آیا مقدمات صلح پایدار در قفقاز فراهم می شود؟

نویسنده: دکتر رسول اسماعیل زاده دوزال، دانش آموخته رشته حقوق و مطالعات اسلامی، ایران‌شناسی و ترکشناسی، آثار و مقالاتی زیادی از او در زمینه‌ی ایرانشناسی، تورکولوژی، ادبیات و حقوق به انتشار رسیده است. ترجمه‌ی قرآن کریم، نهج البلاغه و آثار برخی از اندیشمندان اسلامی و همچنین ترجمه آثاری در حوزه اسلام‌شناسی و ایران‌شناسی را در کارنامه خود دارد. همچنین برای نخستین بار تصحیح کلیات دیوان شاه اسماعیل صفوی متخلص به خطایی و کلیات منظوم حکیم ملامحمد هیدجی به ترکی و فارسی و دیوان حکمت پیرترکستان خواجه احمد یسوی و کتاب داستان های دده قورقود به تصحیح و کوشش او منتشر شده است. او در حوزه قفقاز و اوراسیا صاحب نظر است و در این زمینه قلم می زند.

دیپلماسی ایرانی: پس از فراز و نشیب های بسیار در باب صلح در قفقاز، کنشگران درونی و بیرونی این حوزه تا حدودی موضع خود را با واقعیت های اجتناب ناپذیر هماهنگ و منطبق می کنند و اگر در این بین عطسه ای (صبری) (تا گلیریک بیز ده بیر آز آنلایاق / محضر عرفاندا وورور تک صبیر) از سوی یکی از مشارکان امر صادر نشود، قفقاز یک گام دیگر به آستانه صلح پایدار نزدیک خواهد شد. به نظر می رسد اگر سه کشور قفقاز جنوبی برای حل مسائل  خود از طریق گفت وگو و مذاکره همت کنند، کشورهای حاشیه ی قفقاز نیز به تصمیمات آنان احترام خواهند گذاشت. باز اگر دخالت قدرت های بیگانه نیز توسط ذینفعان و صاحبان مساله مدیریت و کنترل شود، صلح پایدار در قفقاز در کمترین زمان دست یافتنی خواهد شد. 

نیکول پاشینیان نشان داد که در روزهای اخیر در به نتیجه رساندن مذاکرات و اقدامات صلح جویان، فعال و آکتیو ظاهر شده است. او تلاش کرد با متقاعد کردن مردمش در پذیرفتن شرایط، مانع بزرگی را از  سر راه صلح بردارد. پاشینیان با درک درست موقعیت و با درنظر داشت شرایط کنونی ضمن پذیرفتن تحدید حدود مرزها برای تحویل چهار روستای آذربایجان با اهالی این روستاها وارد مذاکره شد و با استدلال آنها را متقاعد کرد که برای جلوگیری از جنگ احتمالی که در صورت وقوع آثار و نتایج زیانباری را برای ارامنه به بار خواهد آورد، این روستاها به مالکش یعنی آذربایجان تحویل داده شود. پاشینیان با انذار و اخطار به مردم و استناد به این سخن که در صورت وقوع جنگ، من می دانم چه خواهد شد،  عملا زبان معترضان را بسته است. 

او همچنین با حمله شدید به جریان ملی گرای افراطی که با شعارها و اقدامات موذیانه خود از قبیل ارتکاب جنایات جنگی در قتل عام مسلمانان و ادعاهای ارضی و چشم طمع به خاک همسایگان و جعل نقشه ارمنستان بزرگ همواره در قفقاز موجب جنگ و قتل و تجاوز در قفقاز شده اند، آنان را از بیان هر گونه مطالب مخل صلح برحذر داشت. او به این ترتیب حساب مردم بومی و خسته از جنگ، ارامنه را از ارامنه افراطی جدا کرد و از آنان دعوت کرد که از طرح موضوعات موهوم و مزاحم تاریخی همچون ارمنستان تاریخی دست برداشته و واقع گرا باشند.

پاشینیان به خوبی متوجه کنه مطلب است و می داند که اساسا در طول تاریخ قفقاز تا حاکمیت بلشویک ها کشوری و یا تشکیلاتی سیاسی ارمنی وجود نداشته است. ارامنه در طول تاریخ قبل و بعد از اسلام همواره به صورت پراکنده در روستاها و آبادی های قفقاز حول مذهب و کلیسای گریگوری زندگی کرده اند و با آنان به عنوان اقلیت قومی و بعدها اقلیت مذهبی در چارچوب حاکمیت پادشاهان ایران و ایران اسلامی رفتار شده است. 

تنها تشکیلات اداری که در تاریخ معاصر از ارامنه سراغ داریم، در دوره نادرشاه است که ارامنه ساماندهی شده و تحت عنوان "ملیک لیک" مستقیما به پادشاه افشار مرتبط شده اند. ارمنستان کنونی نیز با شیطنت و فعالیت تروریستی داشناقها در بحبوحه گذار از تزار به بلشویسم تشکیل شد که از عمر آن یکصد و پنج سال می گذرد. 

لازم به ذکر است که الارمنیه مذکور در کتب تاریخی، هیچ ربطی به کشور ارمنستان کنونی ندارد و سابقه تاریخی برای آن محسوب نمی شود. 

پاشینیان با درایت تام و توجه به این حقایق به ارامنه سیاسی توصیه می کند که از تمسک به ارمنستان تاریخی و یا نقشه ارمنستان بزرگ دست بردارند.

پاشینیان همچنین با دادن چراغ سبز به آذربایجان درصدد بهره مندی از دالان موسوم به زنگه زور نیز هست. او اخیرا گفته است که ارمنستان نسبت به عبور کابل ها و لوله های بین المللی و جاده ترانزیتی از خاک ارمنستان اعلام آمادگی می کند.

پس از پاشینیان رئیس مجلس ارمنستان، آلن سیمونیان، نیز در اظهار نظری بر سخنان پاشینیان صحه گذاشته و گفته است: "اگر ما 4 روستا را در مرز آذربایجان تحویل ندهیم، آذربایجان می تواند بیاید و آنها را بگیرد". وی همچنین گفت: "اکنون کسانی هستند که ما را محکوم می کنند. با این حال، کسانی که در مرز زندگی می کنند به خوبی آگاهند که این روستاها متعلق به کیست. مقامات ارمنی می دانند که این روستاها متعلق به آذربایجان هستند".

از سوی دیگر، متین ممدلی، مفسر سیاسی آذربایجان با درنظرداشت تحولات اخیر گفته است که: فوری ترین مسئله بین آذربایجان و ارمنستان که در انتظار حل شدن است، تعیین مرز است.

لازم به ذکر است که ارمنستان در حال آماده سازی برای تحدید و تعیین مرزها نه تنها با آذربایجان، بلکه با گرجستان نیز هست. موضوع واگذاری روستای کیلیزا واقع در مرز دو کشور به گرجستان در دستور کار قرار دارد. گفتنی است، نیکول پاشینیان چند روز پیش در دیدار با ایراکلی کوباخیدزه، نخست وزیر گرجستان، بار دیگر موضوع تعیین مرزها را مطرح کرد. 

متین ممدلی هم از فعالیت منظم کمیسیون مشترک ابراز خرسندی کرده است.  او اضافه کرده که این موضوع برای هر دو کشور به ویژه آذربایجان بسیار مهم است. وی گفت: "ما معتقدیم که هرگونه پیشرفت و موفقیت در موضوع تحدید حدود می تواند تأثیر مثبتی بر روند مذاکرات جاری بین دو کشور به طور کلی داشته باشد. از آنجایی که در حال حاضر هیچ تحدید مشخصی بین آذربایجان و ارمنستان وجود ندارد، ما همچنان مرزهای پذیرفته شده را مرزهای مشروط می نامیم."

او با اشاره به  اظهارات پاشینیان مبنی بر آغاز روند تحدید حدود و مرزبندی از قازاخ  اشاره کرد که: "اخیرا از اطلاعات منتشر شده در رسانه های ارمنستان مشخص است که دولت ارمنستان نیز درک می کند که شروع هر چه سریعتر روند تعیین مرزها با آذربایجان مهم است. این امر قابل تحسین است که پاشینیان شروع کار مربوط به تعیین مرزهای دو کشور از سمت قازاخ را پذیرفته است. هفت روستای قازاخ در واقع در اشغال ارمنستان است و آذربایجان می خواهد روند تحدید حدود را از اینجا آغاز کند".

با توجه به این اطلاعات حاصله به نظر می رسد ارمنستان شرایط آذربایجان را پذیرفته است. به نظر می رسد اگر دولت ارمنستان گام های عملی بردارد و موضع سازنده ای در قبال تحدید حدود مرزها نشان دهد، در هر صورت می توان در این موضوع پیشرفت کرد.

با توجه به تحلیل ها و گزارش ها و موضع گیری های اخیر پیش بینی می شود در صورتی که دو کشور با یک توافق منطقی و مبتنی بر اصول بین المللی و لحاظ منافع همه کشورهای درون قفقازی و همسایگان قفقاز مانع ورود و دخالت قدرت های بیگانه شوند، این توافق پایدار بستر مناسبی برای صلح دائمی در قفقاز خواهد بود.