تضاد روایت ها درباره علی شمخانی
شمخانی در دو قاب
مهدی بازرگان، روزنامه نگار
دیپلماسی ایرانی: در حالی برخی رسانه‌ها مانند روزنامه فرهیختگان خبر داده که علی شمخانی، دبیر سابق شورای‌عالی امنیت ملی، خود را برای حضور در کارزار انتخابات ریاست‌جمهوری آماده می‌کند که این روزها شاهد دو برداشت متفاوت از او هستیم. از یک سو طبق برخی اخبار، علی شمخانی مسئولیت مذاکرات هسته‌ای را بر‌عهده گرفته است و در سوی دیگر از او به‌عنوان چهره‌ای یاد می‌شود که در سال‌های پایانی دولت حسن روحانی از جدی‌ترین موانع احیای برجام بود. حال سؤال اینجاست که اگر این ادعا نزدیک به واقعیت باشد، چگونه علی شمخانی می‌تواند مسئولیت مذاکراتی را بر‌عهده بگیرد که هدف غایی آن، احیای برجام است؟ اساسا این تضاد چگونه توجیه‌پذیر است؟
کارشکنی برجامی؟
محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس‌جمهوری در دولت دوازدهم، در گفت‌وگویی به تغییر نقش و ماهیت علی شمخانی در مذاکرات برجامی اشاره کرد و عنوان کرد که «من در جلسه‌ای مفصل با ایشان (شمخانی) صحبت کردم و گفتم منافع کشور در این است که بالاخره یک روابط شفاف و روشنی بین دبیر و رئیس‌جمهوری باشد، اما نشد و تا روز آخر هم نشد. البته آقای روحانی شخصا مسئله برجام را دنبال می‌کرد و خیلی مشخص بود، اما اگر دبیرخانه همسو بود، می‌توانست به‌راحتی حل شود. چه‌بسا می‌توانم بگویم اگر دبیرخانه همسو بود، در دولت دوازدهم امضا می‌شد».
به گفته واعظی، «عوض‌کردن دبیر همیشه یک توافق بین رئیس‌جمهوری و مقام معظم رهبری است که نهایتا این توافق حاصل نشد، اما آقای روحانی چند بار اقدام کردند». رئیس دفتر روحانی با ارجاعی به آغاز به کار دولت یازدهم متذکر شد که «اول سال ۹۲ آقای روحانی، آقای شمخانی را معرفی کرد، مقام معظم رهبری گفتند شما اگر کسی دیگر را دارید بگذارید؛ یعنی یکی، دو بار ایشان تأیید نکردند، البته نه به‌عنوان اینکه اختلاف است؛ ایشان ملاحظاتی داشتند که نمی‌دانم ملاحظات‌شان چه بود که تأیید نکردند، اما بعدش تأیید کردند». باوجود‌این وزیر ارتباطات دولت یازدهم اداهم می‌دهد که «اواخر دولت دوازدهم، خط دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی در دوره شمخانی، احیانشدن برجام بود؛ اگر دبیرخانه همسو بود، همان زمان احیا می‌شد». در تبیین این نکته، واعظی می‌گوید که «دبیر شورای‌عالی امنیت ملی و رئیس شورای‌عالی امنیت ملی باید بتوانند با هم از نزدیک تبادل نظر داشته باشند و کار کنند؛ ولی اصلا اتفاق عجیبی در همین فضایی که شما درباره دولت ترسیم کردید، از طرف مخالفان، صداوسیما و برخی نهاد‌ها رخ داده بود. به‌تدریج برخی افراد و دبیر در دبیرخانه یک روش‌های دیگری را پیش گرفتند. مثلا برخی سیاست‌هایی را دنبال می‌کردند که حتی در جلسه شورا مطرح هم نمی‌شد».
واعظی اشاره‌ای به تحرکات رسانه‌ای دبیر شعام دارد و به گفته او، «آنها یک رسانه درست کرده بودند و یک‌سری مطالب در آن می‌گذاشتند که وقتی حرفی می‌زدیم، می‌گفتند این رسانه دبیرخانه نیست و رسانه یکی از افرادی است که اینجا کار می‌کند. چه در داخل و چه در خارج وقتی می‌فهمند اطلاعاتی که خیلی از روزنامه‌ها و رسانه‌های دیگر و حتی صداوسیما ندارد، اما این رسانه دارد و روی آن کار می‌کند، خوب مشخص است که برد دارد. روی این حساب بالاخره یک‌سری کار‌ها انجام می‌شد».
رئیس دفتر روحانی می‌افزاید: «در حقیقت درباره برجام اینها خطی داشتند که برجام اتفاق نیفتد. در عمل نمی‌گفتند ولی رفتار همین بود. خوب وقتی یک جا مقداری گروهی و جناحی بشود، همین‌طور خواهد شد». البته واعظی این را هم مطرح می‌کند که «در جلسه‌ای مفصل با ایشان (آقای شمخانی) صحبت کردم و گفتم منافع کشور در این است که بالاخره یک روابط شفاف و روشنی بین دبیر و رئیس‌جمهوری باشد، اما نشد و تا روز آخر هم نشد. ایشان می‌گفت من قبول دارم. در صحبت قبول می‌کردند، ولی در عمل چیز دیگری بود».
شمخانی، مسئول مذاکرات هسته‌ای!
در حالی با توجه به گفته‌های محمود واعظی می‌توان چهره‌ای ضدبرجامی از علی شمخانی در مقام دبیر سابق شورای‌عالی امنیت ملی ترسیم کرد که طبق برخی ادعاها، او از فروردین‌ماه سال جاری به‌عنوان مسئول مستقیم پرونده مذاکرات هسته‌ای انتخاب شده است که در صورت صحت، نشان می‌دهد او هم بر مذاکرات امیرسعید ایروانی به‌عنوان نماینده ایران در سازمان ملل با جانشین رابرت مالی و هم بر مذاکرات چند هفته گذشته در عمان نظارت داشته است و با مسئولیت او این مذاکرات پی گرفته شده است.
هرچند که ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه، در نشست خبری دوشنبه هفته جاری خود و در واکنش به ادعای واگذاری پرونده هسته‌ای به شمخانی از اظهارنظر شفاف سر باز زد و تأکید کرد که درباره ادعای غیرمستقیم در برخی از شبکه‌ها نکات خاصی برای عرض ندارم. اما به گفته او، «هیئت مذاکره‌کننده ایران درباره رفع تحریم‌ها با اشراف و راهنمایی مقام‌های بالادستی نظام به پیش برده می‌شود و این هیئت در این چارچوب از همه ظرفیت‌ها برای موفقیت استفاده کرده است و رایزنی‌های خود را در راستای رفع تحریم‌ها ادامه خواهد داد».
تناقضات دبیر سابق شعام چگونه توجیه‌پذیر است؟
فریدون عطار در گفت‌وگو با «شرق»، تناقضات علی شمخانی درباره مذاکرات برجامی را ناظر به همین جمله پایانی ناصر کنعانی می‌داند و تأکید دارد که «چون مذاکرات هسته‌ای امری فراقوه‌ای است و باید درباره روند و جزئیات آن یک اجماع نظر و چراغ سبز از نهادهای بالادستی انجام شود، بنابراین علی شمخانی در مقام دبیر وقت شورای‌عالی امنیت ملی در دوره حسن روحانی و در دو‌ماهه اخیر (فروردین و اردیبهشت‌ماه) با نگاه شخصی وارد مذاکرات برجامی نشده است؛ بلکه بر حسب وظیفه‌ای که به او محول شده و به تناسب شرایط، نقش‌آفرینی کرده است و این‌گونه می‌توان تناقض درباره نگاه برجامی شمخانی را تبیین و توجیه کرد». این تحلیلگر ارشد حوزه بین‌الملل در تشریح گفته خود اعتقاد دارد که «علی شمخانی، همان فردی بود که در دولت یازدهم به‌عنوان دبیر وقت شورای‌عالی امنیت ملی با مذاکرات هسته‌ای و حصول برجام موافق بود؛ چرا‌که کل نظام با آن همسو بود».
اما به گفته عطار، «پس از مجموع تحولاتی که به دنبال خروج دونالد ترامپ از برجام، ترور سردار سلیمانی و مسائل دیگر شکل گرفت، نهادهای فرادستی به این جمع‌بندی رسیدند که راهبرد نه جنگ و نه مذاکره به‌عنوان محور سیاست خارجی وارد عمل شود؛ بنابراین کل ساختار تصمیم‌گیر به این باور رسیده بود که گفت‌وگوهای وین برای احیای برجام در این شرایط نمی‌تواند گره‌گشا باشد». با توجه به آنچه گفته شد، این کارشناس باور دارد که «خروجی چنین نگاهی موجب شد تا در همان زمان از ظرفیت دبیر وقت شورای‌عالی امنیت ملی برای کارشکنی و ایجاد مانع در این زمینه استفاده شود».
عطار ادامه می‌دهد که «اکنون هم با توجه به شرایط بحرانی اقتصاد داخلی و همچنین وضعیت ملتهب در منطقه و جهان، شاهد وضعیت متفاوتی هستیم و به دنبال آن، همین نهادهای فرادستی به این ارزیابی و جمع‌بندی نهایی رسیده‌اند که ادامه مذاکرات در راستای احیای برجام می‌تواند نتیجه‌بخش باشد»؛ پس به نظر او «در سایه کارنامه‌ای که دولت سیزدهم و مشخصا علی باقری‌کنی به‌عنوان معاون سیاسی وزارت امور خارجه و مذاکره‌کننده ارشد در دو‌سال‌و نیم گذشته داشته است، اکنون تلاش شده با تغییر ریل، این مذاکرات به نتیجه برسد. در نتیجه این تحلیلگر حوزه بین‌الملل می‌گوید که علی شمخانی در سایه تجربه موفقی که برای احیای روابط ایران و عربستان داشت، از طرف همان نهادهای بالادستی به این منظور انتخاب شده است».
اگرچه عطار یادآور می‌شود در شرایط کنونی مذاکرات برای احیای برجام در دستور کار نیست و صرفا موضوع کنترل بحران و عدم تصاعد تنش بین تهران و واشنگتن در جریان است، اما هم‌زمان یادآور می‌شود که وضعیت کنونی مذاکرات چراغ خاموش تهران و واشنگتن در مسقط، شبیه به وضعیت سال‌های پایانی دولت محمود احمدی‌نژاد است که همان زمان هم مذاکرات پنهانی در عمان انجام شد که نهایتا به گفت‌وگوهای دولت روحانی و حصول برجام منتهی شد. در نتیجه به گفته عطار، «امکان دارد که تغییر ریل از مذاکرات از وزارت امور خارجه به علی شمخانی، زمینه‌ای برای مذاکرات مفصل‌تری باشد که پس از انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران و آمریکا برای رسیدن به توافق بزرگ‌تر و پایدارتر انجام شود»./شرق
نظر شما :