اقتدارگرایی رقابتی

نویسنده دکتر حسن صادقیان؛ تحلیلگر مسائل سیاسی ترکیه و قفقاز

دیپلماسی ایرانی: امروزه مرزهای بین دموکراسی و اقتدارگرایی به طور فزاینده ای محو شده است. در بسیاری از کشورها، اگرچه انتخابات و نهادهای دموکراتیک همچنان وجود دارند، مکانیسم های سرکوب برای جلوگیری از تغییر قدرت ایجاد شده است. در این سیستم، که توسط دانشمندان علوم سیاسی، استیون لویتسکی و لوکان ای. وی، «اقتدارگرایی رقابتی» نامیده می‌شود، انتخابات اغلب به نفع دولت دستکاری می‌شود در حالی که مردم اجازه دارند به پای صندوق‌های رای بروند.

اگرچه این مدل مدیریتی که «اقتدارگرایی رقابتی» نامیده می‌شود، ساختاری دموکراتیک را در ظاهر به نمایش می‌گذارد، اما در واقع حاوی عناصر استبدادی است. در این نظام، فضای سیاسی چندحزبی تا زمانی که انتخابات برگزار می‌شود، به حیات خود ادامه می‌دهد، اما دولت راه‌های مختلفی را برای هدایت اراده مردم و محدود کردن مخالفان تلاش می‌کند. در حالی که مخالفان و رسانه ها تحت فشار هستند، استقلال قوه قضاییه از بین رفته و نهادهای دولتی برای حمایت از دولت شکل می گیرند. بنابراین، در حالی که نظام استبدادی مشروعیت می یابد، دموکراسی واقعی تضعیف می شود.

ماسک دموکراسی اقتدارگرایی

بر اساس اقتدارگرایی رقابتی، بر خلاف رژیم های استبدادی سنتی؛ در حالی که برخی از عناصر دموکراسی حفظ شده است، ماهیت آن تقویت حکومت استبدادی است. در حالی که رژیم های اقتدارگرای سنتی کاملاً سرکوبگر هستند، نظام های اقتدارگرای رقابتی با کنترل فرآیندهای انتخاباتی مشروعیت پیدا می کنند. در این نظام، انتخابات اغلب آزاد و منصفانه نیست، در حالی که احزاب سیاسی و مخالفان اجازه وجود دارند. در حالی که رسانه‌های طرفدار دولت افکار عمومی را مدیریت می‌کنند، روزنامه‌نگاری مستقل سرکوب می‌شود. در حالی که حاکمیت قانون روی کاغذ ادامه دارد، در واقع عدالت در راستای منافع دولت شکل می گیرد.

اگرچه این تصور ایجاد می شود که مردم در مدیریت مشارکت دارند، اما نمونه های عینی این مدل حکومتی که رقابت سیاسی در آن به طور جدی محدود است، در روسیه، مجارستان و به ویژه در کشورهای خاورمیانه از جمله ترکیه قابل مشاهده است. در حالی که دولت پوتین در روسیه همچنان در انتخابات پیروز می شود، به طور سیستماتیک رسانه های مستقل و مخالفان سیاسی را نیز سرکوب کرده است. دولت ویکتور اوربان در مجارستان با تغییر سیستم انتخاباتی و تحت کنترل گرفتن قوه قضاییه، فرآیندهای دموکراتیک را به نفع خود تبدیل کرده است. در ترکیه هم تقریباً از سالهای 2010 به بعد رهبران حزب عدالت و توسعه بارها با دستکاری قانون اساسی، برگزاری رفراندوم  از نوع پله بیسیتی و تغییر نظام سیاسی و حتی نتایج انتخابات سعی کرده اند قدرت سیاسی را همچنان در تصرف خود نگه دارند.  

خطر دائمی کردن استبداد

بزرگترین خطر چنین حکومت هایی این است که مردم را اقناع می کنند که در یک دموکراسی زندگی می کنند. در حالی که وجود احزاب سیاسی، انتخابات و پارلمان این تصور را ایجاد می کند که نظام دموکراتیک است، موانع پیش روی احزاب مخالف، اعمال گزینشی قانون و فشار بر رسانه ها، روند را از عملکرد دموکراتیک دور می کند.

اقتدارگرایی رقابتی که با محدود کردن آزادی های مردم ثبات سیاسی را به خطر می اندازد، به عنوان شکلی از حکومت که اقتدارگرایی را زیر نقاب دموکراسی حفظ می کند، در حال گسترش است. بزرگ‌ترین خطر چنین سیستم‌هایی این است که در داخل نهادهای دموکراتیک را از بین می‌برند و دولت‌های استبدادی را در درازمدت دائمی می‌کنند.

افزایش بی تفاوتی سیاسی

اقتدارگرایی رقابتی باور افراد را به فرآیندهای دموکراتیک تضعیف می کند و در عین حال بی تفاوتی سیاسی را در جامعه تقویت می کند. در حالی که عادی سازی شیوه های اقتدارگرایانه فزاینده توسط مردم، توسل به روشهای ظالمانه تر را برای دولت آسان تر می کند، دموکراسی تنها یک مفهوم رسمی باقی می ماند.
بدون شک برای دستیابی به دموکراسی واقعی، انتخابات عادلانه، رسانه های مستقل و حاکمیت قانون باید تضمین شود. بنابراین، حفاظت از دموکراسی نه تنها از طریق نتایج انتخابات، بلکه با برقراری مجدد آزادی ها و مشارکت اجتماعی امکان پذیر است.

دستگیری امام اوغلو؛ تلاش برای دائمی کردن استبداد  

پیروزی های بلوک اپوزیسیون به رهبری حزب جمهوری خلق در انتخابات شهرداری های دو دوره قبل، نگرانی رهبران حزب عدالت و توسعه برای حفظ قدرت به مراتب بیشتر کرد؛ به ویژه با تقویت مشروعیت شهردار استانبول، اکرم امام اوغلو، این احتمال هر روز تقویت می شد که در انتخابات آتی که حساس ترین انتخابات است، رخداد جدیدی در سپهر سیاسی ترکیه رخ دهد و شاهد تغییر در ساختار حکومتی باشیم. لذا، دستگیری شهردار استانبول تلاشی دیگر و البته خطرناک و هزینه زا، برای دائمی کردن استبداد است. اتفاقی که به نوعی می توان آن را «شلیک نهایی برای دموکراسی ترکیه و مرگ آن» تعبیر کرد. چیزی که در در مجمع عمومی پارلمان اروپا (EP) که در اول آوریل برگزار شد، از آن با تعبیر «قهقرایی دموکراتیک در ترکیه» یاد کردند.

در پایان مایلم بخشی از مصاحبه نوآم چامسکی نظریه پرداز مشهور آمریکایی با روزنامه «حریت» ترکیه در سال 2015، را بازنشر کنم؛ به این دلیل که همانند نظر چامسکی بر این باورم جامعه مدنی ترکیه همچنان فعال است و هرگز در قبال استبداد سرخم فرود نخواهد آورد. بخشی اینک مصاحبه چامسکی: «ترکیه درس‌‏های خوبی برای اروپا و سراسر جهان دارد. ترکیه تنها کشوری است که من سراغ دارم که در آن چهره‌های برجسته طبقات فرهیخته (روزنامه نگاران، دانشگاهیان و نویسندگان) نه‌تنها علیه جرائم حکومت اعتراض می‌کنند، بلکه برای اعتراض به آن‌ها دست به اعمال دلیرانه‌ای از نوع نافرمانی مدنی می‏‌زنند که البته گاهی مجازات‌های شدیدی به دنبال دارد. این چیزی نیست که در هر جایی اتفاق بیفتد. مطمئناً در اروپا و آمریکا روی نمی‌دهد. چنین کسانی و چنین چهره‌هایی وجود دارند؛ اما در حاشیه هستند. اما در ترکیه این افراد جریان مسلط هستند؛ این حیرت انگیز است. این درسی است که غرب می‌تواند از ترکیه بیاموزد».