حق کودکان بر یادگیری زبان مادری به‌مثابه یک حق بنیادین بشری

دیپلماسی ایرانی: اهمیت زبان مادری – یعنی نخستین زبانی که شخص توسط آن با جهان اطراف خود آشنا می‌شود – بر هیچ‌کسی پوشیده نیست. حق کودکان بر یادگیری زبان مادری از جمله حقوق اساسی و بنیادین آنهاست که در اسناد و کنوانسیون‌های بین‌المللی و قوانین ملی کشورها به رسمیت شناخته شده است. یادگیری زبان مادری برای رشد هویتی، فرهنگی و اجتماعی کودکان امریست ضروری. با این‌حال، در بسیاری از کشورها، به ویژه در جوامع چندزبانه و مهاجرپذیر، حقوق کودکان در یادگیری زبان مادری نادیده گرفته می‌شود. این مسئله می‌تواند به تبعیض فرهنگی و اجتماعی و مشکلات هویتی منجر شود. 

کنوانسیون حقوق کودک (CRC) که در سال 1989 میلادی توسط سازمان ملل متحد به تصویب رسید، حقوق کودکان را در زمینه‌های مختلف به رسمیت می‌شناسد. ماده‌ی 30 این کنوانسیون تصریح می‌کند که در کشورهایی که اقلیت‌های قومی، مذهبی یا زبانی وجود دارند، کودکان حق دارند زبان مادری خود را یاد بگیرند و فرهنگ خود را حفظ کنند. این ماده بر اهمیت یادگیری زبان مادری برای حفظ هویت فرهنگی و اجتماعی کودکان تأکید می‌کند. اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر نیز حق آموزش به زبان مادری را به‌عنوان یکی از حقوق بنیادی انسان‌ها به رسمیت می‌شناسد. ماده‌ی 26 این اعلامیه اشعار می‌دارد که هرکس حق بر آموزش دارد و والدین این حق دارند تا آموزش و پرورش فرزندان خود را مطابق با ارزش‌های فرهنگی و زبانی خود انتخاب کنند.

این کنوانسیون همچنین تأکید دارد که دولت‌های عضو ‌باید هر گونه تبعیض بر اساس نژاد، رنگ پوست یا زبان را ممنوع کنند زیرا یادگیری زبان مادری به عنوان ابزاری برای حفظ هویت فرهنگی و اجتماعی اقلیت‌ها در این زمینه اهمیت دارد. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، در اصل 15 به صراحت بیان می‌د‌ارد که زبان‌های محلی و قومی در رسانه‌های گروهی و آموزش و پرورش باید مورد توجه قرار گیرد. این اصل به حق کودکان برای یادگیری زبان مادری خود در مدارس اشاره دارد.

در کشورهایی همچون کانادا و سوئیس، که جوامع چندزبانه هستند، قوانین خاصی برای حمایت از حقوق زبان مادری کودکان تدوین شده است. در کانادا، قوانین ایالتی به مدارس این امکان را می‌دهد که برنامه‌های آموزشی را به زبان‌های مادری ارائه دهند. بسیاری از کودکان به ویژه در جوامع مهاجرپذیر با مشکلاتی در یادگیری زبان مادری خود مواجه هستند. این مشکلات عدم دسترسی به منابع آموزشی، فشار برای یادگیری زبان‌های اصلی کشور و عدم حمایت نهاد خانواده‌ها از یادگیری زبان مادری را شامل می‌شود.

زبان مادری، فراتر از یک ابزار ارتباطی، بخشی از هویت، فرهنگ و تاریخ هر انسان و ملت است. این زبان، میراث ارزشمندی است که باید از آن محافظت شود. زبان مادری، حامل ارزش‌ها، باورها، سنت‌ها، ادبیات، هنر و علوم هر ملت است. این زبان، پیوندی محکم بین نسل‌های گذشته، حال و آینده ایجاد می‌کند و از فراموشی و از دست رفتن هویت ملی جلوگیری می‌کند. کودکی که زبان مادری خود را می‌داند، قادر است از تجربیات و دانش نسل‌های پیشین بهره ببرد و در انتقال آن‌ها به نسل‌های آینده نقش مهمی ایفا کند. 

باتوجه به اهمیت حیاتی زبان مادری در تربیت و رشد جنبه‌های مختلف کودک، لازم است از آن به عنوان یک منبع قدرت و ثروت بهره ببریم، نه مانعی برای یادگیری زبان‌های دیگر. زبان مادری، حق بنیادین هر انسان است و باید به عنوان یک حق انسانی محترم شمرده شود. 

حق کودکان بر یادگیری زبان مادری یکی از حقوق اساسی و غیرقابل انکار است که ‌باید در سطوح بین‌المللی و ملی مورد حمایت قرار گیرد. باتوجه به اهمیت این حق در حفظ هویت فرهنگی و اجتماعی، ضروری است که دولت‌ها در جهان اقداماتی مؤثر جهت تضمین این حق اتخاذ کنند. 

حمایت از آموزش به زبان مادری نه تنها به ارتقاء کیفیت آموزشی کودکان کمک می‌کند، بلکه به تقویت همبستگی اجتماعی و فرهنگی در جوامع نیز منجر می‌شود.