مذاکرات غیرمستقیم؛ تکرار یک تجربه شکست‌خورده/ امید به آژانس و اروپا؛ سرابی که تکرار می‌شود

دیپلماسی ایرانی: سیدحسین موسویان، دیپلمات پیشین کشور، در واکنش به اظهارات عراقچی مبنی بر اینکه «سیاست ایران در حال حاضر مذاکره مستقیم با آمریکا نیست»، از مذاکره غیرمستقیم انتقاد کرد. او در مطلبی با عنوان «استراتژی معامله بدون مذاکره» نوشت: وزیر امور خارجه ایران تأکید کرده که هرچند سیاست کشور فعلاً مذاکره مستقیم با آمریکا را شامل نمی‌شود، اما مذاکره غیرمستقیم مانعی ندارد. این رویکرد به معنای تلاش برای «معامله بدون مذاکره» است؛ به این صورت که ایران از واسطه‌ها برای ارتباط با آمریکا استفاده می‌کند. موسویان یادآور شد که مذاکرات مستقیم در دوره روحانی-اوباما یکی از عوامل کلیدی در دستیابی به توافق برجام بود، درحالی‌که مذاکرات غیرمستقیم در دوره‌های روحانی-ترامپ و رئیسی-بایدن از عوامل اصلی شکست مذاکرات احیای برجام محسوب می‌شد. او هشدار داد که نباید تجربه‌ای که پیش‌تر شکست خورده، دوباره تکرار شود. وی در پایان تأکید کرد که اگر آمریکا قصد ارائه امتیاز قابل‌توجهی را داشته باشد، آن را به واسطه‌ها نخواهد داد.

کار با ترامپ سخت و پیچیده است

در سوی دیگر هم حسن روحانی اخیرا طی گفت وگویی پیرامون  شرایط کنونی در مواجهه با ترامپ اذعان داشت که «کار کردن با ترامپ پیچیده و دشوار است» و همزمان تأکید کرد که حل مشکلات اقتصادی و تحریم‌ها نیازمند تفاهم با دنیا است. رئیس جمهور اسبق کشور متذکر شد تا زمانی که تحریم‌ها برطرف نشود، مشکلات اقتصادی حل نمی‌شود و زندگی مردم همچنان سخت خواهد بود. روحانی همچنین اشاره کرد که حتی در تعاملات با کشورهای همسایه همچون عراق نیز با مشکلاتی روبه‌رو هستیم و از بی‌توجهی به مسائل اساسی مانندFATF  و تغییر روزهای تعطیل گلایه کرد و آن را غیرقابل درک دانست.

در خصوص میانجیگری روسیه بین ایران و آمریکا، روحانی معترف بود که در گذشته این موضوع چندین بار با ولادیمیر پوتین مطرح شده بود، اما نتیجه‌ای حاصل نشده است. رئیس پیشین قوه مجریه کشور ادامه داد که اگر کشورها بتوانند به عنوان واسطه عمل کنند، مفیدتر از بی‌عملی است، زیرا اقدام نکردن می‌تواند وضعیت را بدتر کند. روحانی تأکید کرد که حفظ کشور، مردم و سرمایه‌های ملی برای ایران بسیار اهمیت دارد و باید آینده‌ای روشن برای مردم ترسیم شود تا ابهامات و نااطمینانی‌ها برطرف گردد.

جزئیات بیشتر نامه ارسال ترامپ برای تهران 

همزمان با هشدارهای روحانی و موسویان، استیو ویتکاف، نماینده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا در امور خاورمیانه، طی گفت‌وگو با تاکر کارلسون اعلام کرد که دونالد ترامپ قصد دارد با ایران با احترام رفتار کند، اعتمادسازی نماید و از جنگ اجتناب کند. او ادعا کرد که محتوای نامه ترامپ به ایران شامل پیام‌هایی برای برطرف کردن سوءتفاهم‌ها و اجتناب از درگیری نظامی بوده است. ویتکاف همچنین تأکید داشت که ترامپ پیشنهاد ایجاد برنامه‌ای برای راستی‌آزمایی هسته‌ای را داده تا نگرانی‌ها درباره تسلیحات هسته‌ای ایران برطرف شود. وی خاطرنشان ساخت که ایران از طریق کانال‌های غیررسمی و چندین کشور با آمریکا در ارتباط بوده است.  او همچنین نسبت به حل دیپلماتیک اختلافات ابراز امیدواری کرد و افزود که ترامپ آماده مذاکره برای حل مسائل، لغو تحریم‌ها و تقویت اقتصاد ایران است. در پایان، او ابراز امیدواری کرد که ایران پاسخی مثبت به این پیشنهاد بدهد. البته عراقچی پیشتر در صداوسیما اعلام کرده بود که نامه ترامپ بیشتر جنبه تهدید دارد.

جالب اینجاست که عبدالخالق عبدالله، مشاور پیشین محمد بن زاید (رئیس امارات) نیز، روز جمعه جزئیاتی از مفاد نامه دونالد ترامپ به رهبر انقلاب را فاش کرده است. بر اساس افشاگری او، ترامپ در این نامه هشت درخواست اساسی از ایران مطرح کرده است: اول، «توقف کامل برنامه هسته‌ای ایران»؛ دوم،«تعطیلی غنی‌سازی اورانیوم»؛ سوم، «قطع ارسال سلاح به حوثی‌های یمن»؛ چهارم، «قطع حمایت مالی از حزب‌الله لبنان»؛ پنجم، «انحلال گروه‌های مسلح وابسته به حشد الشعبی در عراق»؛ ششم، «مهلت دوماهه برای اجرای این شروط»؛ هفتم، «در صورت پذیرش، لغو تحریم‌ها و پایان دادن به انزوای ایران»؛ هشتم، «درغیر این صورت، اقدام نظامی گسترده علیه ایران»

عبدالخالق عبدالله همچنین اشاره کرده است که پیام اصلی نامه، هشدار به تهران درباره احتمال یک اقدام نظامی گسترده در صورت نپذیرفتن مذاکرات است. گفته می‌شود آمریکا پیشنهاد کرده که مذاکرات مستقیم میان ایران و آمریکا در خاک امارات انجام شود. افشای این نامه نشان می‌دهد که دولت ترامپ به دنبال اعمال فشار حداکثری برای تغییر رفتار ایران است و احتمال رویارویی نظامی در صورت رد این درخواست‌ها وجود دارد.

ویتکاف از دیپلماسی می‌گوید، روبیو از تهدید

در حالی استیو ویتکاف به دنبال ادبیاتی دیپلماتیک در قبال ایران است که مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، طی مصاحبه‌ای رادیویی درباره احتمال اقدام نظامی علیه ایران اظهارنظر کرد. او در گفت‌وگو با هیو هیویت درباره فروش نفت ایران به چین و حملات آمریکا به یمن گفت که تهران همچنان از حوثی‌ها حمایت می‌کند و این غیرقابل قبول است. روبیو همچنین تأکید کرد که رئیس‌جمهور آماده هر اقدامی برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای است. وی اظهار داشت که اولویت آمریکا حل دیپلماتیک مسئله است، اما اگر میان پذیرش یک ایران هسته‌ای و اقدام نظامی گزینه‌ای برای انتخاب وجود داشته باشد، رئیس‌جمهور تصمیم خود را گرفته است.

در پایان، روبیو در پاسخ به این پرسش که آیا آمریکا توانایی نابودی تأسیسات هسته‌ای ایران را دارد، گفت که واشنگتن در صورت لزوم، به اقدام نظامی علیه ایران دست خواهد زد و حتی ممکن است حکومت ایران را نیز تهدید کند. به گزارش المانیتور، وزارت دفاع آمریکا، پنتاگون، طرحی را برای ارسال دومین ناو هواپیمابر به منطقه «در حالی که حملات هوایی آمریکا به یمن ادامه دارد»، تصویب کرده است. یک مقام آمریکایی به المانیتور تاکید کرد که روز پنجشنبه، «پیت هگست»، وزیر دفاع ایالات متحده، دستورات ناو هواپیمابر یو اس اس کارل اس. وینسون، یک ناو هواپیمابر کلاس نیمیتز را که در حال حاضر در اقیانوس آرام فعال است، برای استقرار در منطقه امضا و استقرار آن را سه ماه تمدید کرد.

انتظار می‌رود ناو یو اس اس کارل وینسون در اوایل آوریل وارد منطقه شود.  به گزارش المانیتور، وینسون به گروه ناو هواپیمابر هری ترومن خواهد پیوست که «از کمپین حمله علیه یمن در دریای سرخ حمایت می‌کند و انتظار می‌رود در پایان این ماه به بندر بازگردد.» هگست تصمیم گرفت استقرار ناو هواپیمابر ترومن در منطقه را برای یک ماه دیگر تمدید کند. آسوشیتدپرس گزارش داد این دومین بار در ۶ ماه گذشته است که ایالات متحده ۲ گروه ناو هواپیمابر در منطقه دارد، اگرچه حضور تنها یک گروه عادی است. 

این دست تحرکات نشان از آن دارد که در روزها و هفته‌های آتی هر گزینه‌ای امکان وقوع دارد؛ همچنانی که عباس عراقچی هم هشدار داده که «ما برای جنگ آماده هستیم، اما از جنگ استقبال نمی کنیم.» البته رهبر انقلاب طی دیدار با دانشجویان در اسفندماه سال گذشته صراحتا عنوان داشت که «ایران به دنبال جنگ نیست، اما اگر آمریکایی‌ها و عواملشان دست به اقدام غلطی بزنند، اقدام متقابل از طرف ایران قاطع و حتمی است و آنکه بیشتر ضرر می‌کند آمریکا است.» رهبری در سخنرانی نوروزی خود هم با تأکید بر اینکه «آمریکایی‌ها بدانند که در مواجهه با ایران، هرگز با تهدید به جایی نخواهند رسید»، تاکید داشت که «آن‌ها (آمریکا) و غیر آن‌ها بدانند که اگر خباثتی نسبت به ملت ایران انجام دهند، سیلی سختی خواهند خورد».

مذاکرات مستقیم؛ نیاز امروز ایران

در شرایط کنونی، ایران در مواجهه با تحولات پیچیده جهانی و منطقه‌ای، به ویژه در بازه زمانی محدود تا اواخر اردیبهشت و اوایل خرداد، باید به دقت تصمیم‌گیری کند که مسیر دیپلماسی خود را چگونه ترسیم کند. مهم‌ترین مسأله‌ای که در این دوران مطرح می‌شود، این است که مذاکرات غیرمستقیم با غرب نمی‌تواند به نتیجه مطلوبی برسد. در حالی که این نوع مذاکرات به‌ویژه در دوران «روحانی-ترامپ» یک گزینه مورد استفاده بود، اما با توجه به شکاف‌های عمیق‌تر میان تهران و غرب و حساسیت بالای مسائل پیش‌رو، لازم است تا مذاکرات به‌طور مستقیم مانند مدل «روحانی – اوباما» پیگیری شود. چرا که شکست مدل های «روحانی – ترامپ» و «رئیسی – بایدن» برای همه مشخص شده است. این نکته به‌ویژه از آن جهت اهمیت دارد که در دنیای امروز روابط بین‌الملل، مذاکرات غیرمستقیم نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای فوری و اساسی باشد که در مسیر بازگشت به توافق هسته‌ای و حل بحران‌ها وجود دارد. اما چرا مذاکرات مستقیم؛ نیاز امروز ایران است؟

1 - سیاست خارجی تهاجمی ترامپ

دولت ترامپ در دوره دوم خود برخلاف دوره اول، دیگر به دنبال یک توافق حداقلی برای دستیابی به برگ برنده در انتخابات ریاست‌جمهوری نیست. به گفته کارشناسان، ترامپ از اشراف به زمان محدود خود و همچنین از توانایی‌های سیاسی و اقتصادی‌اش برای پیشبرد اهداف در کمترین زمان ممکن بهره می‌برد. در نتیجه، سیاست خارجی ایالات متحده به یک سیاست تهاجمی و قاطع بدل شده است که به‌ویژه در مسائل حساس نظیر توافق هسته‌ای با ایران، نیاز به تصمیم‌گیری سریع و بدون تعلل دارد. ترامپ با آگاهی از زمان محدود خود و درگیری‌های داخلی و جهانی، تلاش می‌کند تا در مدت چهار سال باقی‌مانده، پرونده‌های کلیدی را به سرعت به سرانجام برساند.

2 - وضعیت متفاوت ایران

ایران نیز در شرایط جدیدی قرار دارد. وضعیت داخلی کشور و بحران‌های اقتصادی، به‌ویژه پس از خروج آمریکا از برجام و تحریم‌های گسترده در دوره بایدن و احیای کارزار فشار حداکثری طی چند هفته گذشته و همچنین تحولات منطقه‌ای پس از هفتم اکتبر و اقتضائات جهانی در نتیجه جنگ اوکراین، گزینه‌های ایران را محدود کرده است. سیاست‌های منطقه‌ای ایران اکنون تحت تأثیر تغییرات ژئوپلتیکی جهانی قرار گرفته و ایران باید به دقت ارزیابی کند که چگونه می‌تواند منافع ملی خود را در این وضعیت جدید پیگیری کند. شرایط داخلی ایران و فشارهای اقتصادی نیز نشان می‌دهد که زمان برای حل بحران‌ها از طریق دیپلماسی کند و زمان‌بر رو به پایان است.

3 - حمایت ضعیف اروپا از ایران

همچنین در سطح بین‌المللی، دیگر سه کشور اروپایی عضو برجام (آلمان، فرانسه و انگلستان) به مانند گذشته حامی ایران نیستند. این کشورها به‌ویژه پس از تغییرات سیاسی و اقتصادی جهانی، به دنبال رویکردی رادیکال‌تر از دولت ترامپ در مقابل ایران هستند. این کشورها اکنون به‌طور فعال به دنبال کنترل تهران در تمامی حوزه‌های هسته‌ای، موشکی و منطقه‌ای هستند و به‌جای حفظ وضعیت موجود، خواستار فشار بیشتر به ایران برای کاهش نفوذ خود در منطقه و حتی کاهش توانمندی‌های هسته‌ای و موشکی‌اش می‌باشند.

4 - نگاه متفاوت روسیه و چین به تهران

در نهایت، روسیه و چین نیز که در ابتدا حامی سرسخت ایران بودند، به دلیل تحولات جهانی و به‌ویژه جنگ اوکراین، منافع خود را در خطر می‌بینند. روسیه به‌ویژه به دلیل نیاز به احیای روابط خود با آمریکا، نمی‌تواند همچنان به‌طور کامل از ایران حمایت کند. چین نیز با توجه به رقابت‌های اقتصادی با غرب و نیاز به حفظ روابط خود با ایالات متحده، دیگر نمی‌تواند از ایران به‌طور بی‌چون و چرا حمایت کند.

بنابراین، در چنین شرایطی، دیپلماسی فرسایشی و زمان‌بر، مذاکرات غیرمستقیم و امید به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تروئیکای اروپایی نمی‌تواند چاره‌ساز مشکلات ایران باشد. ایران باید به سرعت به سمت مذاکرات مستقیم با ایالات متحده گام بردارد، زیرا تنها در این صورت است که می‌تواند به نتایج ملموس و فوری دست یابد. غیر از این، وضعیت کنونی و بحران‌های متعدد در سیاست خارجی ایران، بدون شک ادامه خواهد یافت./شرق