مرگ سنوار به معنای پیشرفت در جنگ اسرائیل با حماس نیست

نویسنده: استیون اِی. کوک Steven A. Cook پژوهشگر ارشد مطالعات خاورمیانه و آفریقا در شورای روابط خارجی

دیپلماسی ایرانی: اسرائیلی‌ها به حماس آسیب‌های زیادی وارد کرده‌اند؛ بیش از نیمی از ۲۰ هزار جنگجوی حماس را از زمان آغاز جنگ در اکتبر گذشته کشته‌اند، همچنین مرگ یحیی سنوار هم ضربه بزرگی است. به نظر می‌رسد که این یک لحظه مناسب برای اسرائیلی‌ها باشد تا پیروزی خود را اعلام کنند و به خانه بازگردند و نوار غزه را به سرپرستی ترکیبی از سازمان ملل، اروپایی‌ها و کشورهای عربی برای بازسازی و توسعه واگذار کنند. این امید بسیاری از بازیگران خارجی است، از جمله مقامات ایالات متحده و سازمان ملل و دیگر حامیان آتش‌بس.

با این حال، مهم است درک کنیم که هرچند حماس در وضعیت دشواری قرار دارد، تاریخ این درگیری نشان می‌دهد که احتمالاً کشته شدن سنوار، موجب دگرش چندانی نخواهد شد. به هرحال، اسرائیلی‌ها در گذشته هم رهبران حماس را کشته‌اند بدون اینکه تأثیر محسوسی بر امنیت کلی آن‌ها داشته باشد. در طول یک سال گذشته، یحیی سنوار نشان داد که او و حماس رقبای قدرتمندی برای نیروهای ارتش اسرائیل هستند و ماهرانه، ارتش اسرائیل را به یک جنگ شهری سخت کشاندند که باعث کشته شدن شمار زیادی از سربازان اسرائیلی شد و به وجهه بین‌المللی اسرائیل آسیب زد. ممکن است پس از مرگ سنوار، خشونت‌های حماس برای مدتی کاهش یابد اما بعید به نظر می‌رسد که این سازمان به‌ طور کامل فروبریزد. حتی اگر این اتفاق بیفتد، گروه‌های مسلح حماس احتمالاً به جنگ ادامه خواهند داد. در میان‌مدت تا بلندمدت، ممکن است یک گروه جدید برای ادامه مقاومت شکل بگیرد.

آیا فرد نظامی‌ای در حماس وجود دارد که بتواند جایگزین او شود؟

سنوار یک ملی‌گرای سازش‌ناپذیر و یک اسلام‌گرا بود که نابودی اسرائیل را دنبال می کرد. او به‌خاطر اختلافاتی که با رهبران حماس در خارج از غزه داشت، شناخته می‌شد. برخی تحلیل‌گران و مفسران ادعا می‌کنند که این رهبران تمایل بیشتری به توافق های موقت با اسرائیل داشتند (هرچند در واقعیت هرگز این‌گونه نبوده است). با این حال، سنوار غیرقابل‌جایگزین نیست. مشکل حماس این است که پس از حمله ۷ اکتبر سال گذشته، فهرست رهبران آن کاهش یافته است. اسرائیلی‌ها از آن زمان برخی از شناخته‌شده‌ترین رهبران حماس را کشته‌اند، از جمله رهبران سیاسی اسماعیل هنیه و صالح العاروری، چهره نظامی مروان عیسی و احتمالاً محمد ضیف، رهبر نظامی که گفته می‌شود در حمله هوایی اسرائیل در ژوئیه گذشته کشته شده است، اگرچه حماس هرگز مرگ او را تأیید نکرد.
خالد مشعل، رهبر پیشین دفتر سیاسی حماس که در حال حاضر در دوحه حضور دارد، یکی از گزینه‌های احتمالی برای رهبری این سازمان در خارج از نوار غزه است. همچنین موسی ابومرزوق، یکی از بنیان‌گذاران حماس و ساکن پیشین ایالات متحده که اکنون در دوحه مستقر است، نیز در میان نامزدها قرار دارد. خلیل حیا که پیش از ترک نوار غزه برای مذاکرات آتش‌بس در قطر، معاون سنوار بود، یکی دیگر از گزینه‌هاست. اسامه حمدان که در دفتر حماس در تهران خدمت کرده و رئیس دپارتمان روابط بین‌الملل این سازمان بوده و در حال حاضر در لبنان مستقر است، نیز از دیگر نامزدهاست. همچنین برخی رسانه‌های ایالات متحده و اسرائیل گزارش داده‌اند که محمد، برادر سنوار، یکی از نامزدهای رهبری حماس است. مشخص نیست که هیچ‌یک از این افراد، به‌جز مشعل، از حمایت لازم در داخل حماس برای رهبری برخوردار باشند.

این وضعیت چه معنایی برای مسئله گروگان‌ها، مبادله زندانیان و حرکت به سمت آتش‌بس دارد؟

اظهارات جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، درباره کشته شدن سنوار نشان می‌دهد که اکنون فرصتی برای پایان دادن به جنگ وجود دارد که احتمالاً به معنای بازگشت گروگان‌هایی ست که برآورد می‌شود تعدادشان بیش از صد نفر باشد. بدون شک، توانایی حماس برای درخواست آزادی شمار زیادی از زندانیان فلسطینی به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته است. در واقع، اسرائیلی‌ها ایده اعطای عفو به هر کسی را در غزه که یک گروگان را آزاد کند، مطرح کرده‌اند. آن‌ها به وضوح معتقدند که حماس بدون سنوار و دیگران چنان تضعیف شده که نمی‌تواند مذاکره کند و نفوذ آن بر جمعیت غزه چنان ضعیف شده است که اسرائیلی‌ها می‌توانند مستقیماً به سراغ جمعیت فلسطینی بروند.
تصور یک آتش‌بس رسمی در حال حاضر سخت است. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، و به‌ویژه شرکای راست‌گرای او در ائتلاف حاکم تأکید کرده‌اند که حماس باید شکست بخورد و فشار نظامی، بر خلاف توافق مذاکره‌شده که بسیاری از اسرائیلی‌ها از آن حمایت می‌کنند، بهترین راه برای بازگرداندن گروگان‌هاست. با توجه به این موضوع، انتظار واقع‌بینانه‌تر این است که اعضای دولت همچنان از فشار نظامی اسرائیل در غزه حمایت کنند. این موضوع اسرائیل را به سمت اشغال دوباره غزه سوق می‌دهد که برخی از شرکای نخست‌وزیر بدون شک از آن حمایت می‌کنند.
البته حدود دو میلیون فلسطینی در غزه که به شدت رنج کشیده‌اند، از این معادله کنار گذاشته شده‌اند. آتش‌بس بیشترین سود را برای آن‌ها خواهد داشت، اما پویش های سیاسی داخلی در اسرائیل به گونه‌ای است که ممکن است آن‌ها تصمیم بگیرند علی‌رغم داشتن دست بالا، به جنگ ادامه دهند.

منبع: شورای روابط خارجی (سی اف آر) / تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۱