فشارهای تروئیکا بر آژانس و احتمال فعال‌شدن مکانیسم ماشه
تهران و سیاست مبهم قاره سبز
مهدی بازرگان، روزنامه نگار
دیپلماسی ایرانی: محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی، صبح دیروز چهارشنبه در حاشیه هیئت دولت، خبر داد «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به دلیل فشارهای سه کشور اروپایی اعلام کرده که گزارش جامع را در نوبت بعدی تهیه می‌کند». به گزارش شرق، معاون رئیس‌جمهور در تشریح بیشتر گزارش جامع آژانس بین‌المللی انرژی اتمی عنوان داشت «این گزارش به طور طبیعی دو بخش خواهد داشت؛ یک بخش به مباحث پادمانی و بخش دیگر به موضوع برجام مربوط می‌شود که براساس قطع‌نامه ۲۲۳۱ تنظیم شده است». به گفته او، «کشورهای اروپایی فشار را تشدید کرده‌اند تا آژانس گزارشی جامع ارائه دهد و آژانس اعلام کرده این گزارش در نوبت بعد تهیه خواهد شد».
البته اسلامی ابراز امیدواری کرد: «آژانس همان‌طور که در قانون قید شده است، حقوق همه ملت‌ها را رعایت کند و رفتار حرفه‌ای داشته باشد، از سیاسی‌کاری و سوگیری خودداری کند و طبق ماهیت قانونی که برای آن تعریف شده، عمل کند و عامل فشار و حرکات غیرقانونی و غیرحقوقی علیه هیچ کشوری، از جمله کشور ما، نباشد». همکاری ما برقرار است و برنامه هسته‌ای ما تحت نظارت آژانس قرار دارد و بازرسان آژانس روزانه و طبق جدولی که توافق شده، در تأسیسات هسته‌ای ما حضور پیدا می‌کنند.
هم‌زمان عباس عراقچی هم در حاشیه جلسه هیئت دولت در جمع خبرنگاران از مذاکرات با اروپایی‌ها گفت و اطلاع داد «ما دو روز پیش در ژنو دور جدیدی از مذاکرات با سه کشور اروپایی را انجام دادیم و این مذاکرات درباره مسائل هسته‌ای و بعضی مسائل دیگر بود». وزیر امور خارجه کشورمان ادامه داد «مذاکرات با اروپا ادامه می‌یابد و البته به هر حال فرازونشیب خاص خود را دارد. سؤالات و نکات متعددی هست که باید پاسخ داده شود. مذاکرات ادامه خواهد داشت».
گروسی: گزارش جامع درباره ایران بعد از نشست فصلی آژانس منتشر می‌شود!
در حالی محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی از فشار سه کشور اروپایی عضو برجام یعنی آلمان، فرانسه و انگلستان بر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای تهیه گزارش جامع از ابعاد پرونده هسته‌ای ایران در نشست فصلی شورای حکام آژانس گزارش می‌دهد که رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قبل‌تر عنوان کرده بود «گزارش جامع درباره ایران احتمالا بعد از نشست آتی شورای حکام در ماه مارس (اسفند) منتشر خواهد شد». چراکه به ادعای او «این گزارش در حال حاضر ارزش چندان بیشتری نسبت به گزارش‌های موجود ارائه‌شده ندارد». رئیس دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل با اشاره به اینکه «ذخایر اورانیوم با غنای ۶۰ درصد ایران تا زمان گزارش بعدی آژانس به حدود ۲۵۰ کیلوگرم خواهد رسید»، مدعی شده بود که «شتاب در غنی‌سازی اورانیوم ایران را باید بسیار جدی گرفت».
از درهای باز تعامل تا فشار بر آژانس
در مقابل فشارهای تروئیکای اروپایی بر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای تهیه گزارش جامع از ابعاد پرونده هسته‌ای ایران، اخیرا شاهد واکنش متفاوتی از کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بودیم. این دیپلمات ارشد اروپایی روز دوشنبه از تلاش برای تعامل با تهران خبر داد و طی سخنانی تأکید کرد که این اتحادیه به دنبال ارائه ابتکارهای جدید و پیشنهادهای ملموس برای تعیین مسیر تعامل با ایران است.
کایا کالاس پس از نشست شورای وزیران امور خارجه اتحادیه اروپا، به خبرنگاران در بروکسل عنوان کرد «امروز (دوشنبه) قرار بود در جلسه‌ای ویژه و در حضور وزرای خارجه، سیاست‌های اتحادیه اروپا در قبال ایران را بررسی کنیم، اما با توجه به غیبت برخی وزرای مهم، تصمیم گرفتیم این بحث را به نشست بعدی موکول کنیم». به گفته مسئول جدید سیاست خارجی اتحادیه اروپا، «هدف ما این است که با یک جمع‌بندی جامع، ابتکارها و پیشنهادهای ملموسی ارائه دهیم که بتواند رویکرد آینده ما را مشخص کند». کالاس با بیان این مطلب افزود در این مقطع پیش‌داوری نمی‌کند. قبل از سخنان روز دوشنبه کایالا کالاس، اتحادیه اروپا پیش‌تر با صدور بیانیه‌ای اعلام کرده بود موضوع ایران قرار است در جریان ناهار کاری نشست ماهانه شورای وزیران خارجه این اتحادیه مورد بحث قرار گیرد. در این بیانیه خلاصه‌ای از آخرین مواضع اتحادیه اروپا در قبال ایران ارائه شده و در آن با اصرار بر رویکردهای نسنجیده، ادعاهای بی‌اساس درباره برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران، تحولات منطقه‌ای، جنگ اوکراین و حقوق بشر تکرار شده است.
گفتنی است که در کنار سخنان مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا درباره نحوه تعامل با ایران، معاون حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه هم روز دوشنبه از گفت‌وگوی مقامات کشورمان و سه کشور اروپایی درباره موضوعات هسته‌ای و رفع تحریم خبر داد. کاظم غریب‌آبادی در شبکه ایکس نوشت: «در حاشیه سفر وزیر امور خارجه به ژنو برای شرکت در نشست عالی‌رتبه کنفرانس خلع سلاح و شورای حقوق بشر، دور جدیدی از گفت‌و‌گو‌های سازنده با مدیران سیاسی سه کشور اروپایی داشتم. ما درخصوص موضوعات هسته‌ای و رفع تحریم به تبادل نظر پرداختیم». معاون حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه ادامه داد «تمامی طرف‌ها بر تعهد خود بر یافتن یک راه‌حل دیپلماتیک و مذاکره‌شده تأکید کردند و توافق شد که گفت‌و‌گو‌ها ادامه یابد».
لازم به ذکر است که اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران، قبل‌تر متذکر شده بود که «اتحادیه اروپا به یاد داشته باشد که اراده و استقلال لازم برای حفظ توافقی که خود از بانیان آن بود، نشان نداد و با خروج آمریکا از برجام، عملا از عهده ایفای تعهداتش برنیامد». این دیپلمات کشورمان یادآور شده «اگر اتحادیه اروپا خواهان ایفای نقشی اثرگذار و سازنده در عرصه بین‌المللی است، باید رویکردی واقع‌بینانه و مبتنی بر عدالت و احترام به حقوق دیگر ملت‌ها و رعایت اصول منشور ملل متحد و حقوق بین‌الملل اتخاذ کند».
فشار آمریکایی‌ها برای ترسیم سیاست اروپا در قبال ایران
در محافل رسانه‌ای و تحلیلی این گزاره مطرح است که تهیه گزارش جامعه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از پرونده هسته‌ای ایران برای نشست فصلی شورای حکام احتمالا به عنوان گام نخست در جهت ارجاع پرونده مذکور (هسته‌ای ایران) به شورای امنیت و فعال‌شدن مکانیسم ماشه خواهد بود. در همین باره شماری از اعضای مجلس نمایندگان و سنای آمریکا با ارائه طرح‌هایی خواستار پیروی سه کشور اروپایی طرف برجام از سیاست فشار حداکثری علیه ایران و همچنین فعال‌کردن مکانیسم ماشه و بازگرداندن تمام تحریم‌ها علیه تهران شده‌اند. سناتور پیت ریکتس ارائه‌دهنده این طرح به سنا و کلودیا تِنی طراح آن در مجلس نمایندگان آمریکا هستند. پیت ریکتس روز پنجشنبه ۲۵ بهمن بازگرداندن تمام تحریم‌ها علیه ایران (مکانیسم ماشه) را امری کلیدی در موفقیت سیاست فشار حداکثری دولت دونالد ترامپ خواند و گفت که طرح او پیامی قدرتمند به متحدان اروپایی ایالات متحده می‌دهد.
این سناتور جمهوری‌خواه در پیامی ویدئویی ادعا کرد که دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای تهدیدی برای امنیت آمریکا و متحدانش خواهد بود. او با ادعای اینکه دونالد ترامپ در ماه اول ریاست‌جمهوری خود اقدامات قاطعی برای مقابله با ایران انجام داد، با رویکرد تقابلی ادعا کرد که سه کشور فرانسه، بریتانیا و آلمان باید به سرعت دست به کار شوند و پیش از ماه اکتبر که فرصت چنین اقدامی از دست خواهد رفت، سازوکار ماشه را «برای محدودکردن جاه‌طلبی‌های هسته‌ای ایران» فعال کنند. این طرح از سوی پیت ریکتس و با حمایت ۱۳ سناتور دیگر به مجلس سنای ایالات متحده ارائه شده است. کلودیا تِنی هم با اشاره به اینکه در حال ارائه این طرح به مجلس نمایندگان است، تصریح کرد که این طرح حاوی این پیام روشن به سه کشور اروپایی است که اکنون «زمان پا پیش گذاشتن» است.
لازم به ذکر است که هم‌زمان با امضای یادداشت رسمی ترامپ علیه ایران در ۱۶ بهمن/ ۴ فوریه برای احیای کمپین فشار حداکثری، خبرها حکایت از آن داشت که نمایندگی ایالات متحده در سازمان ملل متحد نیز «به منظور تکمیل روند بازگشت فوری تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی» علیه ایران [پس از فعال‌شدن مکانیسم ماشه] با متحدان اصلی آمریکا یعنی سه کشور اروپایی عضو برجام (آلمان، فرانسه و انگلیس) به همکاری می‌پردازد.
جلال میرزایی: اروپا به واسطه فضای سیاسی پرونده هسته‌ای ایران احتمالا به سمت فعال‌کردن مکانیسم ماشه می‌روند
البته جلال میرزایی در گفت‌وگویی با «شرق» احتمال می‌دهد که «در نشست فصلی شورای حکام در اسفند ماه جاری، واشنگتن به دنبال تحریک اروپا برای فعال‌کردن مکانیسم ماشه باشد». حتی به گفته او «اگر گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی لحنی مثبت هم داشته باشد، مطمئن باشید با توجه به فضای کنونی پس از بازگشت ترامپ اقدامات معناداری علیه ایران صورت خواهد گرفت». از طرف دیگر و به اذعان این حقوق‌دان، «چون شاهد تحرکات اسرائیل ضد امنیت ملی ایران هستیم، لذا امکان صدور قطع‌نامه علیه تهران وجود دارد و چون آژانس به همان اندازه که یک نهاد فنی و حقوقی است، می‌تواند تحت تأثیر نگرش‌های سیاسی و نفوذ قدرت‌ها قرار بگیرد»، پس این تحلیلگر، «شکل‌گیری فضای ضدایرانی در نشست پیش‌روی شورای حکام را محتمل می‌داند».
البته میرزایی به «شرق» می‌گوید: «فضای کنونی پس از بازگشت ترامپ به کاخ سفید به وضوح نشان می‌دهد که ایران با چالش‌هایی در روابط با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و کشورهای اروپایی مواجه خواهد شد. ضمن آنکه فشارهای سیاسی، منافع استراتژیک کشورهای بزرگ و تأثیر بحران‌های جهانی نظیر جنگ اوکراین، موجب شده ایران در موقعیتی حساس قرار گیرد. در این شرایط، دیپلماسی هوشمندانه و مدیریت تنش‌ها از سوی ایران می‌تواند فرصت‌هایی برای کاهش فشارها ایجاد کند، اما تحولات داخلی و خارجی نشان می‌دهد که این مسیر به سادگی قابل دستیابی نخواهد بود». با چنین برداشتی، این ستاد دانشگاه اذعان دارد که «پیچیدگی‌های سیاست خارجی ایران نمی‌تواند به سادگی از تحولات جهانی جدا شود و باید در نظر داشت که منافع منطقه‌ای و بین‌المللی می‌توانند تأثیرات منفی بر موقعیت تهران داشته باشند».
سیدجلال ساداتیان: جنگ اوکراین بیشترین تأثیر مخرب را در روابط ایران و قاره سبز داشت
سیدجلال ساداتیان هم به عنوان دیگر کارشناس طی گپ‌و‌گفت خود با «شرق» و پس از اقدام نمایندگان آمریکایی برای فشار به سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و انگلستان به عنوان اعضای اروپایی برجام به موازات گفته محمد اسلامی، در جهت فعال‌کردن مکانیسم ماشه و بازگشت شش قطع‌نامه شورای امنیت علیه ایران تقریبا به این امر اذعان دارد که «وقوع این اتفاق (فعال‌شدن مکانیسم ماشه) قطعی به نظر می‌رسد»، مگر آنکه به گفته سفیر اسبق ایران در انگلستان، «ایران بتواند راهکاری برای مدیریت تنش با اروپا را در دستور کار قرار دهد یا با ارائه سازوکاری درخصوص همکاری‌های بیشتر با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یک فرجه زمانی را برای خود تا پس از سال ۱۴۰۳ بخرد». وی ادامه می‌دهد که «جنگ اوکراین بیشترین تأثیر مخرب را در روابط ایران و قاره سبز داشت».
اما این استاد دانشگاه هم‌زمان متذکر می‌شود که با «فشارهای دولت ترامپ و همچنین کنگره آمریکا بعید است که ایران فرصت و فضای لازم را برای تعامل و یافتن راه‌حل با اروپایی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی داشته باشد» و به همین دلیل است که نماینده ادوار مجلس با ارجاعی به گفته‌های پیشین خود، «خلأ و فقدان تنش‌زدایی با اروپا» را در سیاست خارجی تهران گوشزد کرده و هم‌زمان با لحنی خطاب به مقامات وزارت امور خارجه چنین می‌گوید «اگر در بازه چند ماه گذشته، تهران سیاست تنش‌زدایی با اروپا را در یک اولویت و به شکل جدی پیگیری می‌کرد، امروز آلمان، فرانسه و انگلستان در آستانه فعال‌شدن مکانیسم ماشه قرار نداشتند». در ادامه این آسیب‌شناسی، مفسر حوزه سیاست خارجی با تکرار این عبارت دال بر اینکه «ایران نباید پنجره روابط با اروپا را ببندد» به این نکته اشاره دارد که «در صورت فعال‌شدن مکانیسم ماشه و بازگشت قطع‌نامه‌ها، یقینا منافع ایران از اهداف زیاده‌خواهانه روسیه در جنگ اوکراین آسیب دیده است. چراکه این جنگ به عنوان کانون منازعات در روابط ایران و قاره سبز عمل کرد».
نظر شما :