آشنایی با دارپا

نویسنده: دکتر یونس قاسم نژاد، دانش آموخته دکتری مدیریت راهبردی و پژوهشگر حوزه های مدیریت راهبردی، ژئوپلیتیک، آمایش سرزمین

هدف از این گزارش آشنایی با آژانس پروژه های تحقیقاتی پیشرفته دفاعی ایالات متحده آمریکا )دارپا( است.

دیپلماسی ایرانی: در جهان امروز، اساس ثروت و اقتدار کشورها مبتنی بر دانش است. سازمان های دانش بنیان دفاعی علاوه بر اقتدار آفرینی تولید ثروت هم می کنند. شکل گیری و توسعه بسیاری از پدیده های نوظهور فناورانه از درون این سازمان ها پایه گذاری شده اند و دولت ها سعی می کنند با ایجاد محیطی مناسب، شرایط کار و فعالیت را برای این گونه سازمان ها فراهم کنند. سازمان پروژه های تحقیقاتی پیشرفته دفاعی آمریکا ازجمله سازمان های دانش بنیان بسیار موفق است و این موضوع باعث شد تا ضمن تبیین این موضوع به کنکاش بیشتری در مورد الگوی تحقیقاتی دارپا بپردازیم. این سازمان در عین تمرکز به نیازهای حال حاضر وزارت دفاع آمریکا از نیازهای آتی نیز غافل نشده و درصدد برآوردن آنها نیز هست و تنها پژوهش هایی را انجام می دهد که در ربع پاستور جای می گیرند. مهمترین عاملی که باعث موفقیت دارپا بوده است را نیز می توان همین تعهد تزلزل ناپذیر به ربع پاستور دانست. سازمان دارپا با الهام گرفتن از ربع پاستور الگویی را در پیش می گیرد که کاملا با روش متداول پرهزینه برای حصول نتجه ی مطلوب متفاوت است. در آن سازمان پژوهش را صرفا برای پژوهش انجام نمی دهند و فقط زمانی سرمایه گذاری روی پروژه های پژوهشی انجام می شود که قابلیت خدمت رسانی به جامعه و رفع نیازهای حال یا آینده را داشته باشد. دارپا معتقد است پژوهش صرفا برای قرار گرفتن در قفسه های کتابخانه ی سازمان نیست بلکه باید به نتیجه ای ملموس بینجامد.

دارپا از پیدایش تا تکامل

در اکتبر ۱۵۹۹، اتحاد جماهیر شوروی اولین ماهواره را به نام اسپوتنیک به فضا پرتاب کرد .دستاوردی که ایالات متحده را شوکه کرد. بسیاری از آمریکایی ها نگران بودند که این کشور رهبری فناوری خود را به دست دشمن خود واگذار کرده است. پس از پرتاب اسپوتنیک، رئیس جمهور دوایت آیزنهاور  به توصیه وزیر دفاع، نیل مک الروی  و دانشمندان برجسته از جمله مشاوران علمی وی، جیمز کیلیان  و سپس دکتر جورج کیستیاکوفسکی، عمل کرد و ایجاد آژانس پروژه های تحقیقاتی پیشرفته)آرپا) (ARPA) را پیشنهاد داد. آرپا تنها چهار ماه پس از پرتاب ماهواره اسپوتنیک در 7 فوریه 1958 از طریق بخشنامه ای از سوی وزارت دفاع و توسط وزیر دفاع وقت مک الروی تشکیل شد. هربرت یورک، پیشکسوت پروژه منهتن و اولین مدیر آزمایشگاه لارنس لیورمور، به عنوان اولین دانشمند ارشد و سپس به عنوان اولین مدیر تحقیق و مهندسی وزارت دفاع به هدایت شکل گیری اولیه آرپا کمک کرد.

در ابتدا، آژانس بر سه حوزه اصلی ابلاغی از سمت رئیس جمهوری متمرکز شد: فضا، دفاع موشکی و آزمایش سلاح های هسته ای. آیزنهاور متعاقباً روشن ساخت که تحقیقات و پروژه های حوزه فضا باید در قلمرو آژانس های غیرنظامی باشد و بعداً در سال 1958 ، کنگره و رئیس جمهور آژانس ملی هوا و فضا  )ناسا) را ایجاد کردند. یک آژانس غیرنظامی که برنامه های اصلی فضایی این کشور را به عهده گرفت. دو وظیفه دیگر ابلاغ شده از سوی رئیس جمهور یعنی دفاع موشکی و آزمایش سلاح های هسته ای، به عنوان کانون اصلی فعالیت برای حدود پانزده سال ادامه یافت، اما سرانجام این دو وظیفه نیز به سایر بخش های وزارت دفاع (DOD) منتقل شدند.

در اوایل دهه۱۹۶۰ ، نقش دیگری برای آرپا ظهور کرد، زیرا این گروه شروع به دنبال کردن مجموعه ای از برنامه های کوچک تر با تمرکز فنی تحت مفهوم کلی "جلوگیری از غافلگیری فناورانه "کرده بود. حوزه هایی که در ابتدا دنبال شد، علوم مواد، فناوری اطلاعات و علوم رفتاری بود. در حقیقت، می توان ادعا کرد که آرپا در اصل این موارد را به عنوان "زمینه های پیگیری فناوری" دنبال کرده است. این موارد در سال  ۱۹۶۱ تحت نظر جک روئینا، اولین دانشمندی که آرپا را هدایت و رهبری کرد، شروع به کار کرد و او لیکلیدر را به عنوان اولین مدیر دفتر روش های پردازش اطلاعات استخدام کرد. این دفتر نقشی حیاتی در ایجاد رایانه های شخصی و آرپانت )پایه و اساس اینترنت امروزی( ایفا کرد. توجه به این نکته مهم است که آرپا در اواخر دهه ۱۹۶۰ تا اوایل دهه ۱۹۷۰ یک سازمان با مشکلات فراوان بود. جنگ ویتنام، قطع منابع مالی که تمام فعالیت های وزارت دفاع را تحت تأثیر قرار داد و اساساً مسیر حرکت این سازمان را تحت تاثیر همچنین مسائل مرتبط با آزمایش هسته ای VELA)) قرار داد. در واقع، از همان سال۱۹۶۵، معاون وزیر دفاع ، سایروس ونس برای پیگیری لغو فعالیت های آژانس آماده بود؛ به بیانی دیگر، دوره ۱۹۶۵ – ۱۹۷۰ یک دوره بحران برای آرپا بود .دارپا به صراحت در جست وجوی جهت گیری های جدید بود که ابتدا تحت مدیریت ابرهارت رچتین، که دفتر فناوری استراتژیک را ایجاد کرد و سپس جانشین او استیون لوکاسیک که پروژه AGILE  را باعث خجالت می دانست و آن را تعطیل کرد و بخش هایی از آن را به دفتر جدید فناوری های تاکتیکی انتقال داد، این مهم را دنبال کرد.

بنابراین، در اواسط دهه1970 ، دارپا به طور قابل توجهی متمرکز بر دفاتر فناوری شد و از وظایف اصلی معطوف برماموریت ها دور شد. اهمیت بسیار مهم این نوسازی دارپا، تمرکز گسترده جدیدی بود که هدف آن یافتن گزینه های فناوری به جای استفاده از سلاح هسته ای برای پاسخگویی به اتحاد جماهیر شوروی بود. این یک ضرورت اساسی بود که ناشی از نگرانی های رئیس جمهور ریچارد نیکسون و مشاور امنیت ملی وی، هنری کیسینجر بود و با کارهای وزیر دفاع جیمز آر. شلسینگر ادامه یافت. در همین راستا، دارپا از طریق برنامه هایی مانند هواپیماهای بدون سرنشین) پهپادها(، قابلیت های جدید تاکتیکی مبتنی بر فناوری های در حال ظهور را شناسایی و توسعه داد.

به موازات برنامه های تحول آفرین دارپا در فناوری های نظامی در دهه  ۱۹۷۰ – ۱۹۸۰ برنامه های انقلابی آن در فناوری اطلاعات بود که ناشی از تمرکز اوایل دهه 1960 توسط دفتر فناوری پردازش اطلاعات با مدیریت لیکلیدر بود. دارپا اساساً بر آنچه قرار بود به عنوان علوم کامپیوتر شناخته شود، تأثیر گذاشت .

در حالی که یکی از عناصر مهم این برنامه تحولی، پروژه آرپانت )پایه و اساس اینترنت امروزی( بود، این پروژه بخشی از یک برنامه بسیار گسترده و منسجم تحقیقاتی بود که تحت مدیریت لیکلیدر آغاز شده بود. مفهوم ابداعی توسط وی یعنی "همزیستی انسان و رایانه "توسعه چند جانبه ای از فناوری های پایه برای تبدیل پردازش اطلاعات از کامپیوترهای بزرگ و غیرقابل دسترسی به شبکه فراگیر توانایی های محاسباتی تعاملی و شخصی فراهم آورد. این جریان تحولی امروزه در قالب محاسبات شناختی، هوش مصنوعی و رباتیک در دارپا ادامه دارد.

در اوایل دهه ۱۹۹۰ ، دارپا و دیگر بخش های وزارت دفاع باید با این واقعیت که دشمن اصلی یعنی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی سقوط کرده بود، کنار می آمدند. بنابراین، تمرکز اصلی تحقیقات دارپا بر سلاح ها از بین رفته بود. علاوه بر این، ایالات متحده تا حدودی به دلیل هزینه های گسترده دفاعی در دهه ۱۹۸۰ در بحران بودجه ای بود. دولت کلینتون با ایده ای تحت عنوان فناوری هایی با کاربرد دوگانه  )فناوری هایی که هم کاربرد نظامی و هم کاربرد غیرنظامی دارد( به عنوان یکی از راه های ارتقای رقابت پذیری اقتصادی، وارد میدان شد.

تحت تاثیر این رویکرد، وزارت دفاع می تواند از طریق کاربست فناوری ها در بخش غیرنظامی در جهت کاهش هزینه ها برای توسعه فناوری های جدید استفاده کند. این دوره از برنامه های فناوری با کاربرد دوگانه، تغییر جهت اصلی در فعالیت های دارپا را به دنبال داشت.

دهه اول 2000 دوره مدیریت آنتونی تتر با طولانی ترین دوره مدیریت در دارپاست. چند ماه پس از به عهده گرفتن این نقش، حملات تروریستی 11 سپتامبر رخ داد و دارپا در" وضعیت جنگ علیه تروریسم " قرار گرفت.

برنامه آگاهی جامع اطلاعاتی (TIA) برجسته ترین پاسخ دارپا به این موضوع بود. این یک برنامه بحث برانگیز شد، زیرا استفاده از فناوری های اطلاعاتی برای شناسایی تروریست های احتمالی و پیش بینی حملات تروریستی باعث افزایش مسائل مربوط به حریم خصوصی شد. تمایل تتر به نظارت بر مدیران برنامه، همچنین سوالاتی را در مورد اینکه آیا دارپا باید ذاتاً از پایین به بالا، مدیر برنامه محور  باشد یا مدیر محور  باشد، ایجاد کرد. دارپا همچنین برنامه هایی را در زمینه حسگرها و سیستم های حسگر برای پشتیبانی از نیازهای جنگی در عراق و افغانستان توسعه داد. در این دوره دارپا همچنین برنامه هایی در زمینه محاسبات شناختی )هوش مصنوعی (و سیستم های خودکار را آغاز کرد. به علاوه، مسابقات "چالش بزرگ دارپا" برای طراحی اتومبیل های خودران به عنوان نمونه ای بسیار قابل توجه در زمینه توسعه فناوری های تحول آفرین است. این چالش ها در ایجاد علاقه و انگیزه دادن به تیم های تحقیقاتی برای نشان دادن توانایی های مستقل در زمینه ارائه و توسعه ایده های فناورانه، موفق بودند.

در طول دهه 2010، دارپا همچنان به یک برنامه اصلی متمرکز بر توسعه فناوری ادامه داد که در آن تأکید بر پیگیری فناوریهایی بود که می توانند تحول و شگفتی فناورانه ایجاد کنند. با این حال، دارپا تشخیص داد که دنیای فناوری با ظهور جهانی شدن به میزان قابل توجهی تغییر کرده است. در حالی که در گذشته فعالیت های ایالات متحده و وزارت دفاع این کشور منجر به توسعه فناوری های تحول آفرین می شدند، اکنون رقبای جهانی هستند که توسعه بسیاری از این فناوریها را جلو می برند. همزمان، رقابت در عرصه امنیتی در حال افزایش است، در حالی که تروریسم به یک نگرانی جهانی تبدیل شده است. بنابراین، مأموریت دارپا برای جلوگیری از غافلگیری فناورانه و ایجاد شگفتی های مبتنی بر فناوری برای دشمنان، جدیتر شده است. در زمان ریاست جمهوری باراک اوباما، وزارت دفاع استراتژی جدیدی را در زمینه تلاش برای ایجاد "سرآمدی فناورانه ایالات متحده" اعلام کرد، زیرا رقبای جدید قابلیتهای خود را در حوزه هایی که دارپا در استراتژی های قبلی ایجاد کرده بود، ارتقا داده بودند.

دارپا همچنین به روندهای دوران پیشرفت های عمده در حوزه علوم زیستی و فناوری های زیستی نیز پاسخ داده است. به طور واضح، می توان به ابتکارات در زمینه ژنوم انسانی به رهبری موسسه ملی و رقبای بخش خصوصی اشاره کرد. دارپا مدت هاست که در حال انجام تحقیقات سلامت در زمینه زیست فناوری است، اما در سال 2013 دفتر جدید فناوری های زیستی را ایجاد کرد تا براین زمینه بیشتر تمرکز کند. زمینه هایی مانند زیست شناسی مصنوعی تهدیدهای جدیدی را ایجاد می کنند که نیاز به مقابله جدی دارند. همچنین، سیستم مراقبت های بهداشتی گسترده وزارت دفاع و سربازان مجروح از دو جنگ خاورمیانه نیاز به پاسخ های پزشکی جدیدی داشتند.

درحوزه فناوری اطلاعات، دارپا بر هوش مصنوعی، محاسبات شناختی و رویکردهایی برای پیشرفت میکروالکترونیک برای پیشبرد پردازش های کوانتومی و پردازش های عصبی – سیناپسی بر اساس نحوه پردازش مغز متمرکز است. همچنین، دارپا با پایه گذاری بر تحقیقات قبلی در زمینه هوانوردی و پیشرانه ها، تحرکات اساسی را در سیستم های مافوق صوت آغاز کرده است. در همین حال، تهدیدهای سایبری در حال رشد باعث ایجاد چندین برنامه بلندپروازانه دارپا در حوزه امنیت سایبری شده است.

سازمان پروژه های تحقیقات دفاعی پیشرفته (دارپا) اگر چه در ظاهر تنها بازوی علمی وزارت دفاع آمریکا محسوب می شود اما در حقیقت توسعه دهنده مرزهای دانش و تعیین کننده مسیر حرکت تکنولوژی های نوین است. شاید با تحلیل عملکرد دارپا بتوان برای این تئوری صحه گذاشت که در تمدن مدرن، جنگ و نظامی گری است که باعث رشد علم و تعیین مسیر پیشرفت علم می شود. دارپا با هزینه های گزاف و استفاده از نخبگان سعی دارد دست برتر را در تکنولوژی داشته باشد و مسیر حرکت آن را به سمت منافع نظامی و امنیتی ایالات متحده آمریکا سوق دهد.

جمع‌بندی و یافته‌های پژوهش

طی 50 سال گذشته دارپا تعداد قابل توجه و چشمگیری از موفقیت ها را کسب کرده است. مسلما، این آژانس طولانی ترین و ماندگارترین سابقه اختراعات و نوآوری های ریشه ای و انقلابی در تاریخ را دارد. جای تعجب نیست که در دهه های اخیر تلاش های زیادی برای استفاده از مدل دارپا در سازمان های دیگر در بخش های خصوصی و دولتی انجام گرفته است. همه آن تلاش ها یا حداقل تلاش هایی که با آنها آشنا هستیم. نتیجه متفاوتی داشته یا شکست خورده است. این نتایج افراد را به این نتیجه رسانده است که موفقیت های این آژانس خارق العاده را نمی توان در خارج از وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا تکرار کرد. برخی معتقدند که تلاش های گذشته به این دلیل موفقیت آمیز نبودند که عناصر تقویت کننده مدل نوآوری دارپا به خوبی درک نشده اند. هدف این مطالعه آن است که نشان داده شود رویکرد دارپا برای دستیابی به موفقیت های نوآورانه جایگزین مناسب و قانع کننده ای برای مدل های سنتی رایج در سازمان های تحقیقاتی بزرگ است.