گام پایانی و مهم ترین گام بی بی در رفح

دیپلماسی ایرانی: اگر چه بمباران شهر رفح از ابتدای جنگ علیه غزه متوقف نشده و از سه روز قبل عملیات‌های میدانی در این شهر هم آغاز شده‌ است، اما با آماده شدن اسرائیل برای شروع عملیات زمینی گسترده در جنوبی ترین شهر نوار غزه، ضرب آهنگ تحولات ناشی از جنگ حماس و اسرائیل، نه تنها تندتر که پیچیده‌تر هم خواهد شد. از یک سو جمعه شب، ذیل تصویب ارتش اسرائیل برای عملیات در رفح، بنیامین نتانیاهو به موازات صدور دستور تخلیه کامل جنوبی ترین شهر نوار غزه از عزم راسخ برای حمله به رفح گفت و در سوی دیگر حماس هم هشدار داده که هرگونه عملیات در این شهر (رفح) با پاسخی به مراتب شدیدتر از عملیات هفتم اکتبر همراه خواهد بود. اما حملات بامداد دیروز دوشنبه اسرائیل به این شهر که حدود صد کشته به دنبال داشته حکایت از این دارد که سمت و سوی معادلات در رفح تعیین کننده خواهد بود.

با توجه به مجموعه تحولات منطقه‌ای و جهانی باید از چند زاویه به این حملات و احتمال آغاز عملیات زمینی ارتش اسرائیل به رفح نگریست؛ نخست، زاویه نگاه اسرائیل است که بنیامین نتانیاهو برای کاهش فشار ناشی از انتقادات رسانه‌ای و هجمه‌های خانواده‌های اسرا مجبور به حمله به شهر رفح به عنوان آخرین گام و سخت‌ترین گام جنگ با حماس خواهد بود. همزمان بی بی مجبور است برای کاهش اعتراضات ناشی از ابعاد حقوق بشری در محافل جهانی هرچه سریع تر با حمله به رفح به این جنگ پایان دهد. در بحبوحه تحولات ناشی از حملات بی سابقه به این شهر(رفح)، سوال کلیدی تر آنجاست که چرا نتانیاهو اصرار به حمله به جنوبی ترین شهر نواز غزه با اشراف به تمام تبعات آن دارد؟ در سناریوی اول، نخست‌وزیر اسرائیل از تلاش برای به حمله زمینی در «رفح» به عنوان اهرم فشار در مذاکرات استفاده می‌کند تا حماس را وادار به چشم پوشی از شروطش کند. 

پیرو آنچه ذیل سناریوی اول طرح شد، باتوجه به برنامه برگزاری نشستی طی امروز سه‌شنبه در قاهره با حضور روسای دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا و اسرائیل و همچنین بازگشت هیات حماس به مصر طی روزهای آتی، بیانگر آن است که نتانیاهو از تهدید به رفح به عنوان اهرم فشار علیه طرف‌های مختلف و به ویژه حماسپیش از آغاز گفت‌وگوها استفاده می‌کند. در همین راستا، روزنامه وال استریت ژورنال هم یکشنبه گزارش داد مسئولان مصری به حماس هشدار داده‌اند اگر تا دو هفته دیگر با اسرائیل به توافقی جدید برای آزادی اسرائیلی‌های ربوده شده به غزه نرسد، ارتش اسرائیل عملیات زمینی در رفح را آغاز خواهد کرد. هر چند یکی از رهبران جنبش حماس در گفت‌وگو با روزنامه «العربی الجدید» اخبار منتشر شده مبنی بر فشار مصر بر گروه‌های مقاومت برای چشم پوشی از شروط خود را تکذیب کرد، اما این تکذیتببه معنای کنار گذاشتن پشت پرده های فشار بر حماس نیست. 

در سناریوی دوم، هدف نخست‌وزیر اسرائیل از یورش به شهر رفح، دسترسی به محور فیلادلفیا و جدا کردن آن از سایر بخش‌های نوار غزه و نیز تحت فشار گذاشتن حماس در مذاکرات جاری در مصر در همین باره است. از منظر سوم هم می توان به چرایی اصرار بی بی برای حمله رفح نگریست که ارتباطی به فشار بر حماس برای کنار گذاشتن پیش شرط هایش و پذیرش شروط تل آویو و نیز در اختیار گفتن محور فلادلفیا ندارد. چرا که هدف اصلی ناظر به پروژه کوچ اجباری ساکنان غزه به صحرای سیناست. لذا با وجود آنکه قاهره طی روزهای اخیر اقدام به گسیل تسلیحات تجهیزات و ادوات به گذرگاه رفح با هدف بستن آن کرده است، اما در صورت آغاز عملیات زمینی اسرائیل در رفح هجوم جمعیتی بین یک میلیون و ۲۰۰ تا یک میلیون و پانصد هزار نفر از آوارگان غزه معادلات را برای قاهره پیچیده‌تر خواهد کرد. از این رو خط و نشان‌های اخیر مصر برای اسرائیل نمی‌تواند محلی از اعراب داشته باشد، همانگونه که ادعای نتانیاهو برای تعیین کریدورها و اماکن امن در شهر رفح برای در امان ماندن این جمعیت نمی‌تواند نزدیک به واقع واقعیت باشد.

هر چند در سناریوی چهارم احتمال دارد که هر سه هدف توسط نتانیاهو مطرح باشد. چرا که هیچ کدام از سناریوهای سه گانه منافاتی با هم دیگر ندارند و حتی در طول و مکمل همدیگرند. لذا تقریبا قطعی به نظر می‌رسد نخست وزیر اسرائیل در حمله زمینی به رفع جدی خواهد بود. البته این گزاره نیز مطرح است که نتانیاهو تا زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در امریکا و به امید به قدرت رسیدن دونالد ترامپ سعی در فرسایشی کردن جنگ خواهد داشت، اما ملاحظات و اقتضائات سیاسی در اسرائیل نشان می‌دهد که عمر کابینه نتانیاهو بسیار بعید است که به آغاز دولت جدید در آمریکا، حتی با فرض پیروزی دونالد ترامپ (که احتمالش هم کم نیست)، قد بدهد. به همین دلیل نخست وزیر اسرائیل در شرایط کنونی مجبور است با عملیات زمینی در رفح از یک سو به دنبال تقابل با ۴ یا ۵ گردان حماس در جنوبی‌ترین شهر نوار غزه باشد که به عنوان یک برگ برنده و کارت بازی در مقابل منتقدان و مخالفان از آن استفاده کند و از سوی دیگر موضوع مهم‌تر یعنی کوچاندن اجباری ساکنان نوار غزه به صحرای سینا در مصر را کلید بزند.

در این بین خبر بامداد دوشنبه دال بر ادعای اسرائیل پیرامون آزد کردن دو اسیر خود با نام های «فرناندو سایمون مارمن ۶۰ ساله» و «لوئیس هار ۷۰ ساله» که در جریان عملیات طوفان الاقصی دستگیر و به نواز غزه منتقل شدند، می تواند برای چند روز و حتی دو هفته پیش رو سوخت کافیِ سیاسی را به نتانیاهو برای کلید زدن عملیات گسترد زمینی در رفح را به او بدهد، خاصه آنکه ارتش اسرائیل این را هم مدعی شده که در عملیات مشترک با شین‌بت و یگان ویژه ضدتروریسم پلیس، این دو اسیر را از ساختمانی در رفح آزاد کرده است.

در سطح دیگری از تحلیل باید از نگاه حماس به موضوع نگاه کرد. از یک سو این امکان وجود دارد که برای جلوگیری از حملات زمینی ارتش اسرائیل، حماس از تنها کارت برنده خود یعنی اسرا استفاده کرده و از پیش شرط‌های تعیین شده خود یعنی پایان دائمی جنگ، عقب نشینی ارتش اسرائیل از غزه و بقای حماس در این باریکه عقب نشینی کند به امید آنکه دوحه، قاهره و واشنگتن بتوانند در بازه زمانی دوماهه مطرح شده برای آتش بس موقت، اسرائیل را از آغاز مجدد جنگ باز بدارند.

اما از سوی دیگر این گزاره نیز مطرح است که حماس اکنون در آخرین و مهم‌ترین گام برای بقایش مجبور است تنها کارتش یعنی اسرا را برای خود حفظ کرده و از تتمه نیروهای خود برای مقابله با ارتش اسرائیل در رفح استفاده کند که در این صورت، جنگ در این شهر (رفح) می‌تواند اقتضائات جدیدی را به این جنگ بدهد. از هر دو منظر، چه حماس حاضر به تبادل اسرا بدون تاکید و تصریح بر پیش شرط‌های قبلی خود باشد و یا جنگ با اسرائیل را در رفح به عنوان آخرین قلعه خود را از سر بگیرد، شرایطی را به دنبال خواهد داشت که می‌تواند سناریوهای مد نظر نتانیاهو را پیش ببرد.

با این حال این نکته حائز اهمیت دیگر آنجاست که در لایه سوم از تحلیل باید اقتضائات، تاثیرات و تبعات ناشی از حمله ارتش اسرائیل به رفح بر معادلات منطقه‌ای را هم مد نظر قرار داد. چرا که بی‌شک آغاز هرگونه عملیاتی در جنوبی‌ترین شهر باریکه غزه و به دنبال آن کشتار بی‌سابقه غیر نظامیان که قطعاً اجتناب ناپذیر جلوه می‌کند، می‌تواند دور تازه و بی‌سابقه‌ای از ناامنی‌ها را در کل خاورمیانه به دنبال داشته باشد تا جایی که می‌توان گزاره ورود حزب الله لبنان به جنگ را هم مد نظر قرار داد./شرق