی بود که در گپ و گفتش‌ با «شرق»، قرائتی همسو با محمد هاشمی دارد و ابتدا به ساکن از فضای دوقطبی که در پی مذاکرات اخیر به‌وجود آمده است سخن گفت و اظهار داشت که «هرچند باید فرصت اظهارنظر به صداها و نظرات مخالف هم داد، اما در برهه فعلی اکثریت جامعه به دنبال تنش‌زدایی، آرامش، ثبات و بهبود وضعیت اقتصادی و معیشتی خود هستند». به زعم این فعال سیاسی، «با وجود آنکه مخالفان گاهی از دایره ادب خارج شده‌اند، ولی نباید آنها را محدود کرد چرا که در نهایت قابل مدیریت هستند». سخنگوی دولت اصلاحات، این را هم یادآور می‌شود که «همیشه در هر جامعه‌ای گروه‌هایی هستند که مخالف هر چیزی می‌شوند، مخصوصاً وقتی منافع شخصی آنها به خطر می‌افتد. اما در مجموع، این گروه‌ها نمی‌توانند تأثیر جدی بر روند مذاکرات بگذارند. چرا که همین مخالفان حداقلی، وابسته به کانون‌های قدرت هستند و در حال حاضر کانون‌های قدرت به دنبال دوقطبی‌کردن فضای کشور نیستند». در تأیید گفته خود، رمضان‌زاده به شکست اعتراضات مقابل مجلس به نام قانون حجاب اشاره دارد و معتقد است که مخالفت این روزها با مذاکرات هم به نتجه‌ای منجر نخواهد شد.

سخنگوی دولت اصلاحات در ادامه گفت‌وگوی خود با «شرق» به مبحث مذاکرات هم ورود می‌کند و به رغم آنکه معترف است نباید پیشاپیش نگاه خوشبینانه و تصور امیدوارانه صددرصدی داشت، اما در عین حال فضای کنونی بعد از دور اول مذاکرات مسقط را مثبت ارزیابی می‌کند. هرچند که این فعال سیاسی قائل به وجود اختلافات بین طرفین است و آن را طبیعی می‌داند، ولی از لزوم هوشیاری، هوشمندی و انعطاف دیپلماتیک برای پیشبرد مذاکرات با هدف رسیدن به یک توافق منطقی می‌گوید. چرا که از دید این عضو دولت اصلاحات، «اکنون اراده ایران و آمریکا بر ادامه مذاکرات و حل اختلافات است و این تلقی را دارد که شاید اراده دو طرف به یک توافق قابل قبول و قابل دفاع منجر شود».

رمضان‌زاده در ادامه به بررسی چشم‌انداز توافق و امکان دستیابی به توافقی پایدار پرداخت و با اشاره به تجربه‌های گذشته از جمله مذاکرات هسته‌ای و برجام، اظهار داشت که «شرایط امروز با گذشته متفاوت است. اکنون منطقه به آرامش نیاز دارد و ایران در مذاکرات جدید با ترامپ در موقعیت ویژه‌ای قرار دارد. این مسئله به‌ویژه در زمینه مذاکرات هسته‌ای از اهمیت بالایی برخوردار است». وی همزمان این نکته را هم متذکر می‌شود که «اگر هدف کانونی آمریکا از مذاکره و توافق با ایران فقط عدم دستیابی به سلاح هسته‌ای باشد می‌توان به تداوم مذاکرات و حصول توافق امید بیشتری داشت، چرا که ایران هم در طول این سال‌ها بارها عنوان داشته است که به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای نیست و به همین واسطه ایران هم از مذاکره و توافق با آمریکا متحمل هزینه زیادی نخواهد شد. چون قرار نیست کل توان هسته‌ای خود را از دست بدهد و صرفاً موضوع روی توافق بر سر عدم دست دستیابی به سلاح هسته‌ای خواهد بود که فصل مشترک تهران و واشنگتن است».

سخنگوی دولت اصلاحات با بیان اینکه منطقه در شرایط حساس و بحرانی قرار دارد، تأکید کرد که «تحولات منطقه‌ای و فشارهای بین‌المللی می‌توانند تأثیر زیادی بر روند مذاکرات بگذارند. اما در عین حال ایران می‌تواند با استراتژی و دیپلماسی مناسب، فشارهای خارجی را مدیریت کرده و در مذاکرات به نتایج مثبت برسد». رمضان زاده در ادامه درباره فشارهای داخلی و خارجی، به ویژه کارشکنی‌های اسرائیل، بیان کرد که «مخالفان داخلی و کشورهای خارجی همیشه در تلاشند تا روند مذاکرات را پیچیده‌تر کنند، اما ایران باید با استراتژی مناسب این چالش‌ها را مدیریت کند. تجربه مذاکرات قبلی نشان داده که ایران در این زمینه بسیار موفق عمل کرده است. در مذاکرات کنونی نیز ایران می‌تواند نقش کلیدی در مدیریت مذاکرات ایفا کند». این چهره سیاسی همچنین درباره نقش اسرائیل در کارشکنی‌ها در مذاکرات اظهار داشت که چون «منافع اسرائیل در تدوام تنش ایران و آمریکا است امکان هر گونه کارشکنی و سنگ اندازی وجود دارد. کما اینکه در گذشته اسرائیل برای کارشکنی در توافقات دست به خرابکاری و ترور هسته‌ای در ایران زده است. لذا اکنون تهران باید با نهایت هوشمندی به نحوی رفتار کند که دایره عمل اسرائیل محدود شود و اجازه و فرصت کارشکنی پیدا نکند». به گفته رمضان زاده، «ایران توانایی آن را دارد که با دیپلماسی و استراتژی مناسب، این فشارها را مدیریت کند».

در بخش دیگری از مصاحبه، سخنگوی دولت اصلاحات به تأثیر مذاکرات بر وضعیت اقتصادی کشور اشاره کرد و توضیح می‌دهد که «فضای مثبت کنونی باید حباب ناشی از تنش‌ها در فضای روانی بازار اقتصاد و معیشت کشور را از بین ببرد». از این منظر است که رمضان‌زاده اعتقاد دارد که «مذاکرات هسته‌ای می‌تواند به کاهش فشارهای اقتصادی و تحریم‌ها کمک کند و در صورتی که به توافقی پایدار برسیم، وضعیت اقتصادی کشور بهبود خواهد یافت. تأثیرات مثبت این مذاکرات به وضوح در بازارها قابل مشاهده است. در واقع، این مذاکرات نشان می‌دهند که ایران در مسیر درستی حرکت می‌کند و می‌تواند به نتیجه مطلوب دست یابد». رمضان‌زاده همچنین بر اهمیت حمایت داخلی از روند مذاکرات تأکید کرد و گفت: «در این شرایط حساس جهانی، هرگونه اختلاف داخلی می‌تواند به ضرر منافع ملی تمام شود. حمایت از سیاست‌های دولت در عرصه دیپلماسی ضروری است. اختلافات داخلی نباید بر روند مذاکرات تأثیر بگذارد». او درباره آینده مذاکرات و وضعیت آن می‌گوید «مذاکرات همچنان پیشرفت خوبی داشته و ایران توانسته است در این مذاکرات نقشی کلیدی ایفا کند. اما باید توجه داشته باشیم که این مذاکرات به‌طور کامل به نتیجه نمی‌رسد مگر با همراهی و حمایت داخلی و با استفاده از فرصت‌های دیپلماتیک».

در فصل پایانی گپ و گفت با «شرق»، سخنگوی دولت اصلاحات با ارجاعی به تجربه شکست برجام و همچنین ناکامی مذاکرات دولت رئیسی، این هشدار را هم می‌دهد که «شاید مشابه آن اتفاقات تلخ برای مذاکرات و توافقات جدید هم روی دهد، اما نباید از ترس مرگ از هم اکنون دست به خودکشی زد». به گفته این چهره سیاسی «فعلا باید مذاکرات را جلو برد، به توافق رسید و آن را اجرایی کرد و در ادامه شرایط را به نحوی پیش برد که شاهد ثبات و تداوم اجرای توافق تازه ایران و آمریکا بود»./شرق